Stelt u zich voor dat gedachten een grotere kracht bezitten dan welke medicatie ook: een regulier medicijn, een placebo of een homeopathisch pilletje…

Dubieuze tests nieuwe medicijnen

De gedachte dat onze geest ons beter kan laten voelen dan onwillekeurig welk pilletje, is niet nieuw in de medische wetenschap. Dit gegeven vormt de basis van het dubbelblind placebo-onderzoek, waarbinnen patiëntengroepen een medicijn of een placebo krijgen toegediend. Geen van de deelnemers, noch de onderzoekers weet wat aan wie gegeven wordt. In deze onderzoeken wordt het medicijn als succesvol beschouwd wanneer het de ‘werking’ van de placebo overtreft. Als is het maar een paar procent.

Maar nu fraude schering en inslag blijken in de medische onderzoekswereld, is het de vraag of er eigenlijk überhaupt enig verschil is tussen de reactie op medicijn en placebo. Aangetoond is dat maar liefst 70 procent van de op deze wijze geteste medicijnen een positief resultaat oplevert voor de farmaceut die het onderzoek bekostigt.

Dokter, doet u mij een suikerpilletje…

Het is niet alleen dat we ons beter voelen, want dat kunnen een lekker warm bad en een ontspannend muziekje ook bewerkstelligen, mensen die een placebo slikken maken zelfs melding van het totaal verdwijnen van – soms zelfs zeer langdurige – lichamelijke symptomen. Zo meldde Linda Buonanno uit Methuen, Massachusets, dat de symptomen van haar Prikkelbare Darm Syndroom (PDS) na vier dagen als sneeuw voor de zon verdwenen bij het slikken van een placebo. De pijnen die ze al vijftien jaar had, kwalificeerde ze als erger dan barensweeën. De krampen, pijnen, diarree en het opgeblazen gevoel waren verdwenen om nooit weer terug te keren.

En hier komt het opvallendste van Buonanno’s verhaal: ze wist dat ze een placebo slikte… Ze nam deel aan een onderzoek onder leiding van Ted Kaptchuk van Harvard Medical School die al jaren de effecten van placebogebruik bestudeerde.

Met dit ‘open-label’ onderzoek deed hij er een schepje bovenop door de helft van de PDS patiënten te laten weten dat ze een placebo kregen en de andere helft helemaal niet te behandelen. Ondanks het feit dat de placebo-groep zich ervan bewust was een suikerpil te slikken, meldden Boananno en haar medepatiënten een significante vermindering van de symptomen en zelfs een vijfvoudige vermindering van pijn; bevestigd middels onafhankelijke meting.1

Kaptchuk herhaalde het onderzoek zes jaar later met een een groep van 83 patiënten die aan lage rugpijn leden. In dit geval bleef de helft van de groep op de oorspronkelijke medicatie zoals pijnstilling en massage. Ook nu weer liet de placebo-groep de beste resultaten zien. Pijn en bewegingsbeperking reduceerden met de factor 1,5. Wisseling van de behandeling binnen de groep gaf dezelfde resultaten te zien.2

Onderzoek Oxford University

Jeremy Howick van Oxford University ging over de grenzen van Kaptchuks werk heen, door een team te formeren dat 24 rapporten en 5 onderzoeken bestudeerde. Hierbij waren 260 deelnemers betrokken die open-label placebo’s gebruikten voor een grote variëteit aan gezondheidsproblemen, waaronder PDS, depressie, hooikoorts, rugpijn en ADHD. De ‘behandeling’ gaf positieve klinische effecten ten opzichte van de groep die niet behandeld werd, concludeerde Howick. Met andere woorden, de placebo’s werkten.3

Bestaande verklaringen

Grote vraag is natuurlijk hoe het mogelijk is dat een ‘dummy-pil’ lichamelijke veranderingen kan veroorzaken bij een patiënt die op de hoogte is van het feit dat hij een nepmedicijn slikt… Eén theorie is dat patiënten onbewust de aanmaak van endorfinen stimuleren als de placebo wordt voorgeschreven door een arts die hen in het verleden geholpen heeft te herstellen van een ziekte. Een andere theorie gaat uit van de suggestie dat de verwachtingen van het gebruik van een placebo verhoogd zijn door de positieve resultaten bij andere patiënten met dezelfde gezondheidsproblemen.

Maar geen van de theorieën verklaart waarom de conventionele behandelingen niet aangeslagen zijn en de placebo’s wel: er is immers sprake van dezelfde condities bij patiënten die een regulier medicijn krijgen voorgeschreven.

Een nieuwe theorie

Kaptchuk vermoedt dat het antwoord gezocht moet worden binnen de nieuwe theorie van ‘embodied cognition’. Deze suggereert dat het brein niet het middelpunt is van ons opereren, maar dat ons lichaam en de ervaringen die het opdoet, het brein beïnvloeden. Dit verklaart echter niet volledig waarom conventionele behandelingen falen.

Terugkomend op onze stelling dat gedachtenkracht van grotere invloed kan zijn op ons herstel dan een regulier medicijn, kunnen we constateren dat niet de therapie op zich bepalend lijkt te zijn voor ons herstel, maar dat het gaat om de totale mix van de geestelijke staat van de patiënt, ondersteuning door familie en vrienden, het vertrouwen in de arts en het geloof in een therapie.

Literatuur
1. PLoS One, 2010; 5. e15591
2. Pain, 2016; 157: 2766-72
3. J Evid Based Med, 2017; doi: 10.1111/12251