[rubriek:]Gezondheidspolitiek

Glyfosaat eindelijk in de ban?

Door: Rob Verkerk

Praat je over genetisch gemodificeerde (gm) gewassen, dan praat je over glyfosaat. Glyfosaat is het meest gebruikte bestrijdingsmiddel ter wereld. Zo’n 90 procent van de maïs, sojabonen en suikerbieten die in de VS geteeld wordt, bestaat uit gm-gewassen die bestand zijn tegen glyfosaat. En op het moment van schrijven stond de EU op het punt om te besluiten of onkruidverdelgingsmiddelen op basis van glyfosaat vanaf juli in de ban moesten.
Toen het Internationaal Agentschap voor Onderzoek naar Kanker (IARC) vorig jaar bepaalde dat glyfosaat ‘waarschijnlijk kankerverwekkend voor de mens’ is, gingen alle alarmbellen rinkelen. Het zit tegenwoordig bijna overal in: in de meeste voedingsmiddelen en dranken, in borstvoeding en menselijke weefselmonsters. Regelmatige blootstelling aan kleine hoeveelheden kankerverwekkende stoffen is het schadelijkst. Dagelijkse blootstelling… veel erger kan niet.
Het middel verstoort ook de hormoonhuishouding, en beïnvloedt onbedoeld andere organismen zoals de micro-organismen in de bodem. Die zijn misschien wel net zo belangrijk voor gezonde gewassen als goede darmbacteriën voor een goede gezondheid.
Erger nog, de zogenaamde ‘inactieve’ bestanddelen die aan bestrijdingsmiddelen worden toegevoegd zijn niet zo inactief als de producenten beweren. Dit is namelijk een slimme manier voor producenten om de dure verplichte tests te omzeilen die nodig zijn voor een officiële goedkeuring van het middel. De hulpstof POE-tallowamine bijvoorbeeld maakt het makkelijker het middel te sprayen, zodat de planten het pesticide beter opnemen. Maar onderzoek duidt erop dat dergelijke hulpstoffen nog giftiger zijn dan de glyfosaat zelf, zelfs in heel lage doses. Ook hebben ze een verstorend effect op onze hormoonhuishouding.
In de EU is veel weerstand tegen het telen van gm-gewassen. Bovendien hebben veertien EU-regeringen, waaronder Frankrijk, Italië en Duitsland, hun zorgen geuit door een uitzonderingsclausule te bedingen voor Europese regels die in maart 2015 zijn aangenomen. Dit geeft alle 28 lidstaten de mogelijkheid af te zien van het telen van gm-gewassen, ondanks het feit dat het wel mag van de Europese Voedselautoriteit (EFSA).
Er worden sinds 1996 steeds meer gm-gewassen geteeld die resistent zijn tegen glyfosaat. Toch worden bestrijdingsmiddelen met glyfosaat nog steeds veel gebruikt in traditionele teeltsystemen, voor het verdelgen van onkruid vroeg in de teeltcyclus en vlak voor de oogst. Dat gebeurt vooral bij teelt waar maar weinig aan grondbewerking wordt gedaan, om het vocht uit de gewassen te halen en om nog overgebleven onkruid te verdelgen. Het probleem met het gebruik vlak voor de oogst is dat er dan vaker restanten van bestrijdingsmiddelen in de plant zitten.
Op de nieuwste lijst van onkruiden die resistent zijn tegen glyfosaat (zie weedscience.org), tel ik 258 verschillende soorten over de hele wereld! Nu kan niemand meer ontkennen dat de resistentie tegen glyfosaat genetisch is. Die genetische eigenschap is van gm-maïs, soja, katoen en andere gewassen dus overgesprongen naar 258 wilde plantensoorten, die daardoor als een soort superonkruid niet langer bestreden kunnen worden met glyfosaat. Dat doet denken aan bacteriën die ongevoelig zijn geworden voor antibiotica.
En omdat glyfosaat niet selectief is en elk breedbladig onkruid verdelgt waarmee het in aanraking komt, heeft dat ernstige gevolgen voor de biodiversiteit. Monoculturen en het verdelgen van onkruid vagen uiteindelijk onbedoeld insecten-, vogel- en andere soorten uit die ervan afhankelijk zijn. En biodiversiteit is niet alleen goed voor de natuur, het is ook goed voor een stabiel landbouwsysteem.
Dit onderwerp stond centraal bij mijn promotie- en postdoctoraal onderzoek. Ik weet daarom dat er maar één oplossing is: we moeten minder en niet meer gewassen telen waarbij glyfosaat als onkruidbestrijdingsmiddel nodig is, of ze nu genetisch gemodificeerd zijn of traditioneel. Toch wordt deze oplossing uit alle macht bestreden door niet-gekozen functionarissen van de Europese Commissie. Enkele machtige regeringsleiders die voor genetische modificatie zijn, ondersteunen het standpunt van de EC.
De Europese Commissie heeft het Permanent Comité voor planten, dieren, levensmiddelen en diervoeders drie keer gevraagd om de vergunning voor glyfosaat te verlengen, die na juni 2016 afloopt. Niet één keer kreeg het Permanent Comité de benodigde gekwalificeerde meerderheid. Maar in plaats van dat te accepteren, blijft de Europese Commissie in beroep gaan, en vraagt ze de landen die zich van stemming hebben onthouden, waaronder Frankrijk en Duitsland met hun omvangrijke bevolking, om weer te gaan stemmen.
Zouden de kiezers in Nederland na de verkiezingen ook opgeroepen worden opnieuw te gaan stemmen, voor het geval ze van mening veranderd zijn?
Er zijn twee mogelijkheden. Of de EU verlengt de toestemming om glyfosaat te gebruiken niet en de bestrijdingsmiddelen zijn vanaf juli in de ban (en dat zou grote gevolgen hebben voor de mondiale toekomst van glyfosaat), of er worden weer dealtjes in achterkamertjes gesloten, zodat glyfosaat de komende anderhalf jaar, zo niet langer, gewoon op het landbouwmenu van de EU blijft staan.
Als dat eerste zou gebeuren, geeft dat vertrouwen in het democratisch proces, en toont dat aan dat er wel degelijk regeringen zijn die moeilijke besluiten kunnen nemen die de menselijke gezondheid en het milieu ten goede komen. De VS en de EU zullen zich dan ook minder zorgen maken over de in- en uitvoer van landbouwproducten die ‘waarschijnlijk kankerverwekkend voor de mens’ zijn, de hormoonhuishouding verstoren en schadelijk zijn voor de biodiversiteit.
De EC heeft de vergunning echter inderdaad weer met anderhalf jaar verlengd; glyfosaat is níét in de ban gedaan. Dit is opnieuw een reden om de overheid te wantrouwen. We zullen moeten accepteren dat echte democratie een leuk idee was dat het niet heeft gehaald.