In uw mond speelt zich meer af dan u zich kunt voorstellen

De tandheelkunde is een raadsel. Ondanks de vele interessante ontwikkelingen, met name in het concept holistische tandheelkunde, blijkt er in de afgelopen dertig jaar in de dagelijkse praktijk weinig veranderd. Zo is algemeen bekend hoe giftig kwik is, maar toch bestaan de meeste vullingen waarschijnlijk nog steeds uit amalgaam en blijft het aantal gevallen van tandvleesaandoeningen epidemische vormen houden.

De idee van holistische tandheelkunde is waarschijnlijk te herleiden naar een conferentie in 1985 in het Engelse Cambridge, die over de gevaren van kwik in de tandheelkunde ging. Op dat moment had Sam Ziff, PhD, net zijn boek geschreven, The Toxic Time Bomb, waarin hij een pleidooi houdt voor meer onderzoek naar de ‘mogelijke toxiciteit van kwik en dentaal amalgaam’. Deze ‘zilveren’ amalgaamvullingen bestaan voor ongeveer de helft uit kwik. Op de conferentie werd een controversieel onderwerp behandeld dat al sinds 1819 aan de oppervlak lag te sluimeren. In dat jaar werd amalgaam ontdekt en in de tandheelkunde geïntroduceerd. Omstreeks diezelfde tijd had dr. Jean Munro aangetoond dat giftige stoffen in de omgeving konden bijdragen aan ‘nieuwe’ aandoeningen die niet op orthodoxe behandelmethoden reageerden. Het was duidelijk dat wat zich in de mond afspeelde, gevolgen kon hebben voor de gezondheid van het hele lichaam.

Waarom holistisch?

De tandheelkunde kan zich met vele symptomen bezighouden die op het eerste gezicht niets te maken lijken te hebben met de mond. Zo kan een patiënt met chronische hoofdpijn of migrainesymptomen een aandoening van de kaak hebben. Iemand die klaagt over een ‘metaalachtige’ smaak in de mond, kan lekkende vullingen hebben of misschien speeksel dat op de metalen reageert. Veranderde smaak kan het gevolg zijn van ‘coating’ van de tong, wat een aanwijzing kan zijn dat de ingewanden niet gezond zijn.

Tandslijtage en erosie kunnen een gevolg zijn van opkomend maagzuur of chronisch tandenknarsen of kaken op elkaar klemmen. Een lelijk of ongelijk gebit kan zijn weerslag hebben op iemands zelfachting. Voedselresten en ophoping van tandplak kunnen bijdragen tot een tandvleesziekte. Al deze aandoeningen ziet een tandarts dagelijks.

Hoe kan een holistische tandarts deze problemen aanpakken? Neem bijvoorbeeld de patiënt met de chronische hoofdpijn. Na een grondige anamnese waarbij andere oorzaken worden uitgesloten, zou het verstandig zijn na te gaan of de temporomandibulaire gewrichten (waar het kaakbeen in het hoofd scharniert, vlak voor de oren) disfunctioneren. Niet alleen zijn dat de meest gebruikte gewrichten van het lichaam, maar ze zijn ook complex waardoor ze kunnen leiden tot of iets te maken hebben met vele problemen. Aangenomen wordt dat deze gewrichten vanaf het twintigste levensjaar niet meer groeien, maar dat ze zich wel continu blijven aanpassen aan fysiologische of functionele veranderingen in het omliggende weefsel.

Factoren met een invloed op deze gewrichten zijn overbelasting, veroudering en de bijbehorende afname van spieractiviteit, verlies van tanden en, uiteraard, veranderingen in de occlusie (het op elkaar passen van de boven- en ondertanden)1. De overbelasting kan zowel mechanisch als emotioneel zijn. Tegenwoordig wordt ons verteld ‘de tanden op elkaar te zetten en door te bijten’, een houding die de gewoonte van tandenknarsen in de hand werkt (bruxisme) met als gevolg spanning in veel kauwspieren en vervolgens problemen van het temporomandibulaire gewricht, hoofdpijn, migraine, oorsuizen, oorpijn, pijn in de wang of de slaapstreek en zelfs botpijn op de verst mogelijke plaats zoals de grote teen! Een kaakgewricht dat lang disfunctioneert, kan verband houden met depressie en kan tot minder beweeglijke bovenste halswervels leiden2.

Hoeveel mensen hebben niet last van een stijve nek en pijn in de nek? Een holistische tandarts zou de activiteit van deze gewrichten nagaan in relatie tot de manier waarop de tanden op elkaar passen bij het kauwen en spreken, maar ook zou hij nagaan of de oren gelijk staan, wat de grootte en stand van de ogen is en kijken of er op het midden van een van de kaken een gecompliceerde brug zit. Dit laatste is van belang omdat alle schedelbotten kunnen bewegen. Wordt die bewegingsmogelijkheid beperkt, al is het maar een beetje, dan kan dat tot fysiologische stress leiden en daardoor tot hoofdpijn en migraine, verandering van de lichaamshouding, de bekkenstand en de beenlengte.

Bij ‘coating’ van de tong moet zorgvuldig worden nagegaan hoe de levensstijl van de patiënt is: wat zijn de eetgewoonten, hoeveel water drinkt hij en hoeveel beweegt hij? Ook de mogelijkheid van overmatige groei van schimmels of een parasitaire infectie wordt overwogen, en zo nodig met laboratoriumonderzoek gecontroleerd. Zulke aandoeningen kunnen grote invloed hebben op het immuunsysteem en de gezondheid. Bij de planning van een behandeling moet hiermee dus rekening gehouden worden.

Alternatieve preventie

In de tandheelkunde wordt vaak gesproken over preventie. Die is van cruciaal belang willen we ervoor zorgen dat de gezondheid van de mond in de toekomst niet verslechtert. De preventieve maatregelen van holistische tandartsen bestaan uit dieetmaatregelen of supplementen in plaats van stoffen als fluoride aan te brengen of de patiënt aan te raden die in te nemen. Het is beslist de moeite waard de eetgewoonten van de patiënt te analyseren om pas daarna een behandelplan te maken. Daarnaast zijn advies over goed poetsen en over speciale tandpasta van groot belang. Patiënten die een voorkeur hebben voor homeopathische behandelmiddelen, kunnen het best tandpasta zonder (peper)munt kopen, die uiteraard ook moeten voldoen aan de criteria voor een schoon gebit.

Het is af te raden mondwater van welk merk dan ook te gebruiken, omdat het het evenwicht van de microflora in de mond kan verstoren. Als een patiënt een antibioticakuur krijgt voorgeschreven, door een arts of de tandarts, doet hij er goed aan tijdens de kuur en ook enige tijd daarna probiotica nemen. Vooral co-enzym Q10 is nuttig als toevoeging bij de behandeling van tandvleesaandoeningen3.

Ook homeopathische en kruidengeneeskundige middelen kunnen worden toegepast. Dieetmaatregelen en voedingssupplementen zijn vooral van belang voor, tijdens en na elke behandeling waarbij er vullingen of andere restauraties in de mond worden vervangen.

Conservatieve tandheelkunde

In de moderne tandheelkunde kan heel veel, van een enkele vulling tot een complexe volledige rehabilitatie van het gebit waarbij een kapot of versleten gebit geheel herbouwd wordt. De meeste holistische tandartsen zijn volledig op de hoogte van de vele onderzoeken waaruit gebleken is dat amalgaamvullingen desastreuze gevolgen kunnen hebben voor de gezondheid. Hoewel metalen zeer duurzaam zijn (met name goud kan in dunne stukjes worden gebruikt zodat de tandstructuur wordt gehandhaafd), is het bekend en wordt erkend dat sommige patiënten liever geen materialen in hun mond krijgen die de energiebalans in hun lichaam verstoren.

Sommige holistische tandartsen gebruiken eenvoudige bewegingstestjes om gevoeligheid en overbelasting te meten. Ook wordt er laboratoriumonderzoek toegepast. Zo zijn er labtests om de hoeveelheid kwik te meten en na te gaan of de patiënt daarvoor of voor andere giftige stoffen gevoelig is. Zulke onderzoeken zijn van belang wanneer wordt overwogen een amalgaamvulling te plaatsen of te verwijderen.

Er zijn verschillende middelen om mee te vullen of te herstellen, waaronder porselein en goud. Deze zijn waarschijnlijk het duurzaamst en vormen de basis van de meeste complexe restauraties in de tandheelkunde. Een relatief nieuwe uitvinding zijn de uit kunsthars bestaande composietvullingen (witte vullingen); deze dateren uit midden jaren zestig. In het begin werden ze vooral in de voortanden gebruikt. Hoewel ze esthetisch gezien goed bevielen, sleten ze op den duur snel. Halverwege de jaren tachtig was er op dit gebied voldoende vooruitgang geboekt, zodat deze vullingen ook standaard gebruikt konden worden bij bepaalde restauraties in de kiezen. Bovendien hebben ze de eigenschap dat ze zich in een chemische reactie aan tandbeen en glazuur binden, zodat men er kleine vullingen mee kan maken die in de tand gefixeerd kunnen worden.

Als onderdeel van deze technologie zijn er zeer kleine vulplaatjes ontwikkeld waarmee kleine putjes en scheurtjes in kiezen en voortanden direct na het ontstaan kunnen worden afgesloten. Zo wordt voorkomen dat het echte gaatjes worden. Ook glasionomeercementen kunnen zich aan tandweefsel binden, maar in hun huidige vorm zijn ze niet duurzaam genoeg voor permanente restauraties bij volwassenen.

Voor de directe vervanging van amalgaam kan een composietvulling worden gebruikt, op voorwaarde dat het kauwvlak en de krachten die daarbij op de vulling worden uitgeoefend, niet te groot zijn. Vanuit holistisch oogpunt raden we een composiet aan die het minst giftig is, dus een zonder aluminium of de kunsthars bisphenol A (een oestrogeenachtige stof die hormonale effecten kan nabootsen) of fluoride. Is er geen alternatief voor de metalen, hetzij vanwege de complexiteit van de restauratie hetzij vanwege de grote kauwkracht, gebruik dan metaal met zoveel mogelijk goud erin.

Kronen op de voortanden, waarbij om esthetische redenen het goud gebonden wordt aan porselein, kunnen wel voor 99 procent uit goud bestaan. Een soortgelijke kroon op een kies zou een goudpercentage van 88 kunnen hebben. Op dit moment wordt er gewerkt aan kronen van composiet, maar tot nu toe er is er nog geen ontwikkeld die slijtvast genoeg is.

Tandartsfobie

Voor patiënten met een extreme angst voor de tandarts zijn er genoeg alternatieve manieren om te ontspannen, zodat zij in ieder geval een standaardcontrole kunnen doorstaan. Zo wordt er al heel lang gebruikgemaakt van het homeopathische middel Aconitum, dat goed werkt wanneer het vlak voor een tandheelkundige ingreep wordt gegeven in een concentratie van C30. Ook wordt er wel hypnotherapie gegeven. Al jaren kunnen tandartsen hierin cursussen volgen. Bij een meer orthodoxe benadering zou de patiënt intraveneus een kalmerende stof toegediend krijgen, zoals valium.

In Engeland wordt WAND, een nieuwe uitvinding, steeds populairder. Dit is een geautomatiseerde methode om lokaal verdoving toe te dienen, waardoor er minder verdoving nodig is om toch effectief te zijn. De middelen voor plaatselijke verdoving hebben meestal een basis van lidocaïne (xylocaïne), articaïne of prilocaïne. Bij lidocaïne en articaïne wordt meestal adrenaline gegeven als vaatvernauwer (zodat het middel zich langzamer vanuit de injectieplaats verspreidt) en bij prilocaïne de vaatvernauwer Octapressine. Er zijn ook verdovende middelen waarbij geen vaatvernauwer nodig is. Sommige patiënten vinden deze prettiger.

Vanuit holistisch oogpunt gezien zijn alle verdovende middelen giftig; ze kunnen een klein kortdurend effect hebben op het buitenste hersenvlies4. Hoe minder ervan gebruikt wordt, hoe beter dus. Ook raden we patiënten aan na lokale verdoving vitamine C in te nemen en N-acetylcysteïne, verkrijgbaar bij de apotheek als anti-hoestpoeder. Patiënten die in het ziekenhuis geopereerd worden, kunnen baat hebben bij N-acetylcysteïne om de nawerkingen van een narcose te verlichten. Ook kunnen zij overwegen voedingssupplementen te gebruiken met belangrijke stoffen als foliumzuur en calcium, waarvan bekend is dat er door narcose een tekort aan ontstaat5. Neem vitamine C (en N-acetylcysteïne) echter niet direct voor een tandheelkundige behandeling, omdat ze de werking van het verdovingsmiddel kunnen verlagen.

De mond is een gevoelige indicator voor wat zich in de rest van het lichaam afspeelt (zie het kader). Vorig jaar ventileerde de Amerikaanse vereniging van parodontologen in het openbaar hun bezorgdheid over het verband tussen tandvleesziekte en hartaandoeningen (zie www.perio.org/consumer/bacteria.htm). Voor de holistische tandheelkunde is het goed zich in de toekomst op dergelijke verbanden te richten en op de integratie met andere vakgebieden, zoals craniosacrale therapie, osteopathie, chiropraxie en voedingsleer. Ook moet de toepassing van speekselonderzoek, plakonderzoek en andere manieren om eventuele abnormale processen in de mond vast te stellen verder worden ontwikkeld, zodat het gemakkelijker wordt een ziekte elders in het lichaam vast te stellen.

David Cowan
BDS (Londen) en LDSRC (Engeland)

BRONNEN:
1Ide Y et al., Anatomical Atlas of the Temporomandibular Joint, Quintessence, Tokio 2001
2 J Am Osteopath Assoc, 1991; 86: 512-585
3 Res Commun Chem Pathol Pharmacol, 1976; 14: 729-738
4 Milne H, The Heart of Listening, North Atlantic Books, Californië 1995
5 Pelton R et al., Drug Induced Nutrient Depletion Handbook, Lexi-Comp, Ohio 1999