Koester die koorts

Bij de eerste tekenen van een temperatuurverhoging zijn bezorgde ouders geneigd de koorts te behandelen. Maar koorts is het ingebouwde verdedigingsmechanisme van het lichaam tegen infecties.Een griepje of verkoudheid is tot daaraan toe, maar voor de meeste mensen is koorts, vooral als het om kinderen gaat, een reden voor ongerustheid. Verkoudheid en griep zijn de meest voorkomende oorzaken van een verhoogde temperatuur bij kinderen van alle leeftijden, in sommige gevallen zelfs tot 40,6 °C.

Niet gauw te hoog

Bij een onderzoek in Baltimore in Maryland bleek 7 procent van de ouders te denken dat de temperatuur nog kon stijgen tot 110 °F (43,3 °C) als hij niet behandeld wordt, en een op de vijftien dacht dat koorts tot dodelijke hoogte kon stijgen bij een infectie. Ook dacht 21 procent dat koorts al bij 39 °C of lager hersenletsel en andere ernstige gevolgen kon hebben en noemde 14 procent overlijden als een van de mogelijke gevolgen van koorts1. Maar bij de meeste kinderen geeft het lichaam de koorts geen kans om in een onbeheersbare stroomversnelling te raken1,2. Het komt zelfs buitengewoon zelden voor dat de temperatuur van een kind oploopt tot boven 41,5 °C.

Nekkramp

Veel ouders zijn bij koorts bang voor een hersenvliesontsteking of een sepsis (bloedvergiftiging) door streptokokken. Maar bij onderzoek is gebleken dat slechts 1,6 tot 3 procent van de kinderen met een temperatuur vanaf 39 °C een ernstige bacteriële infectie heeft (bacteriëmie)3. De Baltimore-trial concludeerde dat de ouders in de ban waren van koortsfobie, hetgeen niet verrassend is gezien het aantal kinderartsen dat hun opvattingen deelt. In een ziekenhuis in Boston geloofde 60 procent van de kinderartsen die een enquête invulden dat een temperatuur van 40 °C of hoger kon leiden tot insulten, hersenletsel en overlijden4.

In werkelijkheid is koorts de natuurlijke afweer tegen infecties5, en vaak een teken dat het immuunsysteem goed werkt. Bij veel dierexperimenteel onderzoek is gebleken dat de weerstand tegen infecties beter is bij een hogere lichaamstemperatuur6. Door koorts kan de verspreiding van bacteriën en virussen worden verstoord, de overlevingskans groter worden en bij niet-levensbedreigende infecties de duur van de ziekte korter worden7. Bij een analyse van 218 patiënten met bacteriëmie (een bacteriële infectie) bleek er een verband te bestaan tussen hoge temperatuur op de eerste dag van de ziekte en de kans dat men de ziekte overleeft6.

Volgens de database van het Institute of Noetic Sciences (IONS) merkten artsen in het begin van de twintigste eeuw op dat bij sommige kankerpatiënten hun ziekte afnam of zelfs overging na een periode van koorts (zie het hoofdartikel van dit Medisch Dossier). In één van die gevallen had een man met inoperabele longtumoren een aantal dagen lang perioden van koorts tot 39,5 °C. Binnen een halfjaar daarna was zijn kanker verdwenen8.

Convulsies

Veel ouders raken in paniek als hun kind hoge koorts heeft, omdat er een verband zou bestaan tussen koorts en koortsconvulsies. De abnormale spiertrekkingen bij een convulsie kunnen inderdaad een angstaanjagend gezicht zijn voor ouders. Maar de meeste van die aanvallen (80-85 procent) zijn goedaardig en leiden zeer waarschijnlijk niet tot ernstige ziekte. Een goedaardige aanval duurt gewoonlijk ongeveer vijf minuten of minder, en zelden langer dan een kwartier. Hoewel dit de meest voorkomende vorm van insulten is bij kinderen van drie maanden tot vijf jaar, krijgt maar 2-5 procent van alle kinderen met koorts een convulsie. Meestal duurt het maar kort en is behandeling niet nodig9,10,11. Ten slotte leidt koorts niet altijd tot een aanval. Hoewel bij de meeste kinderen de temperatuur lager dan 39 °C is ten tijde van een aanval, kunnen veel kinderen een hogere temperatuur aan zonder een convulsie te krijgen12. Blijkbaar is er geen duidelijke drempel waarboven koorts leidt tot convulsie.

Koorts behandeld

Vaak is het vanwege het ongemak dat de koorts oplevert, dat de patiënt of de ouder de temperatuur omlaag wil krijgen. Maar uit Amerikaans onderzoek blijkt dat wie bij griep koortsremmende medicijnen gebruikt als paracetamol of aspirine, zijn lijden alleen maar verlengt, met gemiddeld drieënhalve dag ten opzichte van mensen die geen medicatie nemen13. En ondanks een gebrek aan bewijzen dat antipyretica kunnen beschermen tegen aanvallen12, blijven ouders die middelen aan hun kinderen geven als ze koorts hebben. Paracetamol en ibuprofen worden zelfs verkeerd gebruikt, waardoor kinderen onnodig risico lopen op vergiftiging1.

In een gerandomiseerd onderzoek met meer dan 84.000 kinderen bleek dat ongeveer 1 procent van de kinderen die paracetamol of ibuprofen kregen, werd opgenomen. Vier van de kinderen die ibuprofen kregen, hadden maag- of darmbloedingen. Het risico van een opname vanwege een maag- of darmbloeding door ibuprofen was 7,2 op de 100.00014. Hoewel in dat onderzoek geen kind was opgenomen voor een maag- of darmbloeding door paracetamol, moeten ouders toch oppassen voor overdosering1. In 71 gevallen van levertoxiciteit door paracetamol bleek 30 procent het gevolg te zijn van een onbedoelde overdosering bij patiënten die het middel gebruikten voor pijnverlichting15.

De behandeling van koorts hoeft echter geen medicijngebruik te behelzen. Een relatief effectieve behandeling is afsponzen met ijswater of alcoholwater. Let er echter op dat alcohol kan leiden tot dehydratie (vochttekort) en hypoglykemie bij kleine kinderen1. Ook afsponzen met lauw water kan helpen16 en is een stuk comfortabeler voor de patiënt17. Wel kan het natuurlijke genezingsproces erdoor verstoord worden en kan de ziekte langer duren.

Het blijkt dat een kind, of een volwassene, met koorts door verkoudheid of griep, waarschijnlijk het best met rust gelaten kan worden. De koorts zou wel eens het beste medicijn voor het lichaam kunnen zijn.

BRONNEN:

1Pediatrics, 2001; 107: 1241-1246
2Pediatrics, 1992; 90: 846-850
3Pediatrics, 2000; 105: 260-266
4Pediatrics, 1992; 90: 851-854
5Yale J Biol Med, 1986; 59: 89-95
6Ann Intern Med, 1994; 120: 1037-1040
7Microbes Infect, 2000; 2: 1891-1904
8J Thorac Cardiovasc Surg, 1964; 48: 984-990
9Clin Pediatr [Phila], 1980; 19: 731-738
10Pediatr Neurol, 2004; 2: 9-14
11Ann Emerg Med, 2003; 41: 215-222
12Arch Intern Med, 2000; 160: 449-456
13Pharmacotherapy, 2000; 20: 1417-1422
14JAMA, 1995; 273: 929-933
15N Engl J Med, 1997; 337: 1112-1118
16Cochrane Database Syst Rev, 2003; 2: CD004264
17J Pediatr, 1970; 77: 824-829


Koorts beter begrijpen
• Koorts is een complexe fysiologische reactie op ziekten waarbij cytokinen betrokken zijn (eiwitten die de immuunfunctie stimuleren of juist remmen) die een verhoging uitlokken van de kerntemperatuur van het lichaam, alsmede activering van verschillende hormonale, immunologische en stofwisselingssystemen1.
• Koorts is de regulering van de lichaamstemperatuur als reactie op een infectie.
• Koorts kan worden uitgelokt door verschillende organismen, waaronder bacteriën, virussen en schimmels. In respons op die organismen produceert het lichaam een pyrogeen (een eiwit dat geproduceerd wordt door witte bloedlichaampjes van het immuunsysteem), waarvan wordt aangenomen dat het de oorzaak is van temperatuurverhoging2.
• Een verhoogde temperatuur is eenvoudig een van de componenten van wat in essentie een veelomvattende respons is op een infectie.
• Een verhoogde temperatuur betekent niet per se koorts. De lichaamstemperatuur wordt beïnvloed door een warme omgeving, inspanning of eten1.
• In rust wordt meer dan de helft van de hitte van het lichaam gegenereerd als gevolg van een biochemische inefficiëntie bij het omzetten van voedsel in energie1.

1Arch Intern Med, 1998; 158: 1870-1881
2Pediatrics, 1980; 66: 720-724


Koorts behandelen
• Elimineer alcohol, cafeïne, bewerkte voeding en suiker.
• Verhoog de vloeistofinname.
• Vul aan met:
o Vitamine C vanaf 1 g/dag kan de ernst en duur van symptomen van verkoudheid en griep verminderen.
o Bètacaroteen/vitamine A kan bij 15.000-50.000 IE/dag koorts helpen verlagen.
o Zink, 10-30 mg/dag.
• Homeopathische remedies om te proberen:
o Belladonna helpt tegen kloppende pijn, hoge koorts of als de pupillen zijn verwijd1.
o Pulsatilla is ideaal bij koorts door een oorinfectie1.
o Aconitum helpt tegen verkoudheid in een vroeg stadium.
• Kruidenmiddelen om te proberen:
o Echinacea purpurea versterkt het immuunsysteem en helpt zo het lichaam de koorts op natuurlijke wijze te bestrijden2.
o Moxa (Artemisia) kan het best worden gecombineerd met acupunctuur tegen de ergste symptomen van verkoudheid en griep3.
o Vlierbes- (Sambucus nigra-) extract helpt tegen koorts en infecties van de keel, sinussen (voorhoofds- en bijholten), oren en bovenste luchtwegen4.

1Int J Clin Pharmacol Ther, 1997; 35: 296-301
2J Alt Complement Med, 2000; 6: 327-334
3Zhongguo Zhong Yao Za Zhi, 1993; 18: 44-48, 63-64
4J Alt Complement Med, 1995; 1: 361-369


Volksmiddeltjes tegen koorts
• Afsponzen met ijswater of alcohol schijnt de koorts te verlichten.
• Eucalyptusblad wordt al sinds het begin van de negentiende eeuw gebruikt als middel tegen koorts. Eucalyptusolie in een stoominhalatiebadje helpt bij astma, verkoudheid en griep, en kinkhoest1.
• Leverkruid (Eupatorium) is een overblijvende margrietsoort die de lichaamstemperatuur verhoogt, met als gevolg transpiratie waardoor de temperatuur weer daalt. De meervoudige suikers in het kruid actieveren tevens de T-cellen van het immuunsysteem tot bestrijding van bacteriële infecties.
• Geiteruit is een wilde peul die in de middeleeuwen gebruikt werden tegen de pest. Net als leverkruid veroorzaakt het zweten om de koorts te doorbreken, en het kan parasieten als wormen en slangenbeten bestrijden.
• Tuingoudsbloem (Calendula officinalis) werd van oudsher gebruikt door Amerikaanse artsen ter behandeling van conjunctivitis (ontsteking van de oogvliezen), koorts, snijwonden, schaafwonden, bulten en brandwonden, evenals kleine huidinfecties.
• Citroengras (Cymbopogon) stimuleert eveneens de transpiratie om het lichaam af te koelen in de zomer, en om koorts te verlagen. Als medicinaal kruid is het een licht diureticum en een stimulerende oplossing. In Zuidoost Azië en op Sri Lanka wordt het gecultiveerd als keukenkruid.

1J Ethnopharmacol, 2003; 89: 277-283

Wilt u dit artikel lezen?

Als abonnee kunt u dit artikel gratis lezen door in te loggen op uw account. Nog geen abonnee? Sluit nu een abonnement af.

Andere artikelen van Medisch Dossier

De borsten

De invloed van klanken op je lichaam

Borstweefselbehandelingen; zinvol voor iedereen

Voeding en supplementen: speciaal voor kinderen

Van ziekte en zorg naar gezond gedrag

Marktwerking en zorg?

Veel politici spreken zich uit over marktwerking in de zorg. Volgens sommigen helpt concurrentie om kosten te beteugelen. Volgens anderen leidt het juist tot meer kosten en minder kwaliteit. De uitspraken van voor- en tegenstanders zijn niet altijd onderbouwd. Ten...

Gastcolumn: Emoties kun je als voedsel verteren

Er is de afgelopen jaren een gestage toename te zien van het aantal mensen dat psychische aandoeningen ontwikkelt.1 Dat is zorgelijk, maar eigenlijk ook relatief eenvoudig te veranderen. De kern van het probleem is dat veel mensen hun emoties niet adequaat kunnen...

De borsten

Zacht, rond, fier, stevig, klein, hangend, veranderd of zelfs afwezig na een operatie… Borsten zijn er in vele prachtige soorten en maten. Ze bestaan uit vetweefsel, bindweefsel, ligamenten én borstklieren; elke borst is gevuld met zo’n vijftien tot twintig lobben die...

Holistische hulp bij een kinderwens

Zwanger worden, het lijkt zo vanzelfsprekend. Toch heeft 1 op de 5 stellen vruchtbaarheidsproblemen - en dat worden er steeds meer. In haar praktijk begeleidt Ingrid Schoonveld vrouwen met een onvervulde kinderwens. Schoonveld werkte al jaren in de communicatiesector...

Beter naar je gevoel (leren) luisteren deel 2

In het eerste deel van dit tweeluik las je waarom het een uitdaging kan zijn om naar je gevoel te luisteren. In dit tweede deel gaan we in op het maken van gezonde voedingskeuzen, door een situatie te creëren waarin je op je gevoel kunt leren vertrouwen. Belangrijke...

Medisch Dossier avatar

Over de auteur

Lees meer artikelen van Medisch Dossier