Het ontbrekende puzzelstukje bij diabetes

Een eenvoudige molecule kon weleens een cruciale rol spelen bij het ontstaan van diabetes type 2. Dat zou betekenen dat de ziekte te verhelpen is met een voedingssupplement: carnosine.

Als u aan diabetes type 2 denkt, kunt u waarschijnlijk ook de gebruikelijke reeks gebeurtenissen opsommen die eraan voorafgaat. Een ongezonde leefstijl en voeding maken dat iemand aankomt en overgewicht krijgt; overgewicht zorgt voor insulineresistentie, zodat het lichaam de suikers uit koolhydraten niet kan afbreken. Het suikergehalte (glucosewaarde) in het bloed begint te stijgen: diabetes type 2. Als dit niet behandeld wordt, leidt het op den duur tot een sterk verhoogd risico op hart- en vaatziekten.

De behandeling van diabetes is ook bekend: een dieet met ‘langzame’ koolhydraten – dus die langzaam worden omgezet in glucose – en medicijnen zoals metformine. Ruim 1,2 miljoen Nederlanders hebben diabetes, en negen op de tien van hen heeft type 2.

Wereldwijd zijn er ongeveer 400 miljoen mensen met diabetes type 2 en dat aantal zal naar verwachting stijgen naar 500 miljoen in 2030. Het is de snelst groeiende ziekte ter wereld.

Maar er klopt iets niet: we kennen de opeenvolgende verschijnselen wel, maar waar is het bewijs dat het ene verschijnsel het andere veroorzaakt? En de gezaghebbende Wereldgezondheidsorganisatie zegt dat obesitas leidt tot diabetes, maar wat is het mechanisme achter bijvoorbeeld insulineresistentie?

Artsen kijken naar bepaalde onderzoeken, waaruit vaak blijkt dat de kans op een hartinfarct of beroerte daalt als je een hoge bloedsuiker verlaagt met medicijnen. Dat wijst op een verband. Maar er zijn ook genoeg andere studies – soms grote – die iets anders laten zien. Daaruit blijkt bijvoorbeeld dat diabetici met een bloedsuiker ver onder de drempelwaarde (de waarde die als gevaarlijk geldt) ook soms zenuw- en nierschade oplopen: twee bekende gevolgen van diabetes in een gevorderd stadium.

Gek genoeg blijken deze mensen zelfs vaker hart- en vaatziekten te hebben dan diabetici bij wie de bloedsuiker minder goed gereguleerd is. Dat klopt niet met de huidige theorie.

Maar er is een missing link in die theorie: een stofje met de naam methylglyoxaal. De belangrijkste functie van methylglyoxaal is zijn rol bij de glucosestofwisseling. Maar het stofje speelt ook een rol bij de vorming van moleculen die eiwitten, vetten en DNA omzetten.

Te veel methylglyoxaal kan ervoor zorgen dat andere moleculen niet meer werken. Dat kan allerlei problemen veroorzaken, zoals atherosclerose (aderverkalking), wat kan leiden tot beroerten of een hartinfarct.

Al jaren zien artsen dat diabetici bijzonder veel methylglyoxaal in hun bloed hebben. En ze dachten altijd dat dit stofje een bijproduct was van het ziekteproces. Maar nu blijkt uit een baanbrekende studie dat het net andersom is: methylglyoxaal – en niet obesitas als zodanig – veroorzaakt insulineresistentie.

Verlaag de methylglyoxaalwaarden en de symptomen van diabetes nemen af. En dat kunt u bereiken met een goedkoop voedingssupplement: carnosine.

Oorzaak en gevolg

Het idee dat methylglyoxaal misschien de ware oorzaak is van diabetes, zingt al jaren in onderzoekslaboratoria rond. Maar pas dit jaar konden wetenschappers het bewijzen, althans in proeven bij ratten en fruitvliegjes.1 Peter Nawroth en Aurelio Teleman van de Heidelberg Universiteit in Duitsland gaven ratten methylglyoxaal in hun eten. Al snel ontwikkelden de dieren de gangbare symptomen van diabetes, zoals insulineresistentie.
Om de biologische mechanismen te begrijpen, testten de wetenschappers methylglyoxaalwaarden bij fruitvliegjes, op het eerste gezicht een vreemde keus. Maar Teleman wijst erop dat hun energiestofwisseling zoveel overeenkomsten vertoont met die van ons dat ‘resultaten toch belangrijk zijn en meestal vertaald kunnen worden naar zoogdieren en mensen’.

De onderzoekers schakelden met behulp van gentechnologie de enzymen uit die de methylglyoxaalwaarden regelen: de vliegjes werden insulineresistent, vervolgens obees en ten slotte steeg hun bloedsuiker. ‘Dat is een duidelijk bewijs dat methylglyoxaal niet het gevolg maar de oorzaak is van diabetes type 2,’ zegt Teleman.

Dit gaat ook in tegen de standaard opvatting dat obesitas insulineresistentie veroorzaakt, waarbij cellen niet meer reageren op insuline, het hormoon dat suikers afbreekt, waardoor de bloedsuiker stijgt.

Maar wetenschappers begrijpen nog niet waardoor methylglyoxaalwaarden plotseling kunnen stijgen. Dat is de volgende fase van het Duitse onderzoek. Het kan komen door ongezonde voeding, met name bewerkte voedingsmiddelen en de toegevoegde suikers daarin. Maar zolang dat niet onderzocht is, houden de onderzoekers vast aan de theorie van de Lund Universiteit in Zweden. Zij beschreven het proces van diabetes als ‘een aanvaring tussen genen en omgeving’.2

Schade voorkomen

Het nieuwe onderzoek heeft al wel iets belangrijks opgeleverd: het voedingssupplement carnosine (een antioxidant) kan de symptomen van diabetes type 2 herstellen doordat het de methylglyoxaalwaarden verlaagt. Carnosine zit van nature in onze hersenen en spieren, maar in zeer kleine hoeveelheden.

Carnosine beschermt ook andere cellen tegen schade door methylglyoxaal, ontdekten onderzoekers van King’s College in Londen twintig jaar geleden. Toen werd al over carnosine geschreven als ‘een mogelijke niet-giftige modulator van complicaties bij diabetes’.3
Afgelopen jaar ontdekten onderzoekers van de Universiteit van Istanbul de toxische effecten van methylglyoxaal bij ratten en hoe ze die konden herstellen door de dieren carnosine te geven.4

Andere onderzoekers hebben gezien dat carnosine heel veel zink aan zich kan binden. En ook dat die twee stoffen helpen om leeftijdsgebonden geheugenverlies in de hersenen, en lichamelijke veroudering in het algemeen, tegen te gaan.5

Carnosine bestrijdt niet alleen de symptomen van diabetes, het werkt ook preventief. Onderzoekers van het Monash Centrum voor Gezondheid in Melbourne deden onderzoek bij dertig mensen met overgewicht of obesitas die bovendien een voorstadium van diabetes hadden. De helft kreeg twaalf weken lang dagelijks 2 gram carnosine, de andere helft een placebo.

De deelnemers die het supplement kregen, hadden minder verschijnselen van insulineresistentie, én hun glucose- en insulinewaarden waren lager.6
De hoofdonderzoeker, Barbora de Courten, treft voorbereidingen voor een grotere studie: ze wil kijken of carnosine het risico op diabetes en hartziekte kan verkleinen, en of het bijdraagt aan een beter gereguleerde bloedsuiker bij mensen met (pre)diabetes .

De ontbrekende stukjes

Een literatuurstudie door de Universiteit van Kentucky brengt drie grote onderzoeken naar diabetes (de ACCORD-, ADVANCE- en VADT-trials) onder de aandacht waaruit blijkt dat een strenge regulatie van de bloedglucosewaarden geen positieve invloed had op het hart, en zelfs nadelige gevolgen kon hebben.7

Onderzoekers van de Kliniek voor Hypertensie en Nefrologie in het Duitse Hannover zijn het daarmee eens. In een literatuuroverzicht van dezelfde drie trials en een vierde (de UKPDS-trial) ontdekten ze dat er in de groep bij wie de glucosewaarden werden gereguleerd meer mensen aan een hartziekte overleden.8

Onderzoekers van de Universiteit van Toronto gaan zelfs zover dat ze een van de belangrijkste doelen bij de behandeling van diabetes, namelijk glucoseregulatie, ‘controversieel’ noemen. Een duidelijk gevaar van scherpe glucoseregulatie is hypoglykemie: een gevaarlijk lage bloedsuiker.9
Diabetes type 2 kon weleens de prijs zijn die we betalen voor onze moderne westerse leefstijl en onze bewerkte voedingsmiddelen. En de geneeskunde is deze strijd niet aan het winnen.

Het reguleren van de bloedsuiker – de standaardbenadering – heeft maar beperkt effect, en meestal alleen in de eerste maanden. En medicijnen zoals metformine hebben allerlei onplezierige bijwerkingen, waaronder maagproblemen.

De resultaten van grote onderzoeken laten zien dat alleen het verlagen van de glucosewaarden niet de oplossing is om hartziekte te voorkomen. We kennen het complete plaatje dus nog niet. En zonder dat kunnen we het probleem niet effectief behandelen. Maar misschien is bij diabetes het stofje methylglyoxaal wel het ontbrekende puzzelstukje.

Literatuur
1. Cell Metab, 2018; 27: 926–34
2. Mol Cell Endocrinol, 2014; 382: 726–39
3. Biochem Biophys Res Commun, 1998; 248: 28–32
4. Arch Physiol Biochem, 2017; 123: 192–8
5. Nutrients, 2018; 10. pii: E147
6. Obesity, 2016; 24: 1027–34
7. Nat Rev Cardiol, 2010; 7: 369–75
8. Vasc Health Risk Manag, 2009; 5: 859–71
9. Eur J Cardiovasc Prev Rehabil, 2010; Suppl 1: S25–31

Wat is diabetes?

Er zijn twee soorten diabetes: type 1 en type 2. Bij type 1 kan de alvleesklier geen insuline produceren; het hormoon dat koolhydraten afbreekt tot glucose, de energie voor onze cellen. Patiënten met diabetes type 1 moeten regelmatig insuline injecteren om hun glucosewaarde te reguleren.
Type 2 ontstaat meestal meer geleidelijk. Het is een proces waarin de alvleesklier na verloop van tijd niet genoeg insuline meer afgeeft of waarbij de cellen insulineresistent worden. Als glucose niet in de cellen kan worden opgenomen, neemt de hoeveelheid glucose in het bloed toe. Als daar niets aan gedaan wordt, kan dit leiden tot hart- en vaatziekten, nierfalen en zelfs blindheid.
[einde kader]

Waaraan herken je diabetes?

• Veel plassen
• Dorst
• Hongergevoel
• Wazig zien
• Jeuk
• Slecht genezende wondjes
• Vermoeidheid

Diabetes: de bekende oorzaken

Toen we nog niet wisten dat methylglyoxaal een belangrijke rol speelt bij het ontstaan van diabetes type 2 (zie hoofdartikel), werden alleen andere factoren genoemd als waarschijnlijke oorzaak:
• Overgewicht en obesitas (BMI > 25)
• Ongezonde voeding, met name gesuikerde dranken en bewerkte voedingsmiddelen
• Stress
• Gebrek aan beweging
• Genen: er zijn ongeveer 36 genmutaties geïdentificeerd die de kans op diabetes kunnen vergroten. Toch spelen genetische factoren bij naar schatting slechts 10 procent van alle gevallen een rol
• Receptgeneesmiddelen: bepaalde recept-geneesmiddelen kunnen de kans op diabetes vergroten. Dat zijn onder andere glucocorticoïden, ontstekingsremmende steroïden, thiazide-diuretica om de bloeddruk te verlagen, bètablokkers om het hartritme te regelen, antipsychotica tegen stress- en angstklachten, en cholesterolverlagende statines.
 

Wilt u dit artikel lezen?

Als abonnee kunt u dit artikel gratis lezen door in te loggen op uw account. Nog geen abonnee? Sluit nu een abonnement af.

Andere artikelen van Bryan Hubbard

De medicijnen zijn heerlijk

Het Laatste woord: De illusie van de goochelaar

Het laatste woord; Is het beter om niets te voelen?

Het laatste woord

Artsen weten wel beter

Marktwerking en zorg?

Veel politici spreken zich uit over marktwerking in de zorg. Volgens sommigen helpt concurrentie om kosten te beteugelen. Volgens anderen leidt het juist tot meer kosten en minder kwaliteit. De uitspraken van voor- en tegenstanders zijn niet altijd onderbouwd. Ten...

Gastcolumn: Emoties kun je als voedsel verteren

Er is de afgelopen jaren een gestage toename te zien van het aantal mensen dat psychische aandoeningen ontwikkelt.1 Dat is zorgelijk, maar eigenlijk ook relatief eenvoudig te veranderen. De kern van het probleem is dat veel mensen hun emoties niet adequaat kunnen...

De borsten

Zacht, rond, fier, stevig, klein, hangend, veranderd of zelfs afwezig na een operatie… Borsten zijn er in vele prachtige soorten en maten. Ze bestaan uit vetweefsel, bindweefsel, ligamenten én borstklieren; elke borst is gevuld met zo’n vijftien tot twintig lobben die...

Holistische hulp bij een kinderwens

Zwanger worden, het lijkt zo vanzelfsprekend. Toch heeft 1 op de 5 stellen vruchtbaarheidsproblemen - en dat worden er steeds meer. In haar praktijk begeleidt Ingrid Schoonveld vrouwen met een onvervulde kinderwens. Schoonveld werkte al jaren in de communicatiesector...

Beter naar je gevoel (leren) luisteren deel 2

In het eerste deel van dit tweeluik las je waarom het een uitdaging kan zijn om naar je gevoel te luisteren. In dit tweede deel gaan we in op het maken van gezonde voedingskeuzen, door een situatie te creëren waarin je op je gevoel kunt leren vertrouwen. Belangrijke...

Bryan Hubbard avatar

Over de auteur

Bryan Hubbard studeerde filosofie aan de universiteit van Londen. Hij is de echtgenoot van Lynne McTaggart en samen zijn zij directeur van twee uitgeverijen, WDDTY Publishing Ltd en New Age Publishing Ltd. Hij is uitgever van het maandblad What Doctors Don’t Tell You. ( Het moederblad van Medisch Dossier)
Lees meer artikelen van Bryan Hubbard