Rond het zestigste levensjaar beginnen veel mensen cholesterolverlagers te slikken. Maar uit nieuw onderzoek blijkt dat we met deze medicijnen hooguit vier dagen langer leven.

Door: Bryan Hubbard

Statines, beter bekend als cholesterolverlagers, zijn de bestverkochte medicijnen ter wereld. Ze zijn ontwikkeld om het gehalte aan ‘slecht’ cholesterol, het zogeheten LDL of low density lipoproteïne-cholesterol in ons bloed te verlagen. Dat is het spul waarvan onze aderen verstopt raken en dat hart- en vaatziekten veroorzaakt.
Daarom worden statines vaak als levensreddende medicijnen beschouwd. Ze zijn een schoolvoorbeeld van medicijnen die voor alle zekerheid gegeven worden, zelfs aan gezonde mensen die een bepaalde leeftijd bereiken. Het Britse NICE, een instituut dat de kosteneffectiviteit van medicijnen beoordeelt, schat dat als alle Britse mannen boven de 60 en vrouwen boven de 65 regelmatig statines zouden slikken, ze 50.000 levens per jaar kunnen redden. Vanwege deze gigantische winst worden Britse artsen aangemoedigd om alle zestigplussers statines voor te schrijven, of ze nu een verhoogd risico op hart- en vaatziekten hebben of niet.
Maar voor de Britse belastingbetaler zijn de kosten enorm. De rekening voor dat massaal voorschrijven van statines loopt op tot zo’n £ 450 miljoen per jaar, een bedrag dat eraan bijdraagt dat de wereldwijde opbrengsten van het medicijn rond de $ 35 miljard liggen. Maar als de medicijnen inderdaad zoveel levens besparen, zijn ze dat geld zeker waard.
Maar klopt dat wel? De schattingen van het NICE over het aantal levens dat kan worden gespaard, lijken in strijd met het wetenschappelijk bewijs. Onderzoekers van verschillende instellingen in het Verenigd Koninkrijk schatten dat de medicijnen in hun land slechts 750 levens per jaar redden.1 Ze keken naar de sterftecijfers door coronaire hartziekten (CHZ: ziekte van de kransslagaders) in de periode van 2000 tot 2007, en zagen dat het cijfer met 38.000 gedaald was. Slechts 1800 daarvan konden direct in verband worden gebracht met het gebruik van statines. Het grootste deel van de daling was toe te schrijven aan veranderingen in leefstijl, zoals gezonder eten en meer bewegen.2
Levens redden?
Maar wat betekent het eigenlijk om levens te redden? Vreemd genoeg is de wetenschap daar niet duidelijk over. Vaak wordt een leven als ‘gered’ beschouwd als het met dat van iemand anders wordt vergeleken, meestal een deelnemer die het medicijn niet kreeg en die tijdens de trial overleed. Het is het soort statistisch gegoochel dat betekenis krijgt door de strakke logische kaders van een wetenschappelijke studie, maar dat weinig met de werkelijkheid te maken heeft.
Deense onderzoekers besloten dit schemerige en vage gebied eens nader onder de loep te nemen en deden een verrassende ontdekking. Ze zochten niet naar het aantal geredde levens, maar gebruikten een nauwkeuriger meetinstrument: hoeveel langer het gemiddeld duurde voordat iemand overleed. Met die definitie konden de onderzoekers precies nagaan met hoeveel tijd een leven werd verlengd: gemiddeld slechts drie tot vier dagen.
Met andere woorden, bij mensen met hartproblemen die statines slikken verlengen deze medicijnenhet leven gemiddeld met vier dagen. De grootste winst in levensduur in de elf studies die de Denen analyseerden, bedroeg 27 dagen, en dat bij hartpatiënten die al langer dan vijf jaar statines slikten. Dus de patiënten met statines leefden nog geen maand langer dan patiënten zonder medicijnen.3
Dit zeer bescheiden voordeel bleek ook uit andere onderzoeken. In een literatuurstudie daalde het sterfterisico van hartpatiënten die vijf jaar lang statines slikten slechts met 1,2 procent.4 Maar dat voordeel verdwijnt bij mensen die geen hartaandoening hebben. Mensen die minder dan 20 procent kans hebben binnen tien jaar een hartaandoening te ontwikkelen, hebben absoluut geen baat bij het slikken van een statine. Dat bleek uit een grote onderzoeksanalyse van de Cochrane Collaboration: een internationale, onafhankelijke organisatie die medicijnstudies analyseert.5
Zin in een placebo?
Als statines niet helpen om langer te leven, beschermen ze ons dan misschien wel tegen een hartaanval of beroerte, waardoor we verzwakt kunnen raken of die onze kwaliteit van leven verlaagt? Ook hiervoor is het bewijs mager: statines verminderen de kans op een hartinfarct of beroerte zonder dodelijke afloop bij mensen die de eerste tien jaar een laag risico (namelijk minder dan 10 procent) hebben op hart- en vaatziekten met maar 0,7 procent.5
De medicijnen werken niet beter dan een placebo, aldus onderzoekers van de Cambridge Universiteit, die elf studies naar statines onder de loep namen. Daarbij waren 65.000 mensen betrokken, van wie de helft statines slikte. Inderdaad, degenen zonder statines hadden een hogere LDL-cholesterolspiegel. Maar in beide groepen overleden in de vier jaar die de studie duurde ongeveer evenveel mensen. Dus hart- en vaatziekten kunnen niet alleen gerelateerd worden aan het gehalte ‘slecht’ cholesterol en de behandeling met statines.6
Twee onderzoekers van het Ierse University College in Galway trokken een gelijksoortige conclusie toen ze 55 eerder gepubliceerde studies analyseerden. Ze zagen geen voordelen, maar ontdekten dat mensen die statines slikken helemaal niet langer leven en net zoveel kans hebben een hartziekte te ontwikkelen als degenen zonder statines. Sterker nog: vrouwen, diabetici en jonge mensen die statines slikken, hebben zelfs meer kans op een hartziekte.7
Dat statines het risico op hartziekte en overlijden zelfs kunnen verhogen, kwam aan het licht in de Illuminate-trial: een studie die snel gestopt werd toen bleek dat deelnemers door statinegebruik plotseling overleden of kanker kregen.8
Met geld is alles te koop
Hoe kan het dan dat gezondheidsinstanties over de hele wereld, zoals het Britse NICE, zo positief zijn over de voordelen van statines? De studies die de basis vormen voor hun volksgezondheidsbeleid zijn allemaal gefinancierd door medicijnenfabrikanten. Die hebben er direct belang bij dat de uitkomsten van zo’n studie positief zijn.
Om het nog duidelijker te zeggen: farmaceutische bedrijven gebruiken ‘statistische misleiding’ om de voordelen van statines te overdrijven en de risico’s af te zwakken. Dat zeggen twee onderzoekers, die schatten dat slechts één procent van de bevolking baat heeft bij de medicijnen.
Onderzoekers David Diamond van het Veterans Hospital in Florida en onafhankelijk onderzoeker Uffe Ravnskov hielden de data van een van de grootste onderzoeken naar statines tegen het licht. Ze moesten concluderen dat er misleidende cijfers waren gebruikt om de illusie te wekken dat statines een wondermiddel zijn. In werkelijkheid worden de bescheiden voordelen echter ruimschoots teniet gedaan door ‘de talloze bijwerkingen van een behandeling met statines’.9
In het Verenigd Koninkrijk werd de beslissing van het NICE om het voorschrijven van statines uit te breiden, deels beïnvloed door de Cholesterol Treatment Trialists Collaboration (CTT), die – zoals later bleek – veel geld ontving van farmaceutische bedrijven. Zo had Merck, een van de grootste fabrikanten van statines, £ 217 miljoen gedoneerd.
Toen onafhankelijke onderzoekers zoals Cochrane dezelfde gegevens opnieuw analyseerden, bleken de genoemde voordelen niet te bestaan. Zij telden namelijk de gegevens van 36 procent van de deelnemers mee, van wie de gegevens door de CTT waren weggelaten omdat ze in eerdere trials bijwerkingen hadden gehad: hun gegevens zouden namelijk het evenwicht tussen de voor- en nadelen hebben verstoord en een minder gunstig beeld van het medicijn simvastatine hebben gegeven.10
Mensen die statines slikken merken vaak ongewenste effecten en bijwerkingen. Uit een Amerikaans bevolkingsonderzoek (Usage: Understanding statin use in America and gaps in education) bleek dat de helft van de mensen die statines slikt binnen een jaar weer stopt. Van hen geeft 62 procent als reden daarvoor bijwerkingen als spierzwakte, gewrichtspijn, misselijkheid en ‘hersenmist’ op.11
Alleen mensen die al een hartziekte hebben kunnen een kleine verbetering ondervinden door het gebruik van statines. Maar zij zouden evenveel – of misschien meer – baat hebben bij een gezonder dieet. Er is geen enkel onafhankelijk onderzoek dat erop wijst dat anderen baat hebben bij het slikken van ’s werelds best verkochte medicijn.
[Literatuur:]
1. www.telegraph.co.uk/news/science/science-news/11363785/Statins-save-fewer-lives-than-exercising-and-eating-sensibly-say-scientists.html
2. BMJ Open, 2015; 5: e006070
3. BMJ Open, 2015; 5: e007118
4. www.thennt.com/nnt/statins-for-heart-disease-prevention-without-prior-heart-disease/
5. BMJ, 2013; 347: f6123
6. Arch Intern Med, 2010; 170: 1024-31
7. Open J Endocr Metab Dis, 2013; 3: 179-85
8. J Lipid Res, 2012; 53: 2436-42
9. Expert Rev Clin Pharmacol, 2015; 8: 201-10
10. Lancet, 2002; 360: 7-22
11. www.statinusage.com/Pages/key-findings-and-implications.aspx
[kader:] Cholesterol: hoeveel is gezond?
Net zoals mensen vaak precies weten hoe hoog hun bloeddruk is, kennen ze ook hun cholesterolgehalte. Een waarde onder 5 mmol/l wordt als gezond beschouwd. Artsen zien het liefst dat ons LDL-cholesterol onder de 2,5 mmol/l blijft, en dat het ‘goede’ cholesterol HDL stijgt.
In Nederland krijgen mensen met een LDL hoger dan 2,5 mmol/l en een verhoogde kans op hart- en vaatziekten een statine voorgeschreven.
Maar wat een gezonde cholesterolwaarde is, lijkt nogal aan mode onderhevig. Twintig jaar geleden was 7 mmol/l nog een gezonde waarde; tien jaar terug werd die verlaagd naar 6,5 en nu is dus 5 mmol/l pas gezond.5
De voorspelling is dat de gezonde score binnenkort 4 mmol/l zal zijn: op dit moment de ideale waarde voor iemand die een hartinfarct heeft gehad. Cardiologen denken dat over tien jaar slechts 2,5 mmol/l als gezond zal worden beschouwd.
[kader:] Eet gewoon gezond
Gezond eten en regelmatig bewegen voorkomt zes keer zoveel sterfte door hart- en vaatziekten als statines doen.
Als statines in het Verenigd Koninkrijk 750 levens per jaar redden, zoals Britse onderzoekers zeggen (zie hoofdtekst), dan zou een gezonde leefstijl weleens 4600 levens kunnen redden.
Dat komt doordat 80 procent van de hart- en vaatziekten wordt veroorzaakt door leefstijlfactoren als ongezonde voeding, roken, te veel alcohol en een gebrek aan lichaamsbeweging.1
Ongezonde voeding lijkt de voornaamste oorzaak van hartziekte te zijn en omgekeerd biedt gezond eten de beste bescherming. Bij gezonde mensen heeft het eten van een appel per dag hetzelfde beschermende effect tegen een hartinfarct als een statine.1 En een mediterraan dieet, met name als het wordt aangevuld met 30 gram noten of 4 eetlepels extra vierge olijfolie per dag, kan de kans op een hartinfarct of beroerte met een derde verminderen.2
Wat het extra interessant maakt, is dat deze verminderde risico’s zelfs gelden voor mensen met een verhoogd LDL-cholesterol (de slechte variant). Veel belangrijker voor het voorkomen van hartziekte is de hoeveelheid alfalinoleenzuur, polyfenolen en omega 3-vetzuren, die allemaal voornamelijk in groenten en fruit zitten.3
‘Als we alleen focussen op het verlagen van het LDL, als doel op zich, kon dat weleens contraproductief zijn. Waarschijnlijk is insulineresistentie de belangrijkste factor voor ziekte van de kransslagaders,’ aldus cardioloog Aseem Malhotra van het Engelse Frimley Park Ziekenhuis. 4
Literatuur
1 . BMJ, 2013; 347: f7267
2 . N Engl J Med, 2013; 368: 1279-90
3 . Cardiovasc Ther, 2010; 28: 227-35
4 . BMC Med, 2016; 14: 4
[kader:] Negatieve emoties
Slechte voeding is waarschijnlijk de belangrijkste oorzaak van hart- en vaatziekten, op de voet gevolgd door roken en een inactieve leefstijl. Maar is er misschien nog een oorzaak? Malcolm Kendrick, auteur van The great cholesterol con, denkt dat stress en isolement twee onbekende oorzaken zijn, die toenemen als het aantal kerngezinnen minder wordt.
Hoewel stress een nuttig mechanisme is om problemen aan te kunnen, kan het tot hartziekte leiden als we ons machteloos voelen en geen uitweg zien. Dat gebeurt bijvoorbeeld bij langdurige geldzorgen, een intimiderende leidinggevende of voortdurende discriminerende beledigingen, aldus Kendrick.