In Oeganda is met alle goede bedoelingen een initiatief gestart om mensen voor te lichten, zodat ze beter doordachte keuzen kunnen maken voor hun gezondheid.1 Of is het juist niet de bedoeling om mensen te informeren?
Stel je voor, ik ben dokter in Oeganda. Dat is misschien het laatste wat je begrijpt de komende minuten, maar ik ga toch verder. Als ‘arts’ heb ik de zware en eerlijk gezegd nutteloze wettelijke plicht om ‘geïnformeerde toestemming’ (informed consent) van je te krijgen. Dat betekent dat een arts alle behandelopties, zowel standaard- als alternatieve behandelingen, met je moet doornemen, plus de voor- en nadelen ervan en de kans op slagen. Daarna beslis je welke behandeling je wilt. Alsof je dat zou kunnen!
Gelukkig doen we dit allemaal niet. In plaats daarvan gooien we, vijf minuten voordat we met de behandeling beginnen die naar mijn mening het best voor je is, een document van 48 bladzijden bij je op schoot, waaronder jij je handtekening zet op pagina 45 (de laatste drie pagina’s zijn de kleine lettertjes over je mogelijke dood, ik ben niet verantwoordelijk. Daarop hoef je alleen je paraaf te zetten).
Het is allemaal voor je bestwil, echt waar. Geneeskunde is erg ingewikkeld en moeilijk te begrijpen voor een gemiddeld brein en de meeste mensen hebben onvoldoende kritisch onderscheidingsvermogen om medische literatuur te lezen en begrijpen. Wist je bijvoorbeeld dat er mensen zijn die echt denken dat vaccins gevaarlijk zijn, of dat kruidengeneeskunde veilig is omdat kruiden ‘natuurlijk’ zouden zijn?
Het is bijna niet voor te stellen dat die mensen bestaan, maar toch is het zo. Zij krijgen die informatie van vrienden, van sociale media en zogenaamde gezondheidswebsites in plaats van door met mij te praten. Misschien ben je zelf wel zo iemand (kom in dat geval alsjeblieft niet naar mijn praktijk). Kies je er dus voor die onzin te geloven, waarom zou ik dan mijn tijd verdoen met een hele uitleg, ook al doe ik het langzaam, aangezien je toch geen kritisch vermogen hebt? Onderzoek wijst uit dat mensen die slechte keuzen maken waarschijnlijk overlijden. Sommige van mijn collega-artsen zeggen dat dit gewoon de functie is van natuurlijke selectie en het ‘recht van de sterkste’, waarbij de domste mensen doodgaan. Dat is denk ik een grapje, maar ik lach niet.
Ik zie je liever niet ten prooi vallen aan natuurlijke selectie, ik wil je helpen, net als mijn vrienden van Informed Health Choices in Oeganda. Zij hebben een aantal podcasts samengesteld, elk daarvan over een andere behandeling. Ik weet het, ik begin al in jargon te vervallen: ‘behandeling’ is een term die artsen gebruiken, het betekent elke handeling die bedoeld is om je gezondheid te verbeteren of behouden. Zie je, dat was toch niet zo moeilijk?
De taal in de podcasts is eenvoudig gehouden, zodat je niet steeds struikelt over ingewikkelde termen zoals ‘behandeling’. Niets is erger dan een woord tegenkomen dat je niet begrijpt, zodat je de podcast moet onderbreken om een woordenboek te zoeken. Nu denk je vast: Die slimme dokters, altijd maar termen gebruiken die wij ongeschoolde mensen niet begrijpen. Kunnen ze niks aan doen; ze zijn gewoon slim en ze gebruiken waarschijnlijk de hele dag woorden als ‘behandeling’. Sorry, ik beken! Het projectteam heeft de podcasts getest op een groep ouders in Oeganda en die vinden het geweldig. Zij zeggen dat ze beginnen te snappen wat voor behandelingen mensen kunnen krijgen (oeps, weer dat woord!) en dat ze zelfs genoeg zelfvertrouwen hebben om een aantal simpele vragen te stellen, niet aan de dokters – die worden natuurlijk niet lastiggevallen met hun vragen – maar aan gezondheidswerkers.
Nadat de proefpersonen hadden geluisterd naar een heleboel podcasts werden ze blootgesteld aan ‘nepnieuws’-uitzendingen, waarin dingen werden gezegd als ‘vaccins werken niet altijd’, waarna ze de verhalen resoluut van de hand wezen, alsof zij zichzelf hadden ingeënt met een waarheidsserum. Zij waren immuun.
Na te hebben geluisterd, zeiden de deelnemers te weten wat wel en niet waar was. Eerlijk gezegd waren velen van hen niet best opgeleid en we wisten niet precies hoeveel ze konden onthouden, maar sommigen deden duidelijk erg hun best en beluisterden elke podcast wel drie keer per dag. Een paar negatievelingen (ja, daarvan waren er ook een paar) vonden het vreemd dat de podcasts niet ingingen op de manier waarop we met specifieke ziekten omgaan en ook niet op de vraag of ook maar iets van wat we doen echt werkt – dat is tenslotte waar geneeskunde echt om draait – maar dan zouden we ons op het glibberige pad van geïnformeerde toestemming begeven.
In plaats van mensen te hersenspoelen met eenzijdige argumenten, hebben we… Ach, teken nou maar op pagina 45 van de informed consent, en paragrafeer de rest.
BRON:
1 BMJ Open, 2019; 9: e031510