Dossier: Auto-immuunziekten]

Hoe een ongeneeslijke ziekte tóch kan genezen

Een op de vijf mensen heeft een aandoening waarbij het lichaam zichzelf aanvalt: een auto-immuunziekte. Artsen zeggen dat het ongeneeslijk is. Hier de verhalen van volhardende patiënten die hun ziekte te boven kwamen.

Door: Celeste McGovern

Terry Wahls negeerde lange tijd de symptomen die haar waarschuwden dat er iets vreselijk mis was. Ze had last van scherpe pijnscheuten die haar gezicht tijdelijk ongevoelig maakten. Ze kwamen plotseling opzetten, vaak tijdens haar lange diensten van 36 uur toen ze assistent-arts was.
De pijnscheuten kwamen steeds vaker voor en werden intenser – ‘alsof ik een stroomstoot van 10.000 volt in mijn gezicht kreeg’ – en ze kreeg er andere verschijnselen bij, zoals slecht zien. Wahls deed ze af als lastig, maar onbeduidend. ‘Ik had het te druk met mijn patiënten om over mijn eigen symptomen na te denken’, zegt Wahls, die inmiddels internist was.
Maar uiteindelijk, op haar vijfenveertigste, móest ze er wel aandacht aan schenken. Hoewel ze altijd veel aan sport deed, merkte ze dat ze tijdens het boodschappen doen met haar linkerbeen begon te slepen. ‘Ik was uitgeput, misselijk en bang’, vertelt ze.
Na een serie onderzoeken werden haar bangste vermoedens bevestigd: ze had multiple sclerose. MS is een ernstige, progressieve auto-immuunziekte, die het centrale zenuwstelsel treft en allerlei verschijnselen veroorzaakt, van slecht zien en problemen met plassen tot tintelingen en krachtverlies.

Een moderne plaag
Er zijn geen cijfers bekend over hoeveel Nederlanders een auto-immuunziekte hebben, maar wel over MS: volgens de MS Vereniging zijn er in Nederland 17.000 patiënten. Wereldwijd zijn het er 2,5 miljoen. Naar schatting heeft wereldwijd een op de vijf mensen een auto-immuunziekte en is het de op twee na belangrijkste oorzaak van morbiditeit (aantal zieken) en mortaliteit (aantal mensen dat eraan overlijdt).
Minstens veertig andere ziekten hebben vermoedelijk met auto-immuniteit te maken en dat aantal neemt razendsnel toe. Er is geen verklaring voor deze groeiende epidemie. In de wereld van de immunologie gaat men ervan uit dat er een ‘mozaïek’ van factoren aan auto-immuniteit ten grondslag ligt, van erfelijkheid en infecties tot blootstelling aan giftige stoffen. De Israëlische arts en onderzoeker Yehuda Shoenfeld was degene die de term muntte met zijn boek The mosaic of autoimmunity (1989). Hij wijst infectie aan als belangrijkste factor. Maar hij zegt ook dat giftige stoffen door roken, silicone in chirurgische implantaten, kwik in tandvullingen en aluminium in vaccins de voornaamste oorzaken zijn van wat hij in 2011 omschreef als ‘het auto-immuun/inflammatoir syndroom als gevolg van adjuvants’ (ASIA).1
In een artikel uit 2016 schrijft hij samen met twee anderen dat ‘veel meldingen van auto-immuniteit na vaccinatie er sterk op wijzen dat vaccins inderdaad auto-immuniteit kunnen veroorzaken. Auto-immuunziekten die optreden na vaccinatie zijn bijvoorbeeld reumatische artritis, lupus, diabetes mellitus, trombocytopenie, vasculitis, dermatomyositis, het Guillan-Barré-syndroom en demyeliniserende ziekten zoals MS.’ Bijna alle soorten vaccins zijn in verband gebracht met de eerste symptomen van ASIA.2
In zijn laatste boek, Vaccines and autoimmunity (2015) heeft Shoenfeld 75 artikelen van immunologen en onderzoekers verzameld die een beeld geven van de ‘diverse auto-immuunrisico’s die verband houden met verschillende vaccins.’

Symptoombestrijding
Wat de onderliggende oorzaken van auto-immuunziekten ook mogen zijn, bij de behandeling worden vaak slechts twee soorten medicijnen gebruikt: ontstekingsremmers en medicijnen die het immuunsysteem onderdrukken (immunosuppressiva). Ze werken in op het afweersysteem om de verschijnselen te temperen en aanvallen te onderdrukken, maar ze pakken de echte oorzaken niet aan. En ze hebben bijwerkingen zoals vermoeidheid, depressie, maar ook leverschade en een verhoogd infectierisico. ‘De verschijnselen van de ziekte worden misschien minder, maar op andere manieren voelen mensen die deze medicijnen slikken zich soms slechter’, zegt Wahls. ‘Toch gaan veel mensen door met de behandeling vanwege de dreiging van verdere invalidatie.’
Toen Wahls de wanhoop nabij was omdat haar MS snel erger werd, ging ze op zoek in de medische literatuur. Ze ontdekte de ene studie na de andere waaruit bleek dat giftige stoffen, voeding en beweging bij 70 tot 95 procent van de auto-immuunziekten een rol spelen. Op basis daarvan besloot Wahls haar ziekte op een radicaal andere manier aan te pakken.

Altijd hoop
Toen Wahls in 2000 de diagnose MS kreeg, zo vertelt ze in haar boek The Wahls protocol (2014), legde ze haar lot in de handen van haar collega’s en begon grote hoeveelheden immuunonderdrukkende medicijnen te slikken. Ze kreeg allerlei bijwerkingen – vermoeidheid, aften (zweertjes in de mond), een grauwe huid – en haar wanhoop nam alleen maar toe omdat ze gestaag achteruit bleef gaan.
Uiteindelijk kwam ze in een rolstoel terecht, en toen zelfs achter haar bureau zitten te vermoeiend was, schafte ze een door de NASA ontworpen anti-zwaartekrachtstoel aan. Die rolstoel maakte iets in haar los, weet ze nog. ‘Ik realiseerde me dat de reguliere geneeskunde geen einde ging maken aan wat er met me gebeurde.’
Wahls dook weer in de boeken. Deze keer ontdekte ze de functionele geneeskunde: een nieuw terrein met een holistische benadering. Ze begon het belang van gezonde darmen, voedselallergieën en de negatieve invloed van giftige stoffen op haar hersenen en immuunsysteem te begrijpen.
Ze maakte een lange lijst van voedingsstoffen en vitaminen die haar lichaam nodig had. Hoewel ze al jaren vegetariër was, ging ze weer dierlijke eiwitten gebruiken en ze merkte dat het hielp. Ze at orgaanvlees, zoals lever en hart, dat rijk is aan veel van de vitaminen en mineralen waaraan ze een tekort had.
Ze vermeed gluten en melkproducten, omdat ze ontdekte dat die de binnenbekleding van de darmen kunnen beschadigen, en ze begon gefermenteerde levensmiddelen zoals zuurkool te maken voor goede bacteriën. Ze at zeewier voor jodium en dagelijks heel veel – drie borden vol – zwavelrijke en kleurrijke groenten en fruit.
Drie maanden nadat ze met haar nieuwe voeding begonnen was, merkte Wahls de eerste veranderingen: ze kon weer met slechts één stok tussen de verschillende ruimten in het ziekenhuis heen en weer lopen. Zes maanden later liep ze zelfs zonder stok. En een jaar later kon ze 30 kilometer aan één stuk fietsen.
‘Van mijn oude ik – de conventionele internist – was niets meer over’, zegt Wahls. Als hoogleraar geneeskunde aan de Universiteit van Iowa voert ze nu klinische proeven uit om te kijken of haar protocol ook bij andere patiënten helpt. De resultaten zijn heel bemoedigend.
‘De toekomst van de geneeskunde is voeding. Het is leefstijl. Het is beweging’, vertelt Wahls. ‘Maar het zal niet snel genoeg gaan.’ Haar missie is om de geneeskunde van de toekomst naar de mensen van nu te brengen, om degenen die een ziekte hebben waarvan gezegd is dat die ongeneeslijk is, te laten weten dat er altijd hoop is.

Lachen om lupus
Misschien kent u Gina Yasmere van de Britse televisie. De in Londen geboren comédienne is nu bezig aan een tour, maar tien jaar geleden werd ze lamgelegd door een ernstige auto-immuunziekte.
Eerst merkte ze dat ze vaak moe was. Ze dacht dat de pijn in haar gewrichten aan artritis te wijten was. Totdat ze op een dag wakker werd en merkte dat haar handen in klauwen veranderd waren, die ze niet kon strekken. Het duurde een halfuur voordat haar vingers ontspannen waren.
Uit bloedonderzoek bleek dat Yashere lupus (systemische lupus erythematosus of SLE) had, een ziekte die ontstaat als het afweersysteem de gewrichten en het bindweefsel aanvalt. In Nederland lijdt ongeveer 1 op de 4000 mensen aan de ziekte, en ongeveer 90 procent van hen is vrouw.
Na haar diagnose begon Yashere met corticosteroïden en hydroxychloroquine, een krachtige ontstekingsremmer, maar haar toestand ging snel achteruit. ‘Mijn gewrichten raakten ernstig misvormd en ik had voortdurend pijn. Ik kon nauwelijks lopen en had een verhoogde toiletbril nodig’, herinnert ze zich. De medicijnen en haar onvermogen om te bewegen maakten dat ze dertig kilo aankwam.
Toevallig zag ze een realityshow op tv, getiteld ‘Celebrity Detox’, waarna ze zichzelf voor het programma aanmeldde. Ze moest zeven dagen vasten en kreeg twee keer per dag een koffieklysma. En ze maakte kennis met het raw vegan-dieet. ‘Ik begon noten en zaden te eten, fruit en rauwe groenten’, zegt Yashere. Ze verving haar cola door komboechathee, een gistdrank die weinig suiker en veel bacteriën bevat. Ze maakte veel smoothies en sappen.
Binnen een paar weken merkte Yashere grote verbeteringen in haar gewrichten en in hoeveel energie ze had. Bovendien merkte ze dat ze weer terugviel zodra ze bewerkte en suikerrijke voedingsmiddelen nam. Door zich aan het dieet te houden, kon ze langzaam maar zeker haar medicijnen afbouwen.
Haar artsen in Londen maakten zich zorgen over het feit dat ze geen medicijnen slikte. Maar ze had ze al vier maanden niet genomen en voelde zich ‘beter dan ooit’.
Yashere is nu niet langer een strikte veganist. Ze heeft een paar jaar geleden vis op het menu gezet. ‘Ik ben niet goed in diëten’, zegt ze. ‘En niet goed in pillen slikken’ – hoewel ze hoge doses vitamine B12, D en probiotica gebruikt.
‘Als je me nu ziet, zou je niet weten dat ik lupus heb’, zegt Yasmere. ‘Ik heb nauwelijks symptomen. De antilichamen zitten nog steeds in mijn bloed, dus artsen proberen me wijs te maken dat het gewoon een spontane remissie is’, voegt ze eraan toe. Maar daar moet de comédienne om lachen: ‘Wel vreemd dat mijn spontane remissie precies samenviel met mijn nieuwe dieet en leefstijl.’

Voeding bij Crohn
Meghan Telpner studeerde in 2003 af aan de mode-academie en trok daarna met een rugzak door Afrika, want dat is wat 23-jarigen doen. Maar haar reis door Afrika werd bedorven door ‘hinderlijke spijsverteringsproblemen’. Terug in Toronto gingen die niet over en dat was het begin van een rondgang van drie jaar langs negentien artsen. Haar skinny spijkerbroek werd een slobberbroek. ‘Ik kwam de badkamer niet meer uit, en mijn dikke krulhaar viel met bossen tegelijk uit.’
In 2006 kreeg Telpner te horen dat ze de ziekte van Crohn had: een auto-immuunziekte waarbij de darmen ontstoken zijn, wat leidt tot bloed bij de ontlasting, diarree, slechte voedselopname, wat weer leidt tot ondervoeding, gewichtsverlies, vermoeidheid en allerlei andere symptomen. Telpner kreeg te horen dat de ziekte ‘ongeneeslijk’ was en dat ze ermee moest leren leven.
Maar de pittige, avontuurlijke modeontwerpster was vastbesloten haar eigen plan te trekken. Ten eerste schrapte ze alle bewerkte voedingsmiddelen, gluten en melkproducten. Maar, vertelt ze: ‘De belangrijkste verandering was mijn houding.’ Ze besloot van dankbaarheid haar levensmotto te maken.
Binnen een maand waren haar symptomen verdwenen. De ommekeer in haar gezondheid inspireerde haar tot een studie holistische voedingsleer en tot het schrijven van het boek Undiet (2013), gevolgd door een kookboek gebaseerd op dezelfde principes (2015). Telpner: ‘Het is niet een pil slikken, een methode volgen en dan op de oude voet verder gaan’, zegt ze. Het gaat om duurzame veranderingen.
Ze heeft al negen jaar geen last van haar ziekte, en is er daarom zeker van dat ze genezen is door een ander pad te bewandelen.

Je goed voelen
Molly’s moeder föhnde het haar van haar dochter toen ze een kaal plekje op haar hoofd ontdekte. Dat vonden ze ‘vreemd’. Maar toen Molly de volgende ochtend dikke plukken haar op haar kussen ontdekte, raakten ze ‘in de stress’.
Het duurde een halfjaar voordat Molly een dermatoloog zag. Tegen die tijd had ze nog een paar slierten haar over en ook haar wenkbrauw was gedeeltelijk verdwenen. Ze kreeg te horen dat ze de auto-immuunziekte alopecia totalis had, die haar haarzakjes trof. ‘Als kinderen onder de twaalf het krijgen, komt het haar meestal niet terug’, zei hij effen. Molly was twaalf.
‘Ik huilde pas toen ik thuis was’, zegt de auteur van Alopecia & wellness (2015). Haar boek vertelt over de vele tranen die ze vergoot, de teleurstelling over een haarstukje waarmee ze er hopeloos uitzag, de harde reacties van leeftijdsgenoten en de onverschilligheid van artsen. Molly Vazquez besefte dat haar verminkende ziekte geen medische prioriteit had. ‘Ik had geluk dat ik geen kanker had, maar dat betekende niet dat ik gelukkig was.’
Een bezoek aan een chiropractor zette Vazquez op een ander spoor. Hij was van het biologische eten en raadde haar probiotica, visolie en hoge doses vitamine B aan. Ze begon zich in de materie te verdiepen en ontdekte een website over de bio-industrie waarin dieren werden volgepompt met corticosteroïden. ‘Ik at vaak pizza’s en fastfood. Ik was een echte puber’, zegt Molly. Maar ze was ook een puber zonder haar en ze wist dat ze met dergelijk eten nooit haar haar terug zou krijgen.
Ze schrapte alles wat door boeken en websites over gezondheid als slecht werd beschouwd: gluten, melkproducten en rood vlees. Fastfood kwam er niet meer in; in plaats daarvan at ze quinoasalade, zelfgemaakte kippensoep en veel groenten en fruit. Ze maakte smoothies, dronk veel water en begon met yoga. Ook luisterde ze naar de populaire evangelist Joel Osteen met zijn boodschap van hoop en genezing, en ze begon zichzelf voor te stellen met een hoofd vol haar.
In Vazquez’ boek laat ze de colontherapie die ze onderging achterwege, om haar lezers niet af te schrikken, maar ze merkte dat haar haren daardoor nóg sneller terugkwamen. ‘Er was één plekje waar maar geen haar wilde groeien, wat me vreselijk frustreerde’, vertelt Vazquez. Daarom besloot ze elke dag twintig minuten buiten in de zon te gaan zitten. Binnen een paar weken begon ook op die plek haar te groeien. ‘Zonlicht heeft beslist aan mijn genezing bijgedragen.’
Vazquez besluit: ‘Toen mijn haar weer terugkwam, was ik niet zo blij als ik had verwacht.’ Ze was bang om weer teleurgesteld te worden en haar haar opnieuw te verliezen. ‘Ik was echt geobsedeerd; ik telde de haren in het doucheputje.’ Maar, zegt de zelfverzekerde 21-jarige: ‘Nu is mijn angst verdwenen.’

[Literatuur:]
1. J Autoimmun, 2011; 36: 4-8
2. Pharmacol Res, 2015; 92: 18-22

[kadertekst:] Een aanval op onszelf
Auto-immuunziekten ontstaan als het afweersysteem van ons lichaam, ontworpen om vreemde indringers aan te vallen, zich per vergissing op delen van het eigen lichaam richt. Auto-antilichamen zien lichaamseigen cellen of weefsels voor indringers aan, die bestreden moeten worden, en zetten abusievelijk de aanval in tegen het eigen lichaam.
Als auto-antilichamen de myelineschede aanvallen, die zich rondom de zenuwvezels bevindt, raken de zenuwvezels beschadigd en wordt de impulsoverdracht naar de spieren verstoord: multiple sclerose. Als auto-antilichamen zich per abuis op darmweefsel richten, kan de ziekte van Crohn of colitis ulcerosa ontstaan. Als de aanval gericht is tegen gewrichten, is er sprake van reumatoïde artritis of lupus.

[Kadertekst:] De hygiënehypothese
Wetenschappers wijzen ook op ons microbioom: de enorme microscopische ecologie van bacteriën, virussen en schimmels die uw lichaam bewonen, van uw darmen tot uw teennagels. Momenteel worden deze micro-organismen geïnventariseerd en bestudeerd in laboratoria overal ter wereld. Ze blijken in aantal onze eigen cellen met een factor 10 te overtreffen. En we hebben ze nodig! Ze spelen een cruciale rol in de vertering van ons voedsel, de aanmaak van vitaminen, het reguleren van genexpressie en het aansturen van ons afweersysteem.
Martin Blaser, directeur van het Menselijk Microbioom Programma van de Universiteit van New York, zegt in zijn boek Missing Microbes (2015) dat het decennialange, nonchalante gebruik van antibiotica, ontsmettingsmiddelen en de vele keizersneden de belangrijkste factoren zijn die ten grondslag liggen aan de hedendaagse plaag aan chronische ziekten, waaronder auto-immuniteit. In hun pogingen ziekten te bestrijden, roeien artsen onopzettelijk complete populaties uit van deze essentiële micro-organismen.
Deze hygiënehypothese verklaart waarom boerderijkinderen en mensen met huisdieren minder vaak auto-immuunziekten hebben: ze worden geregeld blootgesteld aan tal van microben en zelfs parasieten. En het verklaart ook waarom bepaalde voedingsgewoonten het ziekteverloop kunnen beïnvloeden. Wat wij eten, is wat onze microben te eten krijgen. Als we ons best doen de microben die we nodig hebben van voedsel te voorzien, kunnen we hun populaties herstellen en de ziekte een halt toeroepen.

[kader:] Wat werkt bij auto-immuunziekten
Wahls, Yashere, Telpner and Vazquez hadden allemaal een andere auto-immuunziekte en werden allemaal naar een andere specialist doorgestuurd: een neuroloog, reumatoloog, gastro-enteroloog en dermatoloog. Maar de manier waarop deze vrouwen zelf hun ziekte aanpakten, had een aantal overeenkomstige kenmerken, die u ook kunt proberen als u een auto-immuunziekte hebt:
1. Laat gluten en melkproducten staan. Ze bevatten eiwitten die de functie van de darmwand verzwakken, waardoor voedingsstoffen minder goed verteerd en opgenomen worden. Vermijd voedingsmiddelen waarvan u weet of vermoedt dat u er slecht op reageert.
2. Vermijd alle bewerkte voedingsmiddelen. Ze staan bol van de geraffineerde suikers en zout, conserveermiddelen en andere chemische stoffen. Ze bezorgen uw lichaam extra werk.
3. Eet plantaardige, ontstekingsremmende natuurvoeding. Een dieet dat voor 70 tot 80 procent uit groenten en suikerarme vruchten bestaat (zoals citrusfruit, bessen, aardbeien, kanteloep, pruimen, tomaten, avocado en guave) hongert schimmels uit en voedt goede micro-organismen. Zo’n dieet is rijk aan vitaminen, mineralen en duizenden fytochemicaliën, die helpen te ontgiften en weefsels en cellen te herstellen. Verder moet er een gezonde dosis vette vis, schaal en schelpdieren op het menu staan of biologisch, mager vlees, zoals kip of met gras gevoerde dieren, bijvoorbeeld lamsvlees. In plaats daarvan kunt u ook een voedingssupplement met omega 3 nemen.
4. Neem dagelijks probiotica. Dat kan met capsules, maar nog liever met gefermenteerde voedingsmiddelen zoals zuurkool en kimchi (een traditioneel gerecht uit de Koreaanse keuken). Zorg ook dat u voldoende zonlicht krijg (maar niet verbrandt) of neem een vitamine D-supplement.
6. Beweeg. Beweging vermindert stress, helpt het lichaam te ontgiften en werkt ontstekingsremmend. Ook yoga werkt.
7. Ontwikkel uw geestelijke stabiliteit.

[kader:] Giftige stoffen en auto-immuunziekten
Dat omgevingsfactoren een rol spelen bij de ontwikkeling van auto-immuunziekten staat buiten kijf. Lichaamsvreemde stoffen, xenobiotica genaamd, zoals bacteriën en virussen, kwik en aluminium, en silicone uit borstimplantaten houden allemaal verband met ziekten als lupus en MS.
Als ze voor vaccins worden gebruikt, zoals aluminium, heten ze adjuvans: een hulpstof die het immuunsysteem ondersteunt. We weten nog niet goed hoe ze werken. Wat we wel weten, is dat ze een reeks immuunreacties teweeg kunnen brengen, beginnend met algehele zwakte, gewrichtspijn en chronische vermoeidheid, totdat ze zich in de loop der jaren ontwikkelen tot een heuse auto-immuunziekte.1
Andere ‘vreemde’ ingrediënten van vaccins kunnen een kruisreactie veroorzaken: een antilichaam voor een bepaald allergeen reageert ook bij een ander, ‘vriendelijk’ allergeen.2 Meghan Telpner denkt dat haar ziekte van Crohn eerder te maken had met de vaccins die ze kreeg voor haar reis naar Afrika dan met de reis zelf, bijvoorbeeld een parasiet die ze opliep.
Behalve aan deze metalen worden we ook blootgesteld aan andere verontreinigende stoffen, pesticiden en straling: chemische stoffen in verf, synthetische materialen, toiletartikelen, schoonmaakmiddelen, wifi, enzovoorts. Ons lichaam heeft het er maar druk mee. ‘Sommige mensen lijken die zogeheten toxische belasting goed aan te kunnen’, zegt Terry Walsh. ‘Maar afhankelijk van iemands genetische gevoeligheid, kan hij sterk reageren op giftige stoffen in ons milieu.’
De mensen met een auto-immuunziekte zijn waarschijnlijk gevoeliger voor de triggers in ons milieu dan anderen. Het gaat erom, zegt Wahls, om de blootstelling aan toxische stoffen te minimaliseren, en de natuurlijke ontgifting van ons lichaam te optimaliseren.

[Literatuur:]
1 J Autoimmun, 2013; 47: 11-16
2 Sci Transl Med, 2015; 7: 294ra105

[Kadertekst:] Zuurkool
Deze zelfgemaakte zuurkool heeft meer probiotische slagkracht dan een portie yoghurt uit de winkel.
1 biologische witte kool
biologische wortels, ui, knoflook, gember en rode pepers naar smaak
1 eetlepel gejodeerd zout
1 capsule probiotica
1. Maak een weckpot met een wijde opening schoon (ook het deksel) met heet water en zeep, spoel na. Rasp de kool, wortels en eventueel de gember. Het mengsel moet voor 80 procent of meer uit geraspte witte kool bestaat.
2. Leg de geraspte kool laagje voor laagje in de weckpot, naar smaak afgewisseld met gember, pepertjes en andere wortelgewassen, en bestrooi elk laagje met zout. Druk de groenten met een lepel aan.
3. Maak de probioticacapsule open en strooi over het koolmengsel. Plaats een andere pot of een gewicht met een kleinere diameter in de weckpot op de kool, om te zorgen dat de groenten onder water staan. Zet de weckpot in een bakje om eventueel pekelwater op te vangen dat tijdens het fermentatieproces over de rand loopt. Zet de weckpot op een koele, donkere plek.
4. Controleer de pot regelmatig om eventuele groenten te verwijderen die boven het pekelwater uitsteken, of eventuele schimmel te verwijderen. Zorg dat de groenten altijd onder water staan, voeg zo nodig zout water toe (drie theelepels zout op 250 ml gefilterd water). Advies: gebruik geen kraanwater, want ook in Nederland zit daar incidenteel chloor in, dat de goede bacteriën doodt.
5. Na ongeveer een week is het mengsel voldoende gegist. De gistingstijd kan variëren, dus proef de zuurkool even. Sluit de weckpot en zet hem in de koelkast.

[Streamers:]
Bijna alle soorten vaccins zijn in verband gebracht met de eerste symptomen van auto-immuunziekten.
‘Wel vreemd dat mijn spontane remissie precies samenviel met mijn nieuwe dieet en leefstijl.’
‘Zonlicht heeft beslist aan mijn genezing bijgedragen.’
Boerderijkinderen en mensen met huisdieren hebben minder vaak auto-immuunziekten.