Junkfood en kant-en-klaarmaaltijden zijn niet zo goedkoop als mensen vaak denken, zegt Rob Verkerk.

Een slecht eet- en leefpatroon lijkt een grote rol te spelen bij chronische ziekten en vroegtijdig overlijden. De ziekten die we als gevolg van een ongezonde leefstijl kunnen krijgen – vooral diabetes type 2, obesitas, hartkwalen en sommige veelvoorkomende vormen van kanker – veroorzaken onnodig, vaak jarenlang lijden. Ze zijn vaak te voorkomen door iets aan ons eet- en leefpatroon te doen.
Uitgebreid onderzoek laat een sociaal dilemma zien: hoger opgeleide mensen hebben minder last van deze ziekten omdat ze verstandiger eten. Vervolgens wordt ons in de media wijsgemaakt dat mensen die het niet zo breed hebben dat dure, gezonde eten gewoonweg niet kunnen betalen; ze moeten wel junkfood en kant-en-klaarmaaltijden kopen omdat ze zich iets gezonders niet kunnen veroorloven.
Maar het kostenargument is een fabeltje, het ontwikkelingsniveau speelt wel een rol. Het lijkt erop dat armere mensen minder informatie over gezonde keuzen tot hun beschikking hebben, en minder zin hebben om natuurvoedingsmiddelen te kopen en zelf een maaltijd te bereiden dan hoogopgeleiden. Maar dit gedrag wordt in stand gehouden, vermoeden we, door al die berichten dat junkfood en kant-en-klaarmaaltijden uit de supermarkt zo goedkoop zouden zijn.
Deze onzin is onderdeel van een plannetje om grote groepen mensen verslaafd te maken aan voedingsmiddelen die de behoefte van onze hersenen aan zoetigheid stimuleren. Daardoor worden de hersenen – en dus de mensen – lichamelijk en geestelijk afhankelijk van dergelijke etenswaren.
Bedrijven als Nestlé, Pepsi, General Mills, Kraft, Mars en Coca-Cola hebben in de afgelopen jaren miljarden geïnvesteerd om erachter te komen hoe ze mensen verslaafd konden maken aan hun producten. En dat kan: met een speciale combinatie van ingrediënten als zout, suiker, gluten en specifieke vetten die juist die delen van onze hersenen bereiken die ervoor zorgen dat we ons prettig voelen en meer van deze stoffen willen.
En als we denken dat het goedkoop is, wat kan het ons dan schelen dat we er meer van kopen om die behoeften te bevredigen? Het is toch goedkoop? Onze verslaving laat ons niet rationeel denken over onze eetgewoonten of berekenen hoeveel we eigenlijk aan die producten uitgeven, laat staan dat we ons afvragen wat de indirecte kosten op de lange termijn zijn als we ziek worden.
Onderzoekers bij de Alliance for Health International, dat een natuurlijke en duurzame aanpak van gezondheidszorg bevordert, kijken al een tijdje naar deze kwestie. In ons jongste onderzoek (maart 2017) hebben we een thuis klaargemaakte maaltijd met kip en groenten – gemaakt volgens de Food4health-richtlijnen voor gezond eten (zie XX) – met ingrediënten die we bij een goedkope supermarkt kochten, vergeleken met een ‘soortgelijke’ kant-en-klaarmaaltijd met kip uit dezelfde supermarkt en een Big Mac-maaltijd bij McDonald’s. We deden bij elke maaltijd een toetje: bessen uit de diepvries bij de thuis klaargemaakte maaltijd, magere yoghurt bij de kant-en-klaarmaaltijd en een McFlurry (softijs met bijvoorbeeld stukjes chocola) bij de Big Mac.
Vervolgens onderzochten we de maaltijden op directe kosten per persoon, gebaseerd op een gezin van vier personen, op de kosten per 1000 kilocalorieën en op de voedingsstoffen die ze opleverden. De directe kosten waren 2,67 euro (zelf klaargemaakt), 2,42 euro (de kant-en-klaarmaaltijd) en 6,35 euro (McDonald’s).
Eten bij McDonald’s was dus ruim twee keer zo duur als thuis eten. Wie dat maal vier doet voor een gezin, is nog duurder uit. En toch denken we nog steeds dat McDonald’s goedkoop is.
Wanneer we de kosten per 1000 kcal vergelijken, wordt het helemaal spannend. Dan komen we op respectievelijk 2,17 euro, 4,50 euro en 3,18 euro uit. Het feit dat de kant-en-klaarmaaltijd, die aanvankelijk het goedkoopst leek, wat betreft de hoeveelheid geleverde energie nu ineens twee keer zo duur is geworden als het thuis bereide eten, onthult een belangrijke drijfveer van de supermarkten: ervoor zorgen dat je meer wilt eten.
De kant-en-klaarmaaltijd en magere yoghurt uit de supermarkt leveren zo weinig echte voedingsstoffen dat iemand na het eten waarschijnlijk al snel weer zin heeft in een energierijke snack vol suikers. Deze snackcultuur levert de grote levensmiddelenproducenten veel winst op… en bezorgt ons steeds meer chronische ziekten.
Maar eigenlijk zouden deze cijfers ons niet hoeven te verbazen. Een thuis klaargemaakte maaltijd met voornamelijk natuurlijke ingrediënten is niet of nauwelijks bewerkt; bij bewerkt voedsel betaalt de consument de kosten daarvan ook. Die maaltijd bevat ook veel minder toevoegingen, die ook geld kosten. Voor wie daar elke week de kosten voor het bedrijfspand en het reclamebudget van het fastfoodrestaurant bij optelt – die er niet zijn bij los gekochte ingrediënten – en bovendien rekening houdt met de verslavingsfactor en alle andere dingen in de supermarkt die zo verleidelijk zijn om te kopen, wordt het kostenplaatje een stuk inzichtelijker.
Als we de illusie kunnen opgeven dat junkfood en kant-en-klaarmaaltijden het goedkoopst zijn, zou dat enorm helpen om onze maatschappij te verlossen van de grootste oorzaak van onnodig en te voorkomen lijden.