Het chronisch vermoeidheidssyndroom (CVS) is een multisysteemziekte waarbij verschillende klachten kunnen optreden waaronder inspanningsintolerantie, slaapstoornissen, hoofdpijn en spierpijn. Zelfs kleine hoeveelheden lichamelijke of mentale inspanning kunnen leiden tot een verergering van alle symptomen. De aandoening is erg ongrijpbaar en daarom kan een holistische aanpak zinvol zijn.

Het uitputtende chronisch vermoeidheidssyndroom (CVS) zit niet tussen de oren. Bij patiënten zijn duidelijke afwijkingen gevonden in belangrijke lichaamssystemen waaronder het afweersysteem, zenuwstelsel, hormonale stelsel, maagdarmstelsel, cardiovasculair systeem, spierstelsel en de stofwisseling. CVS is bij ongeveer de helft van de patiënten een gevolg van een (virus)infectie waarvan zij niet goed genezen. Daarmee is de aandoening een vorm van een postviraal syndroom. Infecties die regelmatig voorafgaan aan CVS zijn bijvoorbeeld die met het Epstein Barr-virus (EBV), Humaan Herpesvirus (HHV)-6, Humaan Parvovirus B19 en de borrellia-bacterie (ziekte van Lyme).

Ongeveer één op de tien mensen met een ernstige virale infectie ontwikkelt vermoeidheid. Dit kan zowel acuut en kortdurend zijn, als een geleidelijke ontwikkeling die zich chronisch handhaaft. Op dat moment spreekt men van CVS.1,2 CVS kan op termijn stabiliseren, verbeteren, maar ook verslechteren. Periodes van verbetering kunnen zich afwisselen met stabiele periodes of periodes van achteruitgang. De symptomen en de ernst van CVS verschillen per patiënt en kunnen per week, per dag of zelfs per uur verschillen.2 Dit maakt de aandoening erg ongrijpbaar en moeilijk te behandelen. Te meer omdat mensen met CVS vaak overgevoelig zijn voor medicijnen en voedingssupplementen. Gebruik wordt dan slecht verdragen en kan klachten juist verergeren.

Er bestaat nog geen goede behandeling bij CVS. Enige tijd werd patiënten aangeraden om Graded Exercise Therapie (GET) te ondergaan. GET is fysiotherapie waarbij de lichamelijk activiteit steeds wordt verhoogd, ook al verergeren de symptomen. Uit onderzoek blijkt echter dat deze therapie niet effectief en zelfs potentieel schadelijk is.3 Ondanks de ineffectiviteit en zelfs mogelijke schadelijkheid bevelen sommige artsen GET nog steeds aan. Gezien de ineffectiviteit van de behandeling kan het zinvol zijn om breder te kijken naar de gezondheid. Omdat een virale infectie aan de basis ligt bij een grote groep patiënten, is ondersteuning van het afweersysteem aan te bevelen. Daarnaast kunnen de energiefabriekjes in de cel, de mitochondriën, worden ondersteund met specifieke voeding en voedingsstoffen.

Hoe onstaat CVS?

Herpesvirussen, waaronder het eerdergenoemde EBV, worden al jaren in verband gebracht met CVS.4,5 Dit zijn virussen die na besmetting levenslang in het lichaam verblijven en onder bepaalde omstandigheden, zoals stressvolle periodes en bij een verminderde weerstand, zich weer beginnen te vermenigvuldigen. Inmiddels weten we beter dat het virus zelf waarschijnlijk niet het probleem is. Het gaat niet om reactivatie van het virus, maar om eiwitten die het virus produceert als reactivatie niet goed lukt. Wanneer het virus er niet in slaagt om correct te reactiveren ontstaat er een laaggradige, sluimerende infectie. Het eiwit dat dan wordt geproduceerd, het zogenaamde dUTPase, is waarschijnlijk een van de grote veroorzakers van de problemen bij CVS.

Bij 30-60% van de ME/CVS-patiënten worden antistoffen aangetroffen tegen het eiwit dat ontsteking van het zenuwstelsel veroorzaakt.6 Bij ernstige ziekte kunnen deze antilichamen zich ook richten tegen het lichaamseigen dUTPase en ontstaan er autoantilichamen die de kans op auto-immuunziektes vergroot.5,7 Niet alleen EBV kan dUTPase produceren, andere herpesvirussen kunnen dat ook − waaronder HHV-6.4 Ook dit herpesvirus wordt regelmatig teruggevonden bij mensen met CVS.

Verschillende triggers kunnen leiden tot een verstoring in de afweerfunctie waarna herpesvirussen trachten zichzelf te reactiveren. Triggers zijn bijvoorbeeld stress, een tekort aan voedingsstoffen en blootstelling aan toxines uit de omgeving. Deze laatste factor is erg breed en kan gaan om luchtvervuiling, maar ook gebruik van stoffen in cosmetica waarvoor een overgevoeligheid bestaat of het gebruik van medicijnen en supplementen. Als vervolgens de heractivering van het herpesvirus onvoldoende lukt, dan kan dit leiden tot een opvlamming van CVS-klachten.

Verstoorde energiefabriekjes

Bij CVS treedt er, door de sluimerende virale infectie, een verstoring op van de balans in onze regelsystemen of van de communicatie tussen deze regelsystemen, zoals het afweersysteem en de energiestofwisseling. Er bestaat een verhoogde energiebelasting en veranderd gebruik van vetten en eiwitten als brandstoffen in de cel door de energiefabriekjes (de mitochondriën).

Laboratoriumonderzoeken tonen aan dat de energiefabriekjes in spiercellen van CVS-patiënten moeite hebben om glucose te gebruiken als energiebron en daarom overschakelen naar het gebruik van aminozuren (eiwitten). Dit is zeer ongunstig voor de energieproductie. Daarbij lijkt het er bij CVSpatiënten op dat zuurstof in de cel niet goed beschikbaar is om de brandstoffen op de juiste manier te verbranden.Hierdoor ontstaan schadelijke bijproducten, zoals melkzuur, die leiden tot verzuring van het systeem. Verbetering van deze verstoorde energieproductie, met name in spier- en hersencellen, zou een belangrijke behandeloptie kunnen zijn. Voeding en voedingsstoffen kunnen hierbij een rol spelen.1,8-10

Belangrijke voedingsstoffen

Van verschillende voeding- en leefstijlpatronen is bekend dat ze de energiefabriekjes in de cellen kunnen beschermen tegen ongunstige invloeden, zoals verzuring of de beschadiging door vrije radicalen die in verhoogde mate worden geproduceerd als de energiefabriekjes niet goed kunnen functioneren. Calorierestrictie, (intermitterend) vasten en ketogene voeding dragen alle bij aan het herstel van de functie van de mitochondriën. Niet al deze methodes zijn echter geschikt voor iedere CVSpatiënt. Met name calorierestrictie en vasten zijn sterke prikkels die mensen met ernstigere klachten niet altijd goed verdragen.

Het overschakelen naar ketogene voeding lijkt echter wel veelbelovend. Zodra het lichaam in een voedingsketose wordt gebracht – door weinig koolhydraten en relatief veel vet te eten – gaan de energiefabriekjes vet als brandstof gebruiken in plaats van glucose. Het verbranden van vetten is efficiënter dan de verbranding van glucose, wat betekent dat er meer energie bij vrijkomt die weer beschikbaar is voor de verschillende celfuncties. Daarnaast hebben ketogene voedingspatronen een ontstekingsremmend effect, wat ervoor zorgt dat het afweersysteem tot rust komt.10 Het lichaam gaat vetten verbranden als hoofdbrandstof als je gedurende ongeveer 48 uur minder dan 50 gram koolhydraten per dag eet. Als dit een te sterke prikkel is, kun je ook kiezen voor een tussenstap waarin het lichaam in een hele lichte ketose gaat. Hierbij kun je dagelijks niet meer dan 100 gram koolhydraten eten. Kijk wat het lichaam aankan en waar je je goed bij voelt.

Zeker bij CVS is er niet zoiets als een ‘one-size-fits-all’ voedingspatroon. Naast het gebruiken van de ‘verkeerde’ brandstof door de cel, namelijk glucose en eiwitten in plaats van vetten, kunnen er ook verschillende voedingsovergevoeligheden bestaan. Omdat het belangrijk is dat de voeding volwaardig blijft, kan het verstandig zijn om overgevoeligheden samen met een voedingskundige op te sporen. Dit is zeker aan te raden als je verwacht dat je op veel verschillende voedingsmiddelen reageert.

Het geven van de juiste brand- en bouwstoffen aan het lichaam is stap een naar herstel. Er zijn echter aanwijzingen dat mensen met CVS ook specifieke tekorten hebben aan belangrijke voedingsstoffen, waaronder vitamines. Het kan de behandeling ondersteunen om een of meerder van deze stoffen te gebruiken in de vorm van een voedingssupplement. Verschillende wetenschappers hebben tien specifieke voedingsstoffen opgemerkt die belangrijk lijken te zijn in de ernst van CVS-symptomen. De nutriënten zijn: vitamine C, vitamine B-complex, natrium, magnesium, zink, foliumzuur, L-carnitine, L-tryptofaan, omega 3-vetzuren en co-enzym Q10.1,8,9 Dit zijn allemaal nutriënten die een rol spelen binnen de energiestofwisseling of het afweersysteem.

Pacing als leefstijl

Bij CVS dien je uit te kijken met sterke prikkels, zoals kracht- en duurtraining, koudeprikkels en (intermitterend) vasten. Een leefstijlinterventie die je wel kunt overwegen, is pacing.1 Hierbij geeft de patiënt aan hoeveel energie bepaalde activiteiten kosten. Op basis hiervan kan van tevoren een dagplanning met activiteiten worden opgesteld. De meting wordt betrouwbaarber als je gebruikmaakt van een hartslagmeter. Belangrijk is dan om bij alle activiteiten onder de persoonlijke maximale hartslag te blijven om uitputting zo veel mogelijk te voorkomen. Het kan verder een goed hulpmiddel zijn om te kijken bij welke activiteit je te veel energie verbruikt, zodat je hier een volgende keer op kunt anticiperen.

Bron
1. Br J Pharmacol. 2017 Mar;174(5):345-369.

Energiefabriekjes ondersteunen

Het is zeer belangrijk om te onthouden dat een groep mensen met CVS overgevoelig reageert op iedere prikkel en dat deze mensen regelmatig niet goed reageren op het gebruik van voedingssupplementen. Het is daarom noodzakelijk om supplementen uit te zoeken die zo min mogelijk hulpstoffen bevatten, zoals hydroxypropylmethylcellulose, titaniumdioxide, microkristallijne cellulose of maltodextrine, en om deze supplementen in een zo laag mogelijke dosering te gebruiken. Dit maakt het geven van een algemeen doseringsadvies ook moeilijk. Bij ernstige klachten is het aan te raden om de complementaire ondersteuning in samenwerking met een zorgverlener in te zetten.

Vitamine C is een belangrijke antioxidant in het lichaam. Aangezien bij een verstoorde functie van de energiefabriekjes meer vrije radicalen worden geproduceerd in het lichaam, is het logisch dat er meer antioxidanten nodig zijn om deze op te ruimen. Kijk of je een dosering van 1 of 2 keer daags 250 mg verdraagt. Voor de productie van energie in de mitochondriën zijn B-vitamines, waaronder vitamine B3, B6, foliumzuur en vitamine B12, en het coenzym Q10 essentieel. Omdat de B-vitamines samenwerken in het lichaam kan het zinvol zijn om een B-complex te suppleren in plaats van losse B-vitamines. Kies voor een supplement met daarin 100-200% van de aanbevolen dagelijkse hoeveelheid (ook wel referentie-inname genoemd) als startdosering.

Een afgeleide van vitamine B3, namelijk de stof NADH, is ook onderzocht als voedingssupplement bij CVS. NADH speelt een cruciale rol in de energievoorziening van de cel. Vanuit die gedachte zijn er enkele studies uitgevoerd naar het effect van oraal toegediende NADH bij CVS. Deze studies lieten zien dat NADH bij een aantal CVSpatiënten verbetering kan geven van de symptomen. Een combinatie van co-enzym Q10 en NADH zou ook effectief de klachten kunnen verminderen en de kwaliteit van leven kunnen verbeteren.9

Zink en omega 3-vetzuren zijn belangrijk voor een goede functie van je afweersysteem. Kies voor een goed opneembare vorm van zink, zoals zinkcitraat, en gebruik ongeveer 10 mg per dag om mee te beginnen. Omega 3-vetzuren verkrijg je uit het eten van vis. Zet hiervoor 1-2 keer in de week (vette) vis op het menu als je dit verdraagt. Tot slot iets over L-carnitine. De stof is belangrijk voor het transport van vetzuren in de mitochondriën, waarna deze kunnen worden omgezet in energie. Met name bij het volgen van een ketogeen voedingspatroon, of een voeding met minder dan 100 gram koolhydraten per dag, kan het daarom zinvol zijn om in de beginfase L-carnitine te suppleren. Ook ondersteunt carnitine de functie van verschillende signaalstofjes in de hersenen en werkt het als antioxidant. Gebruik hiervoor tweemaal daags 500 mg L-carnitine.

Conclusie

CVS is een complexe aandoening waarbij er duidelijke verstoringen zijn gevonden in de energieproductie in mitochondriën. Sluimerende virale infecties kunnen resulteren in een opvlamming van CVS-klachten. Verandering naar een ketogene voeding kan je energiefabriekjes helpen om efficiënter meer energie vrij te maken. Voedingstekorten en voedselovergevoeligheden moeten worden opgespoord. Voedingssuppletie kan verder ondersteunen, maar is bij een overgevoeligheid voor hulpstoffen in supplementen niet altijd mogelijk. Dit maakt de behandeling soms een lange zoektocht die met vallen en opstaan verloopt. Probeer daarom zo systematisch mogelijk te werk te gaan, zodat er goed zicht blijft op eventuele effecten in je lichaam.

Bronnen

1. Br J Pharmacol. 2017 Mar;174(5):345-369.
2. Wat is ME/CVS?, via me-cvsvereniging.nl
3. BMJ. 2020 Nov 10;371:m4356.
4. Front Immunol. 2019; 10: 1946.
5. J Transl Med. 2018; 16: 268.
6. Clin Ther. 2019 May;41(5):848-863.
7. J Med Virol. 2017 Sep;89(9):1636-1645.
8. Biomed Pharmacother. 2019 Jan;109:1000-1007.
9. J Transl Med. 2021; 19: 81.
10. Med Hypotheses. 2015 Nov;85(5):690-3.