Baande het Flexner-rapport de weg voor de huidige ‘wetenschappelijke’ geneeskunde?

Hebt u wel eens gehoord van het Flexner-rapport? Nee, dat is niet waarschijnlijk. Toch ondervindt u dagelijks de gevolgen ervan. Het rapport, gepubliceerd in 1910, legde het fundament voor het onderwijs in de moderne, ‘wetenschappelijke’ geneeskunde. Het geneeskundeonderwijs op deze basis werd overal in de VS ingevoerd en daarna ook overgenomen in Europa en vervolgens in de hele wereld.

De pedagoog Abraham Flexner kreeg de opdracht om de medische opleidingen in de VS te inspecteren en te rapporteren over zijn bevindingen. Hij was onder de indruk van het strikt op wetenschap gebaseerde Duitse schoolsysteem en het schokte hem dan ook dat bijna de helft van de Amerikaanse medische opleidingen lesgaf in wat hij feitelijk beschouwde als zwarte magie – homeopathie, de meest gebruikelijke vorm van geneeskunde in de VS in die tijd, naast kruiden- en natuurlijke geneeskunde.

Vervolgens werd een enorm financieringsfonds opgericht, en opleidingen die al naar de ‘medische wetenschap’ overhelden werden verbeterd. Ook werden er nieuwe scholen opgericht. In een nietsontziende campagne werden de homeopathische scholen uitgemaakt voor belachelijk of erger, zodat zij de deuren moesten sluiten. Om de hetze af te maken, werden sommige homeopaten ook achter de tralies gezet.

Maar de inkt van het rapport was nog niet droog of medestanders van Flexner begonnen zich zorgen te maken over de weg die de geneeskunde plotseling was ingeslagen – en hun zorgen zijn tot de dag van vandaag nog even relevant. De grootste criticus was William Osler, die net als Flexner lid was van de ‘Hopkins Circle’. Osler, die als eerste zou worden aangesteld als Hoofd Geneeskunde van de pas opgerichte Johns Hopkins School of Medicine, was bang dat er een kloof zou ontstaan tussen de nieuwe generatie ‘wetenschappelijke’ artsen en hun patiënten en dat ze het contact met de patiënt en diens alledaagse zorgen zouden verliezen. Artsen zouden in plaats daarvan worden opgeleid tot ‘klinische, pedante schoolfrikken’.

Osler waarschuwde al dat ambachtelijkheid en menselijkheid op de tweede plaats zouden komen in deze medisch-wetenschappelijke benadering, waarin de patiënten werden beschouwd als een verzameling lichaamsdelen die soms gerepareerd moesten worden. Dit leidde tot de opkomst van specialismen, elk daarvan specifiek gericht op een bepaald lichaamsdeel – en daarbij verdween de patiënt als persoon.

Ook anderen uitten hun zorgen, maar het kassagerinkel klonk luider en ‘de onweerstaanbare verleiding van de grote sommen geld die meekwamen als het systeem volledig werd ingevoerd zorgde ervoor dat hun stemmen verstomden’, zo schreef Thomas Duffy van de Yale School of Medicine, 100 jaar later terugkijkend op de publicatie van het Flexner-rapport.1

De belangrijkste sponsor van het rapport en de nieuwe opleidingen was oliemagnaat John D. Rockefeller. Ook de industrieel Andrew Carnegie, een goede vriend van Rockefeller, droeg via zijn stichting miljoenen bij aan
het project. Rockefeller zou zijn overgehaald – al zal er niet veel overtuiging voor nodig zijn geweest – om de ontluikende medische wetenschap mee te laten financieren door Frederick Gates, zijn vertrouwde adviseur en lid van de Hopkins Circle.

Een tiental jaren voor het Flexner-rapport hadden wetenschappers de petrochemie ontdekt, de industrie waarmee allerlei producten op oliebasis konden worden gemaakt, zoals plastics, zeep… en farmaceutische medicijnen. Met zijn Standard Oil concern controleerde Rockefeller rond de 90 procent van alle oliebronnen in de VS en van daaruit de petrochemiemarkt. Het was ook het tijdperk van de massaproductie en Rockefeller en zijn medestanders konden tienduizenden medicijnen tegelijk produceren – maar ze hadden wel de wetenschap nodig om aan te tonen dat deze pillen werkten en veilig waren voor iedereen.

Een van de andere belangrijke spelers in dit stuk, het hoofd van de Carnegie Foundation Henry Pritchett, zette alles in gang door Abraham Flexner de opdracht te geven voor het schrijven van het rapport dat de blauwdruk zou worden voor de medisch-wetenschappelijke opleidingen.

Dr. Duffy ziet het echter als een soort faustiaans pact. Flexner zorgde er mede voor dat de geneeskunde haar ziel verkocht – haar menselijkheid en zorgzaamheid – voor de wetenschap, de ‘onweerstaanbare verlokking van kennis’. Flexner was geen arts en hij kon dan ook geen inschatting maken van het zorgaspect van de ‘kunst van het genezen’, maar had alleen oog voor de droge, meetbare, wetenschappelijke kant van de geneeskunde.
Als dank voor zijn aandeel in dit faustiaanse verbond werd de broer van Abraham Flexner, Simon, aangesteld als hoofd van het Rockefeller-instituut.

Het Flexner-rapport luidde het tijdperk in van de ‘over-gerationaliseerde geneeskunde’, die we tegenwoordig dagelijks in uitvoering zien, aldus Duffy. Maar nu is het misschien tijd voor een nieuw rapport, waarin plaats is voor een herontdekking van de oorspronkelijke, zorgzame en menselijke kant van de geneeskunde.

Yale J Biol Med, 2011; 84: 269–76