Pas in 2009 ontdekten onderzoekers dat volwassenen bruine en beige vetten hebben; soorten vet die calorieën verbranden en ons helpen slank te blijven en vrij van chronische ziekte.

Wil je afvallen of een chronisch gezondheidsprobleem zoals diabetes type 2 of hartaandoeningen overwinnen? Dan is er een simpele, maar pijnlijke oplossing: ga zwemmen in een koud meer of ren de sneeuw in met alleen een badpak aan. Gek? Misschien, maar plotselinge blootstelling aan extreme kou brengt een biologisch proces op gang dat vet verbrandt en het lichaam helpt chronische ziekten te bestrijden.

Dit heeft allemaal te maken met een belangrijke ontdekking over de manier waarop het lichaam energie gebruikt. Pas in 2009 zagen onderzoekers dat ons lichaam een ​​soort vet bevat waarvan biologen dachten dat we het in de vroege kinderjaren kwijtraakten. In feite blijft het vet – bruin vetweefsel genaamd – ons hele leven bij ons, en de belangrijkste functie ervan is het verbranden van calorieën voor het behoud van een ​​gezonde lichaamstemperatuur.

Ter vergelijking: onze oude vriend, wit vet, slaat calorieën op en het vet dat zich als gevolg daarvan ophoopt rond onze buik en dijen is wereldwijd al lange tijd het doelwit van afslankprogramma’s.

Maar het lijkt erop dat we ons op het verkeerde vet hebben gefocust. Doordat het calorieën verbrandt, is bruin vet een belangrijke aanjager van gewichtsverlies, en het doet nog veel meer. Een van de eerste grote onderzoeken naar bruin vet is uitgevoerd door onderzoekers van het Amerikaanse Rockefeller Universiteitshospitaal. Zij onderzochten de niveaus van het vet bij meer dan 52.000 mensen en keken hoe deze hun gezondheid beïnvloedden. Ze ontdekten dat mensen met meer bruin vet minder snel last hadden van een reeks stofwisselingsaandoeningen, waaronder diabetes type 2 en coronaire hartziekte, nog steeds de belangrijkste doodsoorzaak in de Verenigde Staten.1

Slechts 10 procent van de deelnemers had voldoende bruin vet om te kunnen worden waargenomen op een PET-scan en in deze groep waren er twee keer zo weinig deelnemers met diabetes 2 als in de groep met lagere bruinvetvoorraden. Ze hadden ook minder kans op hoge bloeddruk (hypertensie), hartfalen en coronaire hartziekte.
Het vet lijkt ook te beschermen tegen sommige domino-effecten van overgewicht of obesitas. Meestal hebben mensen met overgewicht veel meer kans op hart- en stofwisselingsproblemen, maar als hun bruinvetvoorraad hoog is, daalt hun risicoprofiel tot dat van iemand met een normaal, gezond gewicht. Mensen met overgewicht hebben meestal echter maar weinig bruin vet.

Een ongrijpbaar vet

Dit zijn enkele van de eerste ontdekkingen over het belang van bruin vet, maar er valt nog veel meer te leren. Waarom hebben sommige mensen bijvoorbeeld meer bruin vet dan anderen? Kunnen we er meer van produceren? En hoe maakt het ons slanker en gezonder?

Het eerste probleem is het ontdekken van dit ongrijpbare vet. Het verzamelt zich rond de nek en schouders, maar is alleen zichtbaar met geavanceerde technologie zoals een PET-scan. Dat was hoe het in 2009 voor het eerst door de onderzoekers werd gevonden, maar de kosten van de scans maken grootschalige onderzoeksprojecten bijna onmogelijk.

De Rockefeller-onderzoekers waren zo slim om PET-scans van 52.000 patiënten te ‘lenen’, die waren uitgevoerd in het Memorial Sloan Kettering Cancer Center aan de overkant van hun campus, maar zonder deze reeds bestaande hulpbron zou het onderzoek nooit zijn uitgevoerd.

Terwijl wit vetweefsel calorieën dus opslaat, weten wetenschappers dat bruin vet ze verbrandt voor het behoud van een ​​gezonde lichaamstemperatuur; zonder hun hoge bruinvetvoorraden zouden baby’s sterven aan onderkoeling na het verlaten van de baarmoeder. Maar de Rockefeller-onderzoekers vermoeden dat er iets speelt dat nog ingewikkelder is.

Om calorieën te verbranden, nemen de vetcellen glucose op uit het bloed, de zogenaamde ‘bloedsuiker’. Een hoge bloedsuikerspiegel is de belangrijkste risicofactor voor type 2-diabetes en dit proces zorgt voor verlaging van de bloedsuikerspiegels.

Maar het vet is ook gekoppeld aan het hormonale systeem en deze koppeling zorgt voor verlaging van het risico op hoge bloeddruk. ‘We overwegen de mogelijkheid dat bruin vetweefsel meer doet dan alleen glucose consumeren en calorieën verbranden; misschien neemt het zelfs daadwerkelijk deel aan hormonale signalen naar andere organen’, zegt Rockefeller-onderzoeker Paul Cohen.

Het is niet duidelijk waarom sommigen van ons meer vet opslaan dan anderen, maar de Rockefeller-onderzoekers vermoeden een genetische reden. Anderen denken dat het meer te maken heeft met onze blootstelling aan koud weer. Bij autopsies op mensen die buiten in de kou werkten, werden hoge niveaus van bruin vet ontdekt rond de nek en het hartzakje, het vlies rondom het hart.

Het is bekend dat vrouwen twee keer zoveel bruin vet hebben als mannen, en de voorraad is hoger bij jonge mensen. Het is ook omgekeerd gerelateerd aan de BMI; met andere woorden, hoe dikker je bent, hoe minder bruin vet je hebt. Gemiddeld is onze bruinvetvoorraad bij zacht weer slechts 10 procent van ons totale vet, maar dit percentage neemt toe tijdens de koude wintermaanden.

Meestal wordt bij 65 procent van de volwassenen een aantoonbare hoeveelheid bruin vet gevonden, stijgend naar 95 procent van de mensen wanneer ze gedurende ongeveer twee uur worden blootgesteld aan koude temperaturen.

Laten we voor beige gaan

Volgens één theorie zou het mogelijk zijn om witte vetcellen om te zetten in bruine en daarmee hun functie te veranderen van het opslaan naar het verbranden van calorieën, hoewel het antwoord op de vraag naar hoe dit alchemistische proces dan precies in zijn werk gaat nog openstaat voor discussie.2

Een plotselinge temperatuur-verandering kan een manier zijn.  Het blijkt dat blootstelling aan de kou een mysterieus proces op gang brengt waarbij bruine vetcellen
zich ontwikkelen binnenin witte vetcellen. Biologen noemen deze hybride vorm ’beige vet’ of ‘perifere bruine vetcellen’. Beige vet heeft zijn eigen gezondheidsvoordelen, vooral voor de botgezondheid en de botmineraaldichtheid, en dit zou het risico op osteoporose kunnen tegengaan, vooral na de menopauze.3

Het is niet verrassend dat mensen die in poolgebieden wonen zowel hogere bruinvetniveaus hebben als een snellere stofwisseling. Het Yakut-volk in Siberië heeft bijvoorbeeld een basaalmetabolisme – de gemiddelde snelheid waarmee ze energie verbranden – dat 6,5 procent hoger ligt dan dat van mensen met een vergelijkbaar gewicht die in een warmer klimaat leven.4

Als je een hekel hebt aan kou, kan lichaamsbeweging een andere manier zijn om witte vetcellen bruin te maken. Lichaamsbeweging produceert een peptidehormoon genaamd irisine, een ontdekking die pas in 2012 werd gedaan. Irisine verandert witte vetcellen in beige of bruine, wat op zijn beurt onze energieverbranding en glucose-productie verbetert.5

Er is voorlopig onderzoek dat suggereert dat verandering van voeding ook de ontwikkeling van bruine cellen zou kunnen stimuleren; groene thee, druivenextract, omega 3-vetzuren, curcumine en resveratrol – gevonden in druiven en rode wijn – zouden allemaal onze voorraad bruin vet kunnen vergroten (zie kader rechts). Ook geestelijke stress zou volgens dit onderzoek witte bloedcellen beige kunnen maken.

Niet rillen van de kou

Er is één simpele test die je een idee kan geven van je eigen voorraad bruin vet. Als we het koud hebben, kunnen we gaan rillen, maar mensen met een hoger gehalte aan bruin vet doen dat niet of niet zo snel.

Dit fenomeen, door biologen thermogenese zonder rillen genoemd, suggereert dat het lichaam niet hoeft te rillen om warm te worden, omdat de lichaamstemperatuur wordt gehandhaafd door de bruinvetreserve.

Pasgeborenen rillen niet vanwege hun hoge bruinvetreserves, die 5 procent van hun totale lichaamsgewicht uitmaken en hoewel de niveaus afnemen naarmate de tijd vordert en het gewicht toeneemt, gaan ze nooit helemaal weg.

Aangezien we allemaal wat bruin vet behouden, of misschien op de een of andere manier beige vetcellen aanmaken, is er misschien ook een manier om de calorieënverbrandende eigenschappen ervan te benutten om ons te helpen af te vallen. Bruine vetcellen verbranden naar schatting 250 extra calorieën wanneer ze worden geactiveerd, hetzij door plotselinge kou of door lichaamsbeweging.

In 2016 dachten onderzoekers dat ze de heilige graal van gewichtsverlies hadden gevonden: ze ontdekten signaalroutes die witte vetcellen veranderden in calorieënverbrandende bruine of beige cellen. Sindsdien is het spoor echter tergend koud geworden.

Ook is er de zorg dat geknoei met één proces in het lichaam ergens anders een onverwacht effect teweegbrengt. Het afslankmiddel Meridia (sibutramine) zou de activiteit van bruine vetcellen moeten activeren, maar het werd in 2010 van de markt gehaald nadat bleek dat het zorgde voor toename van het aantal hartaanvallen en beroertes.

De fabrikant had het half goed. Bij proeven met laboratoriumratten verhoogde het medicijn het zuurstofverbruik en de lichaamstemperatuur, en de bruine vetcellen verbruikten meer glucose – 18 keer meer zelfs – wat gewichtstoename en diabetes in één keer zou omkeren.

Over bruin vet weten we meer niet dan wel; het is tenslotte nog maar 13 jaar geleden dat we ontdekten dat we er voorraden van behielden tot in de volwassenheid. Maar één ding is duidelijk: het wordt geactiveerd door plotselinge extreme kou. In ons blootje gaan zwemmen in een koud meer dan maar?

Bronnen
1 Nature Med, 2021; 27: 58–65
2 Biochim Biophys Acta, 2010; 1801: 372–6
3 Am J Phys Anthropol, 2015; 156 Suppl 59: 98–115
4 Am J Hum Biol, 2005; 17: 155–72
5 Nature, 2012; 481: 463-8