[Dossier: Ouderdom]

Ik wil het eeuwige leven

Het idee dat we 120 jaar oud kunnen worden, is niet zomaar een luchtkasteel. Volgens biologen zijn we bijna zover dat de natuurlijke gemiddelde levensverwachting tot ver boven de 100 zal liggen.

Het is niet meer alleen de droom van techmiljardairs als Google-oprichter Sergey Brin. Vandaag de dag is het bereiken van de 120-jarige leeftijd ook de ambitie van de gewone man aan het worden. Inmiddels zijn ook sommige onderzoekers ervan overtuigd dat het haalbaar is. Dat klinkt misschien als sciencefiction, maar twee belangrijke, onlangs aangekondigde verschuivingen op het gebied van levensverwachting en gezondheid wijzen erop dat wetenschappers misschien toch iets op het spoor zijn.
Ten eerste leven we langer. Het US Census Bureau, het Amerikaanse bureau voor de volkstelling, schat dat in 2020 de gemiddelde levensverwachting daar 79,5 jaar zal zijn. Dat is een opmerkelijke toename ten opzichte van de levensverwachting in 1970 van 70,8 jaar: een stijging van bijna tien jaar in slechts vijftig jaar.
En een belangrijk Australisch onderzoek wijst uit dat er, voor het eerst in de geschiedenis, meer mensen sterven aan een niet-overdraagbare dan aan een besmettelijke ziekte. Ieder jaar sterven er rond de 38 miljoen mensen aan een niet-overdraagbare ziekte, zoals kanker of een hartkwaal. Dat is twee derde van alle sterfgevallen ter wereld.1
Veel van deze niet-overdraagbare ziekten worden veroorzaakt door een slechte leefstijl, zoals een ongezond dieet, roken of te weinig lichaamsbeweging. Dus een lang en gezond leven lijkt vooral onze eigen verantwoordelijkheid.
Een onderzoek naar de oorzaken van kanker onderschrijft deze visie. Onderzoekers van het Kankercentrum van de Stony Brook Universiteit in New York ontdekten dat milieu of leefstijl verantwoordelijk zijn voor ongeveer 90 procent van alle kankergevallen. Met andere woorden: kanker wordt meestal niet veroorzaakt door pech of slechte genen, maar door de leefstijl die we zelf kiezen.
De onderzoekers lieten er vier verschillende computermodellen op los. De resultaten lieten steeds zien dat slechts 10-30 procent van de kankergevallen het gevolg is van mutaties in de cellen. Bijna 75 procent van de colorectale kankers (zoals darmkanker) wordt veroorzaakt door een slecht dieet, 86 procent van de huidkankers door te lange blootstelling aan de zon en 75 procent van de hoofd-halskankers door roken of alcohol.2
Het Amerikaanse NIA, een instituut voor onderzoek naar veroudering, zegt hierover: ‘Ooit werden ziekte en invaliditeit gezien als onvermijdelijke onderdelen van het ouder worden, maar het lijkt erop dat dit niet langer het geval is’.

De vijf gouden regels
De gedachte dat er een verband is tussen leefstijl en levensverwachting wordt ondersteund door de statistieken: de grootste groepen langlevenden zijn te vinden in landen met een gezond dieet en hechte gemeenschappen. In Japan wonen naar verhouding de meeste honderdjarigen ter wereld, namelijk 42 per 100.000 inwoners, op de voet gevolgd door Frankrijk met 36 per 100.000. Nederland steekt hierbij schril af met slechts 13 eeuwlingen per 100.000 inwoners.
Hoewel het aantal honderdjarigen in Japan misschien niet helemaal klopt omdat de cijfers zijn opgekrikt door uitkeringsfraude, blijft het werkelijke aantal nog steeds hoog. De Japanse provincie Okinawa telt bijvoorbeeld 92 procent meer honderdjarigen dan het landelijk gemiddelde, en de provincie Shimane zelfs twee keer zoveel.
Geïntrigeerd door deze cijfers kwamen onderzoekers tot de conclusie dat vijf factoren van invloed zijn:
1 Een dieet met vooral granen, vis en groente
2 Een leefstijl met weinig stress
3 Een hechte en zorgzame gemeenschap, waarin ouderen deel uitmaken van het moai-concept, dat zoveel betekent als ‘bij elkaar komen voor een gemeenschappelijk doel’
4 Veel lichamelijke activiteit, door langer doorwerken, meer lichaamsbeweging en hobby’s zoals tuinieren
5 Een gevoel van zingeving, zoals een spirituele overtuiging. De Japanners noemen dat ikagai: ‘een leven dat het waard is om geleefd te worden’.3

Het zijn concepten die keer op keer weer opduiken in onderzoeken naar een langere levensverwachting: blijkbaar zijn dit de vijf gouden regels voor een lang en gezond leven.

1 Een gezond dieet
Talloze studies hebben aangetoond dat een dieet met veel verse groenten en fruit de kans op een lang en gezond leven kan verhogen. Bij een studie ontdekten onderzoekers dat mensen die zich zoveel mogelijk aan het mediterrane dieet hielden, dat bestaat uit veel groenten en fruit, verse vis, noten en olijfolie, 22 procent minder kans hadden om vroegtijdig te overlijden aan welke ziekte dan ook, inclusief kanker en hartziekten.4
Onderzoekers van de Amerikaanse Johns Hopkins Universiteit stuitten bij een studie naar de leefstijl van de Yi eveneens op de positieve effecten van gezonde voeding. De Yi, een inheemse bevolkingsgroep in Zuidwest-China, zijn met name interessant omdat ze nooit een hoge bloeddruk (hypertensie) ontwikkelen. Aangezien sommigen van hen zijn geëmigreerd naar de steden, waar ze hun traditionele gebruiken hebben laten varen, is er een uitstekende controlegroep om de effecten van hun leefstijl vast te stellen.
Het traditionele dieet van de Yi bestaat uit rijst, een beetje vlees, en verse groenten en fruit. Ook eten ze granen zoals haver en boekweit. Bij zowel de Yi op het platteland als de Yi in de stad werden bloeddrukmetingen uitgevoerd. De metingen werden ook vergeleken met bloeddrukmetingen onder het Han-volk, dat in een andere regio van China woont. Naar aanleiding van de resultaten concludeerden de onderzoekers dat het dieet helpt de bloeddruk gezond te houden.
De Yi-boeren hadden de laagste bloeddruk, terwijl die van de Han toenam naarmate ze ouder werden. De bloeddruk van de Yi uit de stad, die daar een andere leefstijl hadden aangenomen, was volgens de onderzoekers echter ‘dramatisch hoger’ Vooral alcohol bleek een verwoestend effect te hebben op de Yi in de stad: alleen al de dagelijkse alcoholconsumptie zorgde ervoor dat hun bloeddruk met 33 procent steeg.5

2 Het vermijden van stress
Een langere periode met veel stress draagt bij aan de ontwikkeling van allerlei ziektebeelden, zoals hartkwalen, kanker, dementie en beroertes, die we meestal in verband brengen met ouderdom. Een leven vol werkgerelateerde stress – bijvoorbeeld door een moeilijke baas of het gevoel van machteloosheid – kan de ontwikkeling van atherosclerose (aderverkalking) en hartfalen versnellen.6 Bij hartpatiënten wordt vaak een hogere concentratie cortisol aangetroffen. Cortisol is een hormoon dat vrijkomt als het lichaam onder stress staat. Stress kan bovendien de bloeddruk verhogen, schadelijke vrije radicalen veroorzaken en het gehalte homocysteïne, een aminozuur dat de binnenwanden van bloedvaten beschadigt, doen stijgen.
Uit een grootschalig langetermijnonderzoek in Japan bleek dat vrouwen die veel last van stress hadden meer dan twee keer zoveel kans hadden op een fatale beroerte, en twee keer zoveel kans op een fataal hartinfarct, als vrouwen die geen stress hadden. De Japanse mannen met een hoog stressniveau verging het al niet veel beter: zij hadden ongeveer 1,5 keer zoveel kans op een fataal hartinfarct.7
Bij kanker werd een vergelijkbaar beeld aangetroffen. Uit onderzoek blijkt dat er een verband is tussen chronische stress en psychosociale factoren aan de ene kant, en de ontwikkeling of het verloop van verschillende soorten kanker aan de andere.8 Voor borstkanker is het bewijs nog overtuigender: vrouwen met kanker in een gevorderd stadium hebben overdag hogere cortisolwaarden en sterven eerder dan vrouwen bij wie het cortisolgehalte normaal is.9

3 Hechte gemeenschap
Een van de meest fascinerende voorbeelden van de effecten van een sociaal isolement is bekend geworden als het ‘Roseto-effect’. Roseto, een verder onopvallend klein stadje in de Amerikaanse staat Pennsylvania, viel in de jaren 1960 slechts in één enkel opzicht uit de toon: het aantal inwoners met hart- en vaatziekte lag er veel lager dan het Amerikaanse gemiddelde.
In 1966, toen onderzoekers voor het eerst geïnteresseerd raakten in Roseto, was onder de mannelijke inwoners in de meest risicovolle leeftijd (55 tot 64 jaar) het aantal hartkwalen vrijwel nihil. En dat in een tijd waarin hartziekte in het Westen doodsoorzaak nummer een was.
Het was een onlogisch verschijnsel. De meeste mannen werkten in een leisteengroeve en aten zeer ongezond: in reuzel gebakken saucijzen en gehaktballen waren dagelijkse kost. Hun cholesterolgehalte was dan ook veel te hoog, maar vreemd genoeg veroorzaakte dit geen hartkwalen.
Het geheim van Roseto werd pas ontrafeld toen het stadje welvarender werd en de bewoners verhuisden naar grotere woningen aan de rand van de stad of daarbuiten. Daarvoor hadden zij met drie generaties onder één dak gewoond, en werden de ouderen met respect behandeld en goed verzorgd. Ook deden de stadsbewoners bijna alles samen, van avondwandelingen tot het deelnemen aan verenigingen en kerkelijke festiviteiten.
Zodra de inwoners van Roseto echter verhuisden naar grotere woningen en daar de leefstijl van het Amerikaanse kerngezin aannamen, steeg het aantal gevallen van hartziekte snel. Hun uitzonderlijke gezondheid was verleden tijd.10

4 Lichaamsbeweging
Actief blijven helpt om uw leven te verlengen en gezond te blijven. En gelukkig hoeft u niet eens heel veel te doen. Uit een studie blijkt dat mensen die elke dag een halfuur of langer wandelen, ruim 40 procent minder kans hebben vroegtijdig te overlijden. Dat bleek uit een onderzoek onder bijna 15.000 mannen geboren tussen 1923 en 1932. Hun gezondheid en lichaamsbeweging werden voor het eerst gevolgd in 1972-1973, en opnieuw in 2000, waarna de mannen nog eens 12 jaar lang gevolgd werden.11 Bij een andere studie kwam men erachter dat mensen met een gezond gewicht die regelmatig actief zijn, gemiddeld zeven jaar langer leven dan inactieve mensen.12
Ralph Paffenbarger was een pionier op het gebied van onderzoek naar lichaamsbeweging en het effect daarvan op de levensverwachting. Hij begon in de jaren zestig met zijn research. De heersende gedachte was toen dat het ongezond was voor ouderen om zich in te spannen. Maar uit Paffenbargers eerste onderzoeksresultaten, onder bijna 17.000 mensen, bleek het tegendeel: dat het aantal sterfgevallen daalde naarmate het aantal verbrande calorieën per week steeg.13

5 Zingeving
Uit onderzoek blijkt dat mensen met een duidelijk doel in het leven 23 procent minder kans hebben om vroegtijdig te overlijden aan welke ziekte dan ook en 19 procent minder kans hebben op een hartaanval of beroerte. De onderzoekers definieerden dit doel als iets wat ‘zinvol is, richting geeft en je het gevoel geeft dat het leven de moeite waard is.’ Het omgekeerde is echter ook waar: mensen met een gevoel van doelloosheid of die hun leven beschouwen als zinloos, hebben meer kans om vroegtijdig te overlijden of een beroerte of hartaanval te krijgen.14
Ook kan een positieve instelling een vergaande invloed hebben op uw gezondheid en levensverwachting. Positieve gedachten zorgen voor de aanmaak van meer telomerase, een enzym dat helpt bij het onderhouden van de gezondheid van onze lichaamscellen. Bij een tekort aan dit enzym sterven de cellen af. Vindt u het moeilijk om positief in het leven te staan? Dan zou u baat kunnen hebben bij meditatie. Meditatie verbetert de stemming en verhoogt de telomorase-activiteit, aldus onderzoekers van de Universiteit van Californië in Davis. Ze baseerden deze conclusie op een onderzoek onder dertig mediterenden, van wie de gezondheid werd vergeleken met een gelijk aantal niet-mediterenden.15

Wie wil er 1000 worden?
Anderen denken dat dit allemaal veel te simplistisch is en dat het antwoord te vinden is in de menselijke genen en in het manipuleren van ons DNA. Google heeft een nieuw bedrijf, Calico (California Life Company), opgericht om de mogelijkheden te onderzoeken voor het terugdraaien van de biologische factoren die verantwoordelijk zijn voor onze levensverwachting. Er wordt erg weinig naar buiten gebracht over hoe het bedrijf dit wil realiseren. Maar aangezien Calico samenwerkt met een biotechbedrijf, wordt er waarschijnlijk naar een farmaceutische oplossing gezocht.
Een ander voorbeeld is de Strategies for Engineered Negligible Senescence Research Foundation (SENS). Deze stichting wordt geleid door de Britse excentriekeling of – volgens sommigen – visionair Aubrey de Grey. Hij vindt dat de wereld zich te veel in een ‘pro-ouderdom-trance’ bevindt: we gaan ervan uit dat ouder worden onvermijdelijk is, terwijl het in feite slechts een medisch probleem is. Volgens hem is de eerste persoon die de 1000-jarige leeftijd zal bereiken op dit moment al in leven.
Hoe onwaarschijnlijk dat ook mag klinken, we beschikken nu al over de kennis om onze gemiddelde levensverwachting, in goede gezondheid, te verlengen tot 90 en misschien wel 100 jaar. En het begint – en eindigt waarschijnlijk – met de vijf gouden regels voor een hogere levensverwachting.

[Literatuur]
1 PLoS Med, 2015; doi: 10.1371/journal.pmed.1001917
2 Nature, 2015; doi: 10.1038/nature16166
3 Santrock JW. Chapter 3, ‘Physical Development and Biological Aging’, in A Topical Approach to Life-Span Development, 2nd edn. New York: McGraw-Hill, 2005
4 Arch Intern Med, 2007; 167: 2461–8
5 Am J Epidemiol, 1991; 134: 1085–101
6 BMJ, 1997; 314: 553–8
7 Circulation, 2002; 106: 1229–36
8 Future Oncol, 2010; 6: 1863–81
9 J Natl Cancer Inst, 2000; 92: 994–1000
10 Wolf S, Bruhn JG. The Power of the Clan. New Brunswick, NJ: Transaction Publishers, 1993
11 Br J Sports Med, 2015; 49: 743–8
12 PLoS Med, 2012; 9: e1001335
13 N Engl J Med, 1986; 314: 605–13
14 Presented at the EPI /Lifestyle 2015 Science Sessions in Baltimore, Maryland, 3–6 March 2015
15 Psychoneuroendocrinology, 2011; 36: 664–81
 
[Kaders]

Een langer leven kun je kopen
De allerlaatste trend onder techmiljardairs is het investeren in manieren om de menselijke levensverwachting te verlengen – niet in de laatste plaats voor zichzelf.
– Peter Thiel, medeoprichter van PayPal, heeft zes miljoen dollar geïnvesteerd in de SENS Research Foundation, die onderzoek doet naar manieren om de levensverwachting te verlengen. Het is zijn persoonlijke ambitie om 120 jaar te worden. Hij gebruikt menselijke groeihormonen, houdt zich aan het paleodieet, eet geen suiker, drinkt rode wijn en gaat vrijwel dagelijks een rondje hardlopen.
– Sergey Brin, medeoprichter van Google, investeert in het nieuwe biotechbedrijf Calico, dat de problemen van het ouder worden wil aanpakken. Brin en anderen hebben zo’n anderhalf miljard dollar geïnvesteerd in de onderzoeksfaciliteit van Calico. Brin heeft zelf belang bij dit onderzoek, omdat hij belast is met een genetische mutatie waardoor hij een verhoogde kans heeft parkinson te krijgen.
– Larry Ellison, medeoprichter van het computerbedrijf Oracle, richtte de Ellison Medical Foundation op om onderzoek naar veroudering te financieren. Hij heeft hier 335 miljoen dollar in geïnvesteerd. Ellison is nu 70 jaar oud en zegt dat hij is opgehouden met investeren.
– J. Craig Venter, techmiljardair en investeerder, richtte in 2014 het nieuwe bedrijf Human Longevity op om het gezonder oud worden te stimuleren door middel van ontwikkelingen op het gebied van de genomica (de studie van het genoom: de erfelijke informatie) en stamcelbehandelingen.
– Dmitry Itskov, een Russische internetmagnaat, investeert in een gewaagde visie: het produceren van een digitale kopie van de menselijke hersenen, die deel moet uitmaken van een levensechte avatar die niet veroudert. De naam van zijn bedrijf, 2045 Initiative, verwijst naar het jaar waarin hij denkt dit onwaarschijnlijke hoogstandje te hebben verwezenlijkt.
 

Langer leven door supplementen
Het Amerikaanse NIA heeft drie behandelingen uitgekozen die beschouwd worden als het meest kansrijk op het gebied van levensverlenging. De komende jaren worden ze onderzocht en in 2020 worden de resultaten gepubliceerd.
Bij twee van de drie gaat het om medicijnen: aspirine en sirolimus, een middel bedoeld om afstoting na orgaantransplantatie te voorkomen. Het derde middel is het antioxidant MitoQ. Ze zullen worden getest op ‘hun grote potentieel voor het vertragen of afremmen van het verouderingsproces en het verbeteren van de gezondheid in het algemeen’, aldus Randy Strong, hoofdonderzoeker van het Texas Centrum voor Gezondheidswetenschappen in San Antonio.
MitoQ is een molecuul dat meer dan vijftien jaar geleden ontwikkeld werd door onderzoekers van de Universiteit van Otago in Nieuw-Zeeland. Het zou de mitochondriën – de energiecentrales van onze cellen – optimaliseren door ze te overspoelen met antioxidanten, met name co-enzym Q10. In de woorden van Greg Macpherson, directeur van MitoQ Ltd in Nieuw-Zeeland: ‘De mitochondriën zijn op een complexe manier betrokken bij het verouderingsproces. Als we de manier waarop ze functioneren, kunnen verbeteren en het lekken van vrije radicalen kunnen afremmen, kunnen we misschien ook het verouderingsproces vertragen en onze organen en ons lichaam langer gezond en jong houden.’
Er zijn al honderden laboratorium- en proefdieronderzoeken uitgevoerd en recentelijk gingen er twee onderzoeken met mensen van start. In een onderzoek naar de effecten op muizen met auto-immune encefalomyelitis (ontsteking van de hersenen en het ruggenmerg) verbeterde het antioxidant de handicaps die door de ziekte waren veroorzaakt. Ook verlaagde MitoQ de ontstekingsmarkers.1

[Literatuur]
1 Biochim Biophys Acta, 2013; 1832: 2322–31
 

Vastend naar een langer leven
Af en toe kort vasten, bijvoorbeeld door het overslaan van een maaltijd of minder te eten, kan ervoor zorgen dat u langer leeft. Volgens onderzoekers van de Universiteit van Florida verhoogt incidenteel vasten het aantal SIRT3-genen. Deze genen zijn gunstig voor de levensverwachting en ze beschermen onze cellen.
Zo’n minivasten, die dezelfde gunstige effecten lijkt te hebben als een langere vastenperiode, veroorzaakt kleine stressresponsen in het lichaam die het lichaam in de beschermende modus zetten en het immuunsysteem een oppepper geven. Daarnaast daalt de insulinespiegel. Insuline is een hormoon dat koolhydraten afbreekt, en zo de bloedsuiker regelt. Zo zorgt kort vasten ervoor dat de bloedsuikerspiegel op een gezond niveau blijft en voorkomt het dus indirect diabetes.
De voordelen van een mini-vasten werden ontdekt toen onderzoekers 24 volwassenen vroegen om gedurende drie weken de ene dag hun gebruikelijke calorieconsumptie terug te brengen naar 25 procent en de volgende dag te verhogen met 75 procent. Dit betekende dat ze op vastendagen slechts 650 calorieën consumeerden en tijdens de andere dagen maar liefst 4.550.1
Dit ‘intermitterende vasten’ bleek de expressie van SIRT3-genen te verhogen.

[Literatuur]
1 Rejuvenation Res, 2015; 18: 162–72
 

De controverse rond DHEA
DHEA (dehydroepiandrosterone) wordt door onze bijnieren gemaakt van cholesterol en vervolgens omgezet in de ‘sekshormonen’ testosteron en oestrogeen. De productie van DHEA in het lichaam bereikt zijn piek als we in de twintig zijn en neemt daarna geleidelijk af.
Sommige mensen denken dat het verouderingsproces een direct gevolg is van deze afname. Ze zijn van mening dat de veroudering tot stilstand kan worden gebracht door het nemen van DHEA-supplementen. Voor hen staat dit supplement garant voor een eeuwige jeugd, maar critici vinden het pure kwakzalverij.
Na een studie van twee jaar kwamen onderzoekers tot de conclusie dat de supplementen geen ‘fysiologisch relevante weldadige effecten hadden op de lichaamssamenstelling, fysieke prestaties, insulinegevoeligheid of kwaliteit van leven’.1
Een ander onderzoek, dat het sterftecijfer onder bijna duizend Taiwanese mannen in kaart bracht, sprak deze conclusie echter tegen. Mannen met een laag DHEA-gehalte hadden meer risico voortijdig te sterven dan mannen met een hoger gehalte.2
Weer een ander onderzoek ondersteunt ook het idee dat DHEA iets te maken heeft met een hogere levensverwachting. Onder de 396 mannen en 544 vrouwen die gevolgd werden in Japan leken de effecten groter te zijn bij de mannen: degenen met een lager DHEA-gehalte hadden zowel een hogere bloeddruk als een hogere bloedsuikerspiegel en tweemaal zoveel kans op een voortijdige dood.3

[Literatuur]
1 N Engl J Med, 2006; 355: 1647–59
2 Ann Epidemiol, 2006; 16: 510–5
3 J Am Geriatr Soc, 2008; 56: 994–8