Langdurig gebruik van bepaalde geneesmiddelen kan soms tot ernstige vitamine- en/of mineralentekorten leiden. Dat is ook het geval bij maagzuurremmers. Het Instituut Verantwoord Medicijngebruik (IVM) en NPN, de branchevereniging voor voedingssupplementen, leggen uit wat u moet weten, als u deze medicijnen gebruikt.

Maagzuurremmers, met name proton-pompremmers zoals omeprazol en pantoprazol, zijn al jaren de meest voorgeschreven medicijnen door huisartsen. Dit blijkt uit gegevens van het onderzoeksinstituut Nivel over medicijngebruik, die jaarlijks worden gepubliceerd. In 2017 kreeg ruim 16 procent van de patiënten, ingeschreven bij een huisartsenpraktijk, maagzuurremmers voorgeschreven. Het gaat om een grote groep gebruikers die deze vaak langdurig slikt. Bij het genoemde percentage is nog niet de verkoop via de drogist gerekend. Het aantal gebruikers van maagzuurremmers ligt daarom vele malen hoger.
Sinds enkele jaren zijn de verschillende medicijnen tegen brandend maagzuur niet meer uitsluitend op recept verkrijgbaar, maar kunt u ze ook zonder recept bij de drogist kopen.
Bij brandend maagzuur kan een tweetal soorten medicijnen ingezet worden, namelijk maagzuurremmers en maagzuurbinders, zoals omeprazol, pantoprazol, ranitidine en calciumcarbonaat. Beide soorten verminderen de hoeveelheid zuur in de maag. Maagzuurremmers, zoals omeprazol en pantoprazol, doen dit door het verminderen van de afgifte van maagzuur. Maagzuurbinders, zoals calciumcarbonaat, neutraliseren afgegeven maagzuur. Ook worden deze middelen ingezet om de maagwand te beschermen bij langdurig gebruik van een type ontstekingsremmer die gebruikt wordt ter bestrijding van pijn, zoals ibuprofen, diclofenac, aspirine en naproxen. In dit geval worden de maagzuurremmers ‘maagbeschermers’ genoemd.
Wat vaak onbekend is, is dat door het gebruik van maagzuurremmers een magnesium- en/of vitamine B12-tekort kan ontstaan. Dit komt doordat deze stoffen door een minder zuur milieu in de maag, minder goed worden opgenomen. Ook kan een veranderde zuurgraad in de maag de samenstelling van bacteriën in de darmen beïnvloeden, omdat de beschermende zuurbarrière tegen ongunstige bacteriën niet goed meer functioneert bij een tekort aan maagzuur.

Vermindering opname vitamine B12

Vitamine B12, ook wel cobalamine genoemd, is van belang voor de aanmaak van bloedcellen, het functioneren van het zenuwstelsel, het immuunsysteem en de energiestofwisseling. Ook is vitamine B12 van belang voor het geheugen. Vitamine B12 zit alleen in dierlijke producten, zoals vlees en zuivelproducten. Mensen die weinig of geen producten van dierlijke afkomst gebruiken, hebben daarom extra vitamine B12 nodig in de vorm van een voedingssupplement. Voor de opname in het lichaam is vitamine B12 afhankelijk van een bepaalde stof die in de maag wordt gemaakt, de zogenaamde intrinsieke factor. Wanneer deze stof niet voldoende aanwezig is of de maagzuurproductie afneemt, is de opname van vitamine B12 verlaagd. Daarbij komt dat vitamine B12 in voeding gebonden is aan een eiwit. Voor de opname is het van belang dat vitamine B12 wordt losgemaakt van het eiwit. Dit gebeurt in de maag, maar hiervoor is voldoende maagzuur nodig. Door het gebruik van medicijnen die maagzuur remmen, kan de opname van vitamine B12 in de maag via verschillende mechanismen verminderen.
Dit effect treedt al na enkele maanden gebruik van een maagzuurremmer op. Het lichaam beschikt echter over een kleine voorraad vitamine B12, waardoor gezondheidsklachten door een B12-tekort in de meeste gevallen pas na enkele jaren gebruik van een maagzuurremmer optreden.

Vermindering magnesiumopname

Magnesium is betrokken bij veel verschillende processen in ons lichaam. Het werkt veelal samen met calcium, bijvoorbeeld in de spieren. Het mineraal is belangrijk bij de energieproductie, zenuwfunctie en bot- en gebitsvorming. Daarnaast lijkt magnesium ook goed voor de bloeddruk, de bloedcirculatie en de overdracht van zenuwprikkels. Als u maagzuurremmers gebruikt, kan extra magnesium wenselijk zijn, omdat uw lichaam het mineraal dan minder goed opneemt.
Er zijn verschillende vormen magnesium verkrijgbaar in een voedingssupplement, zoals magnesiumoxide en magnesiumcitraat. Bij het gebruik van een maagzuurremmer kunt u beter geen magnesiumoxide gebruiken, omdat de opname van deze vorm van magnesium afhankelijk is van voldoende maagzuur.

Supplementen om tekorten aan te vullen

Een vitamine B12- of magnesiumpreparaat kan uitkomst bieden om de beschreven tekorten aan te vullen. Meer informatie over interacties, wisselwerkingen, voedingssupplementen en medicijnen:
• www.supplementinfo.nl
• www.npninfo.nl
• www.medicijngebruik.nl

Om de wisselwerking tussen medicijnen en voedingssupplementen onder de aandacht te brengen, hebben het Instituut Verantwoord Medicijngebruik (IVM) en de branchevereniging voor voedingssupplementen NPN negen factsheets ontwikkeld.
De factsheets zijn in eerste instantie bedoeld voor zorgverleners zoals artsen en apothekers. Echter, het is ook belangrijk om de gebruikers van medicijnen en voedingssupplementen goed te informeren, zodat mensen zelf alert zijn op het ontstaan van een tekort aan specifieke voedingsstoffen of een schadelijke wisselwerking. NPN-directeur Saskia Geurts was zich hier ook terdege van bewust, en daarom komen de factsheets de komende tijd ook beschikbaar voor gebruikers van medicijnen. In Medisch Dossier worden alle negen factsheets behandeld.
Geurts vertelt over de totstandkoming van de factsheets: ‘Tot voor kort was er weinig overzichtelijke informatie beschikbaar. In augustus 2018 hebben we daarom negen vakinhoudelijke factsheets voor huisartsen, apothekers en zorgverleners gepubliceerd. In deze factsheets met wetenschappelijke onderbouwing maken we de werkingen tussen medicijnen en voedingssupplementen voor de gezondheidsprofessionals inzichtelijk. Vijf sheets omschrijven de invloed van medicijnen op de nutriëntenstatus, en vier sheets beschrijven de wisselwerking van voedingssupplementen met medicijnen. Het zijn overzichtelijke handleidingen geworden met duidelijke adviezen.’
Omdat het gaat over wisselwerking, was het niet vanzelfsprekend dat de geneesmiddelenindustrie of de supplementenindustrie dit project opstartte. Het heeft even geduurd voor het factsheets-project vorm kreeg. De brancheorganisatie voor voedingssupplementen vond echter dat de behoefte aan informatie ingevuld moest worden, om een verantwoord gebruik en ook een nuttige inzet van suppletie te bevorderen. De samenwerking met het IVM was daarbij van wezenlijk belang. Met hun input van een team van wetenschappers, apothekers en diëtisten is er een gedegen wetenschappelijke basis gelegd waarmee apothekers en artsen goed uit de voeten kunnen. Op internet is immers veel te vinden, maar weinig eenduidige kennis.
Geurts is daarom blij met het resultaat: ‘Als branche is het goed om verantwoordelijkheid te nemen. Vooral kruidensupplementen kunnen een werking hebben die aangrijpt op dezelfde mechanismen als waarop reguliere medicijnen ingrijpen. Een goede voorlichting voor een verantwoord gebruik is op haar plaats. Daarnaast weten we inmiddels dat langdurig gebruik van bepaalde medicijnen vitamine- en mineraaltekorten kan geven. Dit is wetenschappelijk goed beschreven, maar in de zorg is er veel te winnen door de kennis ook in te zetten in de praktijk. De factsheets kunnen hieraan een bijdrage leveren.’

Bewustzijn creëren

Het doel van de factsheets is niet alleen om duidelijkheid te scheppen, maar ook om kennis te verspreiden. Hierdoor kan zowel bij de zorgverlener als bij de gebruiker van medicijnen bewustzijn ontstaan over het veilig en effectief gebruiken van voedingssupplementen in combinatie met reguliere medicatie. Medicijnen en supplementen gaan zogezegd niet altijd goed samen. Bij de factsheets over wisselwerkingen wordt het gevolg van gelijktijdig gebruik van bepaalde medicijnen met specifieke kruiden omschreven. Het is bijvoorbeeld bekend dat Ginkgo biloba een wisselwerking heeft met antistollingsmiddelen. Ook ginseng met antistollingsmiddelen is geen goede combinatie. NPN-directeur Geurts: ‘Ons doel is om zoveel mogelijk mensen voor te lichten over de voor- én nadelen van gelijktijdig gebruik van supplementen en medicijnen. Een combinatie van ginseng en bloedverdunners verhoogt de kans op bloedingen. We willen daarnaast bewustzijn creëren dat mensen door het regelmatig gebruiken van bijvoorbeeld een maagzuurremmer sneller een magnesium- en/of vitamine B12-tekort ontwikkelen. We hopen dat u in deze specifieke gevallen oplettender wordt en de gevolgen beter kunt signaleren.’
Geurts benadrukt dat het in de factsheets dus niet alleen gaat om wisselwerkingen tussen kruiden en medicijnen: ‘Met de factsheets informeren we lezers ook over de mogelijke tekorten die door langdurig gebruik van bepaalde medicijnen kunnen ontstaan, zoals bij het gebruik van maagzuurremmers. We beschrijven hoe tekorten kunnen worden herkend en behandeld. Tevens gaan we in op het gebruik van supplementen of medicijnen en om de tekorten aan voedingsstoffen op te heffen.’
Saskia Geurts en Wilma van Dormalen

Informatie voor gebruikers van maagzuurremmers

Waarop moet ik letten als ik langere tijd medicijnen tegen maagzuur slik?
Protonpompremmers, zoals omeprazol en pantoprazol, zijn medicijnen tegen brandend maagzuur. Een bijwerking van deze medicijnen is dat uw lichaam minder vitamine B12 en magnesium kan opnemen. Als u de protonpompremmers maanden of jaren gebruikt, dan kunt u een tekort aan vitamine B12 of magnesium krijgen.
Hoe herken ik een tekort aan vitamine B12?
Bij een tekort aan vitamine B12 kan bloedarmoede ontstaan. U kunt dan last krijgen van moeheid, duizeligheid, hartkloppingen en oorsuizen. Ook kunt u klachten krijgen zoals tintelingen in de vingers, slappe beenspieren of geheugenverlies.
Hoe herken ik een tekort aan magnesium?
Bij een tekort aan magnesium kunt u klachten krijgen zoals misselijkheid, lusteloosheid of vermoeidheid en spierkrampen. En bij een heel groot tekort kunt u last krijgen van hartritmestoornissen en stuipen.
Wat moet ik doen bij deze klachten?
Herkent u deze klachten of maakt u zich zorgen? Neem dan contact op met uw behandelend arts.

Mogelijke invloed van medicijnen op de vitamine- en/of mineraalstatus

Medicijnen Invloed op vitamine- en/of mineraalniveau
Protonpompremmers (maagzuurremmers) Vitamine B12- en magnesiumtekorten
Metformine (diabetesmedicijn) Vitamine B12-tekort
Hydrochloorthiazide (bloeddrukmedicatie) Kalium- en magnesiumtekorten
Prednis(ol)on (corticosteroïden/ontstekingsremmer) Calcium- en kaliumtekorten
Anticonceptiepil (combinatiepil) Foliumzuur- en magnesiumtekorten

Mogelijke wisselwerkingen van een aantal voedingssupplementen met medicijnen
Wisselwerking tussen Advies
Medicijnen met Sint janskruid – Laat uw arts en apotheker weten dat u Sint janskruid
gebruikt en vraag advies of het samen kan met uw medicijnen.
– Stoppen met Sint Janskruid? Overleg dat ook met uw arts en apotheker.
Antistollingsmedicijnen met ginseng en Ginkgo biloba – Gebruikt u al een antistollingsmiddel? Start niet met
ginseng of Ginkgo biloba.
– Gebruikt u al ginseng of Ginkgo biloba samen met antistollingsmedicijnen? Overleg het met uw arts en apotheker of trombosedienst.
Immunosuppressiva (medicijnen die het – Laat uw arts en apotheker weten dat u echinacea gebruikt.
afweersysteem onderdrukken) met echinacea – Start niet met echinacea bij immunosuppressiva.
Slaapmiddelen of antidepressiva met – Laat uw arts en apotheker weten dat u tryptofaan gebruikt.tryptofaan of 5-HTP – Gebruik geen tryptofaan of 5-HTP bij slaapmiddelen of
antidepressiva.
* Deze lijst is niet volledig

Branchevereniging NPN

NPN is de branchevereniging voor voedingssupplementen, zoals vitamine- en kruidenpreparaten en probiotica. NPN vertegenwoordigt ruim 100 bedrijven door de hele keten, van grondstofleverancier tot distributeur. NPN werkt aan een breder bewustzijn over het nut en de veiligheid van voedingssupplementen, behartigt de belangen van de branche en zet kwaliteitsprojecten op.
Instituut Verantwoord Medicijngebruik (IVM)
Het Instituut Verantwoord Medicijngebruik (IVM) is een onafhankelijke organisatie en heeft als doel de kwaliteit van het medicijngebruik in Nederland te bevorderen. Het IVM werkt onder andere in opdracht van het ministerie van VWS, zorgverzekeraars, beroepsorganisaties, gezondheidsfondsen en patiëntenorganisaties.

Saskia Geurts is sinds 2004 directeur van de brancheorganisatie voor voedingssupplementen in Nederland, NPN. Zij studeerde levensmiddelentechnologie aan de Wageningen Universiteit en Research.

Wilma van Dormalen is PR-manager, en heeft rechten gestudeerd met marketing- en ondernemingsvakken.