Heb je last van hardnekkige spijsverteringsproblemen of vreetbuien? Dan heb je misschien een tekort aan bepaalde enzymen. Het kan helpen om enzymen te gaan slikken. Cate Montana sprak met Ellen Cutler, die zo van haar darmproblemen genas.

Toen Ellen Cutler vijf jaar oud was, veranderde van het ene op het andere moment haar relatie met eten. Plotseling kreeg ze, elke keer dat ze wat at, buikkrampen en een opgeblazen gevoel. Soms zwol haar buik zo erg op dat ze wel zwanger leek. Ze ontwikkelde verschillende ernstige voedselovergevoeligheden en was constant geobstipeerd. ‘Als tiener keek ik verbaasd naar andere meisjes van mijn leeftijd: die konden eten wat ze wilden en droegen nog steeds een strakke spijkerbroek’, vertelt ze.

‘Ik heb jaren gedacht ik dat er niets aan mijn problemen te doen was en dat mijn toestand hopeloos was.’ Toen ze in 1972 met de opleiding tot chiropractor begon, werden haar symptomen nog erger. Waarschijnlijk door de stress van voltijds naar school gaan en haar nachtdiensten op de Spoedeisende Hulp. Ze kreeg te horen dat ze colitis ulcerosa had: een chronische ontstekingsziekte van de darmen. Ze moest medicijnen gaan gebruiken, maar dat wilde ze niet. In plaats daarvan probeerde ze allerlei alternatieve therapieën, van darmspoelingen en vasten tot de meest vreemde diëten en supplementen. 

Maar ze werd steeds zieker, voelde zich vaak moe, was constant verkouden en had zweertjes in haar mond. Uiteindelijk vertrouwde ze haar problemen toe aan een van haar docenten. Tot haar verbazing raadde hij haar aan om plantaardige spijsverteringsenzymen te proberen. Aangezien ze niets te verliezen had, besloot ze een poging te wagen en nam ze trouw bij elke maaltijd enzymen. ‘Twee weken later waren mijn colitissymptomen verdwenen. En ook de vermoeidheid, de verkoudheid, de zweertjes, de overgevoeligheden voor bepaalde voeding, alles’, vertelt Cutler. ‘Ik voelde me een totaal ander mens.’ Dat was het begin van haar onderzoek naar wat zij ‘kleine wonderen’ noemt.

Wat doen Enzymen?

Voedingsenzymen zijn enzymen die van nature in rauw voedsel voorkomen. In de plant zijn die enzymen verantwoordelijk voor de rijpingsprocessen. Als je ze eet, werken ze mee aan de vertering van je voedsel. Voorbeelden van voedingsenzymen zijn papaïne in papaja, bromelaïne in ananas en amylases in mango. Diatase-enzymen in honing breken zetmeel af.

In bananen zitten glucosidases en in avocado’s zitten lipases, en ga zo maar door. Spijsverteringsenzymen die in de alvleesklier worden geproduceerd, helpen de drie grote voedselcategorieën te verteren: eiwitten, vetten en koolhydraten. Proteases breken eiwitten af, lipases breken vetten af en amylases breken koolhydraten af. Spijsverteringsenzymen doen hun werk in drie belangrijke onderdelen van het spijsverteringskanaal: de mond, de maag en de dunne darm. Amylases in de mond breken zetmeel af tot dextrine en maltose. Zoutzuur in de maag lost voedsel op en zet pepsinogeen om in het agressieve enzym pepsine, dat eiwit verteert.

In de dunne darm gaan alvleesklierenzymen zoals trypsine en chymotrypsine verder met het afbreken van eiwitten. Andere enzymen blijven zetmeel afbreken. Lipases breken er vetten af. Systemische (of metabole) enzymen werken mee aan de spijsvertering, maar werken ook in veel andere delen van het lichaam. Vandaar de naam ‘systemische enzymen’. Proteolytische enzymen zoals bromelaïne, chymotrypsine, nattokinase, pancreatine, papaïne, rutine, serrapeptase en trypsine reguleren de ontstekingsreacties van het lichaam. Ze verminderen zwellingen, versterken de wand van onze haarvaatjes en verminderen bloedstolsels en fibrine (eiwitten betrokken bij bloedstolling). Ze ruimen ziekteverwekkers en (cel)afval op, die de werking van het immuunsysteem kunnen belemmeren. Ze versnellen de celdeling en stimuleren de bloedstolling als je je hebt verwond.1

Serrapeptase vermindert de symptomen van patiënten met chronische luchtwegaandoeningen.2 Nattokinase helpt bloedstolsels te voorkomen of op te ruimen. Zo helpt het mensen met hart- en vaatziektes.3 Bromelaïne is een ontstekingsremmend enzym dat helpt tegen pijn en als aanvullende behandeling bij artrose.4

Wat zijn enzymen?

Enzymen zijn eiwitten die op allerlei plaatsen in je lichaam worden aangemaakt: in je maag en dunne darm, de thymusklier, lever, alvleesklier en meer plekken. Enzymen zijn onmisbaar voor alle levensprocessen, ook bij planten en dieren. Ze zorgen dat de chemische reacties tussen stoffen in ons lichaam sneller verlopen. Daarom noemen we ze ook wel ‘katalysator’. Ze zijn verantwoordelijk voor het handhaven van de homeostase: het hele biochemische evenwicht in je lichaam. Ze helpen bij alle groei- en herstelprocessen, bijvoorbeeld spieropbouw. En ze breken een heleboel stoffen af, zoals voedsel en afvalstoffen. We hebben duizenden verschillende enzymen in ons lichaam. Elk daarvan is verantwoordelijk voor één specifieke actie.

Ze zijn bijvoorbeeld nodig bij de ademhaling, spijsvertering, bloedstolling, zenuwfunctie en DNA-replicatie. Al die verschillende enzymen kun je onderbrengen bij drie hoofdcategorieën: metabole enzymen (ook wel systemische enzymen genoemd), die betrokken zijn bij alle biochemische processen in ons lichaam; spijsverteringsenzymen, die ons voedsel verteren; en voedingsenzymen, die je alleen uit rauwe voeding kunt halen. ‘Het merendeel van de door het lichaam geproduceerde enzymen zijn systemische enzymen’, legt Cutler uit.

Ze zijn verantwoordelijk voor het onderhoud van ons bloed, onze weefsels en organen. Ze zorgen ervoor dat je hart regelmatig klopt, je spieren goed samentrekken en ontspannen, en je zintuigen scherp blijven, zoals je zicht en gehoor. Ze verwijderen de ongezonde LDL-cholesterol uit je bloed, produceren en reguleren je hormonen en zorgen voor de neurotransmitters die je geheugen en je stemming verbeteren.

’ Systemische enzymen zijn ook nodig voor celgroei en -herstel, zetten koolhydraten, eiwitten en vetten om in brandstof voor onze cellen, en helpen afvalstoffen uit het lichaam te verwijderen. ‘In het ideale geval kan je lichaam alle systemische enzymen aanmaken die het nodig heeft’, aldus Cutler.

‘Maar als het lichaam zijn reserves heeft opgebruikt – meestal doordat het druk is met de aanmaak van spijsverteringsenzymen – kan het zichzelf niet meer goed herstellen of vernieuwen. Dat is het moment waarop allerlei immuunproblemen de kop opsteken. Dan kunnen supplementen met de juiste systemische enzymen een groot verschil maken.’

Tekorten

Een van de belangrijkste oorzaken waardoor het lichaam zo hard moet werken om spijsverteringsenzymen aan te maken, is dat voedingsenzymen tijdens het koken, pasteuriseren en verwerken van voedsel vaak minder worden of zelfs helemaal verloren gaan. Een andere factor die ervoor zorgt dat er vaak te weinig enzymen in ons voedsel zitten, is de snelle uitputting van voedingsstoffen in de grond waarin het wordt verbouwd.

De aanmaak van endogene spijsverteringsenzymen (dat zijn enzymen die ons eigen lichaam maakt) is daardoor essentieel voor de afbraak van voedsel, de opname van voedingsstoffen en hun afgifte door het hele lichaam. Helaas verliest ons lichaam bij het ouder worden het vermogen om voldoende spijsverterings- en systeemenzymen aan te maken. Dat komt grotendeels door stress, en doordat we sterk bewerkte, in principe onverteerbare voedingsmiddelen eten.

‘Als je lichaam langdurig moeite heeft om voedsel goed te verteren, dan staakt het als het ware zijn pogingen om verteringsenzymen te produceren’, zegt Cutler. ‘En als je je voedsel niet verteert, dan komen voedseldeeltjes in de bloedbaan terecht en in de weefsels, en wordt je immuunsysteem aangetast. En dan krijg je al die voedselovergevoeligheden en reacties. ‘Je begint te niezen, te snotteren en te hoesten. Je krijgt huiduitslag en hoofdpijn. Je wordt moe en hebt geen puf om te sporten of bewegen. Je hebt steeds ontstekingen en pijn. Je haar valt uit, je kunt infecties niet de baas en je bent altijd ziek.’ Cutler zegt dat de meeste alternatieve behandelaars, en zelfs reguliere artsen, uiteindelijk allerlei voedingssupplementen voorschrijven om dit soort problemen aan te pakken.

Helaas zullen supplementen eigenlijk niet veel uithalen als je je voedsel niet goed verteert. ‘Je gaat vitamines en mineralen slikken en een heleboel geld uitgeven aan supplementen, en het resultaat is: dure urine en ontlasting. Want als je niet eens je voedsel kunt verteren, hoe moet je dan al die supplementen verteren die je slikt? Maar als je gewoon begint met spijsverteringsenzymen, kun je je voedsel weer goed gaan verteren en dan gaat je immuunsysteem weer werken, en ook de enzymproductie in je lichaam.’

Cutler vertelt over de duizenden patiënten die ze in de loop der jaren heeft geholpen met enzymtherapie. Bijvoorbeeld een man die bij haar kwam met een chronische knieontsteking en artrose. Hij had als zestiger al één knie en beide heupen laten vervangen, en hij wilde niet nóg een operatie. Toen ze zijn symptomen en leefstijl analyseerde, begreep ze dat hij geen koolhydraten verteerde. Hij at ook te veel eiwitten, dronk te veel alcohol en at sowieso te veel. Ze gaf hem spijsverteringsenzymen en adviseerde hem een aantal oefeningen. Zijn pijn, ontsteking en eetlust namen al snel af. Zes jaar later gaat het nog steeds goed met zijn knie, en ook met hem.

Goed voor elke kwaal

Enzymen blijken te helpen bij allerlei problemen, zowel bij ziektes die te maken hebben met metabole problemen zoals fibrose, oog- en gewrichtsklachten, alsook bij kanker en hartziektes.1 Van het enzym GrA (granzym A) is aangetoond dat het helpt bij ontstekingen.2 Het enzym PRMT1 stimuleert de immuunfunctie en de aanmaak van antilichamen. 3 En het enzym L-asparaginase wordt al lange tijd samen met medicijnen gebruikt om acute lymfatische leukemie te behandelen.4

Een tekort aan enzymen wordt beschouwd als een mogelijke oorzaak van het chronisch vermoeidheidssyndroom. 5 Momenteel is er een onderzoek om te kijken of supplementen met DAO-enzymen de symptomen van fibromyalgie kunnen verminderen.6 DAO staat voor diamine-oxidase: een spijsverteringsenzym dat in de nieren, thymus en darmen wordt gemaakt. Het helpt histamine uit voedsel af te breken.

Enzymtherapie wordt ook gebruikt bij de behandeling van lysosomale stapelingsziektes. Dat zijn zeldzame erfelijke ziektes waarbij afvalstoffen zich ophopen in de cel.7 Het enzym arginase 1 wordt onderzocht als mogelijke behandeling voor bepaalde vormen van kanker en voor diabetische retinopathie. Bij die laatste aandoening worden door zuurstofgebrek nieuwe bloedvaten in het netvlies gevormd, waardoor je slechter gaat zien.8 Arginase wordt ook onderzocht als behandeling voor hart- en vaatziektes.9 En van het enzym alkalische fosfatase weten we dat het de regeneratie van tandvlees bij muizen stimuleert.10

Food cravings

Als je je weleens afvraagt waarom je zo’n trek hebt in suiker, koolhydraten, vet en zout, of eiwitten, dan is hier het antwoord: ‘Het voedsel waar we trek in hebben, is het voedsel waar we het gevoeligst voor zijn, omdat we het niet verteren’, legt Cutler uit. ‘Als je bijvoorbeeld geen koolhydraten afbreekt, neemt je lichaam die voedingsstoffen niet op, dus blijf je ernaar verlangen. Zodra je het voedsel waar je trek in hebt weer kunt verteren, houdt dat verlangen op.’

Vezels

Mensen die geen vezels verteren hebben moeite met rauw voedsel. Meestal komt dat doordat ze problemen hebben met het verteren van cellulose: een belangrijk bouwelement van de celwand van groene planten. Deze mensen eindigen vaak met een prikkelbare darm. Ze kunnen dat eenvoudig verhelpen door cellulase in te nemen. Dat is een enzym dat je lichaam niet zelf maakt; het wordt vooral door bacteriën en schimmels geproduceerd.

Eiwitten en vetten

Mensen die geen eiwitten verteren, hebben vaak trek in eiwitten en suikers. Ze krijgen vrijwel onmiddellijk na het eten een opgeblazen gevoel, en uiteindelijk kunnen ze ook problemen ontwikkelen als gastritis (maagontsteking), brandend maagzuur of GORZ (gastro-oesofageale refluxziekte: de maaginhoud gaat terug naar de slokdarm of zelfs de keel). Ze zijn vatbaarder voor blindedarmontsteking of andere problemen met de blindedarm. Chronische obstipatie kan ook voorkomen.

Als je moeite hebt om vetten te verteren, krijg je trek in vet eten en zout. Je krijgt ook een opgeblazen gevoel direct na het eten, net als mensen die slecht eiwitten kunnen verteren. Verder kun je problemen hebben zoals moeite met afvallen, frequente of chronische infecties (bacterieel, viraal of gist), diabetes of te veel suiker in de urine, een te lage bloedsuiker, artrose, osteoporose, traag werkende schildklier (hypothyreoïdie), overgangsklachten, premenstrueel syndroom of fibrocysteuze borstaandoeningen (goedaardige knobbeltjes in de borst), angsten en tekorten aan vitamine A, D en E.

Koolhydraten

Mensen die geen koolhydraten kunnen verteren, hunkeren voortdurend naar koolhydraten en suikers (brood, koek, enzovoorts). Als je koolhydraten niet verteert, gaan ze in je darmen fermenteren. Dan krijg je klachten die met fermentatie te maken hebben. Ook krijg je een paar uur na een koolhydraatrijke maaltijd last van een opgeblazen gevoel. En je kunt andere problemen krijgen die met prikkelbare darmen samenhangen, zoals dunne ontlasting of juist obstipatie. Soms slinger je heen en weer tussen dunne ontlasting en verstopping.

Je kunt ook last hebben van vermoeidheid. Andere symptomen kunnen zijn: overmatige gasvorming nadat je rauwe of vezelrijke dingen hebt gegeten, obstipatie of diarree, vaker last van aften of gordelroos, huidproblemen zoals acne, eczeem of psoriasis, te veel vetten in het bloed, zoals cholesterol en triglyceriden, chronische luchtwegontstekingen, sufheid of duizeligheid, colitis of de ziekte van Crohn, candidiasis (schimmelinfecties), ontstekingen of emotionele klachten.

Kleine wonderen

Cutler is duidelijk: hoe geweldig enzymen ook zijn, ze helpen niet bij alles (hoewel het daar soms wel op lijkt). Ze werken het best in combinatie met een gezond voedingspatroon, voldoende beweging, minder stress, een goede vochthuishouding en andere gezondheidsmaatregelen. Soms moet je andere lichamelijke problemen oplossen, zoals een overgevoeligheid voor bepaalde voedingsmiddelen, of gifstoffen zoals zware metalen opruimen of iets anders. Enzymen kunnen meehelpen om je algehele gezondheid en vitaliteit te verbeteren.

Spijsverteringsenzymen: Waar moet je op letten?

Volgens enzymtherapeut Ellen Cutler zijn enzymen van vegetarische oorsprong het beste. Bovendien gaan enzymen van dierlijke oorsprong eerder kapot door je maagzuur. Let er dus op dat ook de capsules plantaardig zijn en niet van dierlijke gelatine zijn gemaakt. Veel enzymproducten hebben een darmcoating om ze minder gevoelig te maken voor maagzuur. Maar volgens Cutler zijn die minder effectief dan producten zonder coating.

Als je een effectief, breed werkend supplement zoekt, let er dan op dat er minstens dertien verschillende enzymen in de formule zitten. Maak je geen zorgen over de hoeveelheid van elk enzym. Meestal staan er enzymeenheden op het etiket: die gaan over de ‘katalytische activiteit’ van een bepaald enzym (de snelheid van een chemische reactie). Enzymeenheden verschillen per enzym. Dus de enzymactiviteit van cellulase wordt bijvoorbeeld uitgedrukt in cellulase units (CU), die van protease in hemoglobin units (HUT), enzovoorts. ‘Het maakt echt niet uit’, zegt Cutler. ‘De eenheden zijn meestal gelijkwaardig. Sommige bedrijven zetten milligrammen op het etiket, andere gebruiken eenheden. Maak je daar niet druk om.’ Ze adviseert supplementen te kopen met liefst deze enzymen:

• Amylase zet meervoudige koolhydraten om in enkelvoudige suikers.
• Protease breekt eiwitten af.
• Glucoamylase breekt zetmeel en koolhydraten met lange ketens af tot suikers. • Lipase breekt vetten af.
• Cellulase breekt cellulose (voedingsvezels) af tot enkelvoudige suikers.
• Alfa-galactosidase breekt suikers en vetten af.
• Diastase breekt zetmeel af en zet het om in maltose (moutsuiker).
• Hemicellulase breekt hemicellulose af, een vorm van cellulose in de celwand van planten.
• Invertase zet sucrose om in de enkelvoudige suikers fructose en glucose.
• Beta-glucanase breekt glycosidebindingen af (tussen koolhydraatmoleculen en andere groepen moleculen) die nodig zijn om schimmelcellen te vormen.
• Peptidase breekt eiwitten af.
• Fytase breekt fytinezuur in granen en peulvruchten af, waardoor er mineralen vrijkomen en het helpt het tegen botverlies en osteoporose. Als je enzymen gaat nemen, houd dan een maand lang bij wat je opmerkt. Dan kun je bepalen wat het effect is.