Door Rob Verkerk

Het is tijd om het gebrekkige biomedische systeem te veranderen

In 1977 publiceerde de vooraanstaande psychiater dr. George Engel een verhandeling met als boodschap dat het heersende biomedische model – gegrondvest op de moleculaire biologie – niet toereikend was om met veel van de ziekten van die tijd om te gaan.1

Volgens hem zou dat biomedische model, waarbij nieuwe moleculen in het lichaam werden ingebracht in een poging om ziektesymptomen te onderdrukken, de inzet van ‘lapmiddelen’ in de hand werken. Het zou echter geen genezing bewerkstelligen.

Dit soort kritiek is tegenwoordig veel vaker te horen, maar toen dr. Engel zijn waarschuwing schreef, waren er maar weinigen bereid hun nek uit te steken. Ivan Illich had net een paar jaar eerder zijn controversiële boek Medical Nemesis: the expropriation of health uitgebracht, waarin hij beweerde dat de ‘medische gevestigde orde een belangrijke bedreiging voor de gezondheid is geworden’.

De belangrijkste zorg voor Engel was dat het biomedische model geen rekening hield met een aantal zeer belangrijke factoren die enorme invloed hebben op onze gezondheid, waaronder het feit dat ziekte vaak gedragsmatige, psychologische en sociale (interpersoonlijke) oorzaken heeft.
Hij had ook kritiek op het reductionistische principe waarop de medische biologie is gegrondvest – dat alle ziekte kan worden verklaard met behulp van de taal van natuur- en scheikunde. Dit hield in dat de verbinding tussen lichaam en geest, duizenden jaren lang zo gekoesterd in veel traditionele geneeskundige systemen, nu niet meer relevant was. Wat voorheen gezien werd als een enkel, holistisch systeem dat zelfs spiritualiteit kon omvatten (lichaam-geest-ziel) was gereduceerd tot een dualistisch model, waarin lichaam en geest totaal van elkaar waren gescheiden en de culturele factoren en invloeden uit de omgeving opzij werden geschoven.

Dr. Engel zocht een oplossing voor het biomedische dogma door een nieuw geneeskundig model voor te stellen, het biopsychosociale model. Hoewel zijn inzichten tijdens zijn leven (hij overleed in 1999) niet alom werden gewaardeerd, is de interesse ervoor tegenwoordig heel wat groter.
Deze interesse komt voort uit noodzaak, na decennia van mislukkingen – dat was al duidelijk in de jaren zeventig van de vorige eeuw, toen Engel zijn verhaal deed. Goede ideeën zullen altijd verschijnen wanneer de tijd er rijp voor is, en die tijd is nu gekomen.

Maar laten we ons niet te snel verheugen. Hoewel er interesse bestaat, keer je een supertanker niet zomaar even om. Vooral niet als er nog een behoorlijk grote groep farmaceutische belangen opeengepakt staan in de stuurhut van deze supertanker, de handen stevig aan het stuurwiel, terwijl ze om het hardst proberen te voorkomen dat de koers wordt gewijzigd.

Tientallen jaren later zijn er nog steeds vooraanstaande artsen die ons vertellen dat het biomedische model defect is. Neem arts en voormalig redacteur van de New England journal of medicine, dr. Marcia Angell, met de onthullingen die zij deed in haar boek The truth about the drug companies: How they deceive us and what to do about it (2004). Of denk aan de medeoprichter van de Cochrane Collaboration dr. Peter Gøtzsche met zijn invloedrijke boek Deadly medicines and organised crime (2013).

Kortgeleden hebben dr. James Le Fanu en dr. Seamus O’Mahony zich hierbij aangesloten met respectievelijk Too many pills: how too much medicine is endangering our health and what we can do about it (2018) en Can medicine be cured? The corruption of a profession (2019).

We zijn omringd door bewijzen dat het biomedische systeem ziek is, als we ervoor kiezen ernaar op zoek te gaan, maar toch blijft dit systeem de belangrijkste weg waarlangs mensen behandelingen zoeken tegen ziekten. Er werken miljoenen ontzettend goedwillende mensen binnen het systeem – mijn zoon, chirurg bij de National Health Service van Groot-Brittannië, is er een van.

Maar jongere artsen kunnen zich gewoonweg niet veroorloven om te gaan dwarsliggen – ze worden uit het systeem gegooid en verliezen hun inkomen als ze dat doen. Daarom zijn de klokkenluiders vaak oudere artsen en wetenschappers, die aan het eind van hun carrière staan en niets te verliezen hebben als ze zich uitspreken.

Denken dat er vanzelf wel een nieuw systeem zal verschijnen als het oude niet meer blijkt te werken is niet voldoende. Die aanpak zouden we kunnen toepassen als onze auto of laptop niet meer te repareren is, maar als het gaat om het systeem voor gezondheidszorg moeten we dat niet doen.

Er zijn gewoon te veel mensen – en bedrijven en overheden – die profiteren van het model. Deze belangengroepen doen ontzettend hun beste om de illusie in stand te houden dat het systeem effectief is, maar meer dan een illusie is dit niet.

Daarom is onze visie bij de Alliance for Natural Health (ANH) dat we met zijn allen verantwoordelijk zijn voor het bouwen van een nieuw, holistisch model, voortbouwend op de voorstellen van dr. Engel en vele anderen na hem: een breed gedragen, duurzaam model, in de gemeenschap geworteld, gebouwd op samenwerking en op ecologische fundamenten.

We dienen dit stelsel te bouwen op een schaal die groot genoeg is om het grondig te kunnen toetsen. Dat is waar het allemaal om draait in het ontwerpproject van de ANH voor een duurzaam gezondheidszorgstelsel (zie mijn column in het maartnummer van Medisch Dossier).
Zoals door dr. Engel al heel duidelijk gemaakt, zijn onze interacties met de buitenwereld en onze gedragingen in het leven binnen het geheel van verplichtingen, verwachtingen en cultuur minstens zo belangrijk als de werking van de biochemie in ons lichaam.

Bron
1. Science 1977; 196: 129–36