Een sterk opkomende vorm van therapie is genezing door geluid. Cate Montana legde haar oor te luisteren.

Ergens rond 530 voor Christus leerde Pythagoras, de eerste westerse mens die zei dat de aarde rond was, zijn toehoorders dat muziek de ziel in harmonie kan brengen, de geest kan kalmeren en het fysieke lichaam weer helemaal gezond kan maken door ‘harmonische verhoudingen’ te gebruiken als medicijn tegen psychische en lichamelijke ziekten.

In het oude Griekenland was al een enorme waardering voor muziek vanwege de impact ervan op de fysiologie. Muziek werd daar zelfs gebruikt om tijdens de Olympische Spelen de prestaties van atleten te verbeteren. De oude Egyptenaren gebruikten gezangen met vocaalklanken (klinkers) om mensen te genezen. De Aboriginals in Australië gebruikten meer dan 40.000 jaar geleden waarschijnlijk al muziekinstrumenten om mensen te genezen. En nu zijn er veel vooruitstrevende therapeuten van diverse pluimage die het helende vermogen van bepaalde geluidsfrequenties ontdekken.

Geluid is een trillende golfvorm die gemeten wordt in hertz (Hz), waarvan de frequentie per seconde gemeten wordt: 1 Hz komt overeen met 1 trilling per seconde. Het menselijk oor kan geluiden tussen ongeveer 18 Hz (18 trillingen per seconde) tot 18 kHz (18.000 Hz) waarnemen. Jonge kinderen kunnen soms geluiden horen met een frequentie hoger dan 20 kHz, en dolfijnen en walvissen kunnen frequenties produceren en waarnemen tot wel 180 kHz. Maar als we ouder worden, neemt de bovengrens van ons gehoor af.

Als we iets niet kunnen horen, betekent dat dus niet dat er geen geluid is. Het hele universum bevindt zich in een constante staat van trillingen, van elektronen die rond de kern van elke atoom bewegen tot planeten die rond hun zon draaien en verre melkwegstelsels die rond hun galactische centrum bewegen. Alles is in beweging en produceert dus iets wat als geluid kan worden waargenomen. Pythagoras noemde dat ‘de muziek der sferen’.

Maar niet alleen hemellichamen zenden geluid uit. Ook de stoel waarop u zit, het boek dat u leest, de carburateur in uw auto en de moleculen waaruit uw lichaam is opgebouwd, bevinden zich in een trillingstoestand. Alles heeft zijn eigen unieke trillingsfrequentie.

Geluidstherapie is gebaseerd op het idee dat elk bot en elk orgaan van het menselijk lichaam, zelfs elk individueel menselijk lichaam, een eigen, unieke frequentie heeft, die je met andere frequenties kunt manipuleren en veranderen. Dus als bijvoorbeeld uw lever niet op de juiste frequentie werkt, kan hij ‘gestemd’ worden door de juiste geluidstrillingen toe te passen.

Jonathan Goldman is een internationale autoriteit op het gebied van geluidstherapie, pionier op het gebied van harmonisering en directeur van de Sound Healers Association in Colorado. Hij zegt dat wanneer we gezond zijn, ons lichaam net een geweldig orkest is dat de ‘Symfonie van het Zelf’ speelt.

‘Maar stel dat de tweede viool zijn bladmuziek kwijtraakt, dan gaat hij vals spelen of uit de maat, en al snel kan de rest van de strijkers ook geen wijs meer houden. Uiteindelijk raakt het hele orkest uit zijn doen. Dat is een metafoor voor een lichaamsdeel dat zijn normale gezonde resonantiefrequentie kwijtraakt, zijn juiste trilling. Als dat gebeurt, zeggen we dat het ziek is,’ aldus Goldman.

In de wereld van geluidstherapie zijn er twee belangrijke methodieken: psycho-akoestiek en vibro-akoestiek. Psycho-akoestiek gaat over geluid dat door een externe bron geproduceerd wordt. Onze oren en hersenen registreren dat geluid bewust en zo beïnvloedt het ons hele zenuwstelsel. Bijvoorbeeld geluid van muziek, gongs, klankschalen en zang.

Geluidstherapie is gebaseerd op het idee dat elk orgaan in het menselijk lichaam, zelfs elk individu, een eigen, unieke frequentie heeft

Vibro-akoestische therapie is, zoals de naam al zegt, vooral gebaseerd op vibraties (trillingen), die door geluid uit speakers, ingebouwd in speciale massagetafels, matrassen of stoelen, wordt toegediend op de plaats in ons lichaam waar dat nodig is. Het beïnvloedt de patiënt op cellulair en zelfs moleculair niveau.

Chanten, neuriën of zingen komt niet alleen via de oren binnen, maar resoneert ook direct in het lichaam van degene die het doet. Goldman, die een boek heeft geschreven getiteld The humming effect (Healing Arts Press, 2017), zegt dat simpelweg neuriën de zuurstof in onze cellen, de lymfedoorstroming en de hoeveelheid melatonine verhoogt, en de bloeddruk en hartslag verlaagt.

‘Als u gespannen of uitgeput bent, haal dan eens goed diep adem en ga een paar minuten neuriën,’ zegt hij. ‘Dat heeft meer effect dan gewoon langzaam ademhalen. Uit onderzoek blijkt dat neuriën en andere geluiden die we zelf maken, een grotere positieve invloed hebben op de hartritmevariabiliteit dan diep ademhalen en zingen. Ook bevordert neuriën de aanmaak van interleukine, een stof die het immuunsysteem stimuleert, en bovendien stijgt de stikstofoxide in uw bloed, waardoor uw bloedvaten zich verwijden. Verder komt er oxytocine vrij: het knuffelhormoon.’

Wat we tot nu toe weten

De moderne geneeskunde heeft met de introductie van de niersteenvergruizer in de jaren 80 van de vorige eeuw voorzichtig kennisgemaakt met de wereld van geluidstherapie. Niersteenvergruizing maakt gebruik van schokgolven – met frequenties die hoger liggen dan mensen kunnen waarnemen – om de stenen in heel kleine stukjes te breken.1

Hoogfrequente geluidsgolven worden ook gebruikt voor medische beeldvorming (echografie). Bijvoorbeeld om de foetus in de baarmoeder te bekijken of een ziekte van de weke delen op te sporen. Ook gebruikt de reguliere geneeskunde ze tegenwoordig om aandoeningen aan het bewegingsapparaat te behandelen, bijvoorbeeld peesblessures.2

Inmiddels zijn er ook studies die hebben aangetoond dat geluidstherapie effectief is bij een aantal aandoeningen. Maar er is meer nauwkeurig wetenschappelijk onderzoek nodig om de volle reikwijdte ervan vast te stellen.
Muziektherapie blijkt het geagiteerde gedrag van ouderen met dementie te verminderen en stress bij de mantelzorger te verlichten,3 en het verbetert de sociale communicatie en functionele hersenverbindingen bij kinderen met autisme.4 Muziektherapie blijkt ook bruikbaar tegen pre-operatieve stress bij mensen met kanker.5 En patiënten die naar muziek luisterden terwijl ze onder narcose waren, hadden na de operatie een lagere bloeddruk en waren rustiger toen ze wakker werden.6

Uit studies blijkt verder dat vibro-akoestische therapie helpt tegen pijn, stress en angst. Het vermindert de symptomen van patiënten die chemotherapie krijgen, en het verbetert de spierspanning en het bewegingsbereik. Ook kalmeert deze therapie patiënten voor en na een operatie, en heeft het een stimulerende werking op slechthorenden en mensen met een verstandelijke beperking.7

Vibro-akoestische therapie is ook met succes toegepast om zwelling en pijn te verminderen bij patiënten met knie-artrose,8 en de eerste onderzoeken wijzen erop dat het kan helpen om de symptomen van ouderdomsdepressie te behandelen.9

Tibetaanse klankschalen bleken aantoonbaar stress, angst en depressie te verminderen en de stemming te verbeteren.10 Ook groepsdrummen blijkt effectief tegen angst en depressie; het doorbreekt sociale barrières en het afweersysteem geeft meer ontstekingsremmende signaalstoffen af.11 En toen neurowetenschappers muizen aan een unieke combinatie van licht en geluid blootstelden, bleken hun cognitieve achteruitgang en geheugenproblemen, die vergelijkbaar zijn met die van alzheimerpatiënten, te verbeteren, maar deze resultaten bij dieren hoeven niet automatisch ook voor mensen te gelden.12

Geluid raakt ons fysiek en fysiologisch, emotioneel, psychisch, sociaal en spiritueel op elk niveau

David Perez-Martinez, een integraal psychiater in New York, gebruikt al 40 jaar lang geluid als therapie. Hij zegt dat hij in zijn praktijk dagelijks de helende effecten ziet. ‘Geluid raakt mensen en levende organismen op elk niveau van hun bestaan,’ zegt hij. ‘Het raakt ons fysiek en fysiologisch, emotioneel, psychisch, sociaal en spiritueel op elk niveau. Ik kan niet aantonen dat het mensen van hun depressie of paniekaanvallen geneest. Het is gewoon een instrument. Maar als je het goed gebruikt, kan dat het gewenste effect bereiken, en mijn patiënten lopen anders naar buiten dan hoe ze binnenkwamen.’

Perez-Martinez zegt dat geluid het centrale zenuwstelsel beïnvloedt. Het brengt ons ofwel in een rust-en-relaxtoestand (het activeert dan het parasympathische zenuwstelsel) óf het brengt ons in een vecht-en-vluchttoestand (dan is het sympathisch zenuwstelsel geactiveerd).

Bij dat proces is een belangrijke rol weggelegd voor de parasympathische nervus vagus (tiende hersenzenuw). Die loopt van de hersenen naar het hart, de longen en de spijsverteringsorganen en regelt ook onze stressrespons, emoties en stemming. ‘Geluid is direct betrokken bij het reguleren van al onze ingewanden, met name – maar niet uitsluitend – via de nervus vagus. Bepaalde geluiden stimuleren bepaalde emoties.’

Naast al deze fysieke effecten gelooft Perez-Martinez dat geluid ook organisatorische en vormende eigenschappen heeft. ‘Alle materie krijgt de vorm die het aanneemt door het onderliggende trillingsveld dat aanwezig is,’ zegt hij. Als bewijs verwijst hij naar de wetenschap die geluid zichtbaar maakt: cymatics. De Zwitserse arts Hans Jenny heeft als eerste dit fenomeen bestudeerd en zag dat tonen en klanken complexe geometrische patronen creëerden in zand en poeder (zie kadertekst).

Als mensen paniekerig, rusteloos of angstig bij Perez-Martinez komen, met een snelle hartslag en ademhaling, is geluidstherapie een van de weinige dingen die werkt. ‘Ik zou die patiënten ook een pil kunnen geven om ze te kalmeren. Maar dan raken ze verdoofd. Dus als zo iemand bij me komt, leg ik diegene op een bed, dek zijn ogen af voor het licht en dan speel ik heel lage tonen af. Meestal verlaten ze mijn praktijk alsof ze op wolken lopen.’

Meer dan geluid

David Gibson is een vooraanstaand geleerde en onderzoeker op het gebied van geluidstherapie, en directeur-oprichter van het Globe Institute in San Francisco. Als een van de belangrijkste geluidstherapie-elementen noemt hij het toedienen van stabiele, constante frequenties aan het lichaam, dit om weerstand te bieden aan de chaotische trillingen als gevolg van negatieve emoties als angst en onrust, boosheid en stress.

‘Als je naar de golfvorm kijkt van stemgebruik bij stress, ziet die er heel chaotisch uit,’ legt Gibson uit. ‘Gelukkig is er een natuurwet die ervoor zorgt dat sterke coherente trillingssignalen een zwakkere trilling overstemmen. De zwakkere wordt meegevoerd door de sterkere. Dus wat we bij geluidstherapie vooral doen, is de chaotische trillingen veranderen en overrulen door coherente, stabiele trillingen te presenteren, die we meestal maken met dingen als kristallen schalen, stemvorken of Tibetaanse klankschalen.’

Gibson zegt dat je niet alleen naar de frequentie van het geluid moet kijken, maar meer naar een ‘hiërarchie in trillingen’, die veel ingewikkelder is. Andere dingen waar je rekening mee moet houden, zijn de klankkleur (het timbre), de intensiteit, de toonhoogte en de harmonische structuren. Zo is timbre het karakter of de aard van een geluid. ‘Als ik het over de frequentie van boosheid heb, heb ik het eigenlijk niet alleen over frequentie. Het gaat ook over het timbre, de toonaard ervan, die chaotisch is.’

Zoals simpele tonen muziek kunnen worden, zijn er relaties tussen twee tonen en hun timbre die een akkoord vormen, en op den duur ook ritmes en melodieën, en zo ontstaat een heel weefsel van klankeigenschappen en intervallen, dat verschillende emotionele effecten creëert. Het laatste, meest subtiele effect, zegt Gibson, is de energie van de intentie waarmee het geluid gemaakt wordt.

Geluidstherapie is zonder twijfel een ongelooflijk divers en breed geschakeerd terrein met allerlei veelbelovende toepassingen om de gezondheid en het welzijn van mensen te verbeteren. Toch heeft de wetenschap tot dusver nog maar een tipje van de sluier opgelicht, want we begrijpen nog maar heel weinig over hoe geluid ons lichaam beïnvloedt. (zie kader hieronder)

Sharry Edwards, directeur van het Sound Health Research Institute in Ohio, heeft een methode ontwikkeld om een spectrale analyse te maken van de menselijke stem. Spectrale analyse is de elektronische analyse van gerelateerde frequenties, waarvan er in elke menselijke stem heel veel zijn, en ook van de verschillende klankkleuren die elke stem uniek maken.

Spectrale analyse maakt gebruik van wiskundige vergelijkingen om stempatronen op te breken en nauwkeurig te beschrijven in een wiskundige taal die ‘gelezen’ kan worden. Edwards zegt dat zo’n analyse afwijkende of ontbrekende trillingen in het lichaam kan opsporen die op een ziekte wijzen. Die kun je vervolgens normaliseren door de ontbrekende geluidsgolven aan te bieden. Haar werk laat zien welke subtiele dans van trillingen er plaatsvindt in het menselijk lichaam.

Edwards heeft ontdekt dat mensen verschillend reageren op hetzelfde geluid. ‘Ik moet nog een universeel geluid ontdekken dat heilzaam is voor iedereen,’ zegt ze. ‘En dat niet alleen, mensen reageren ook verschillend op een geluid afhankelijk van hun geografische locatie.’ Ze zegt ook dat deze fundamentele relaties tussen trillingen bepalend zijn voor de manier waarop de complexe chemische interacties in ons lichaam gestuurd worden.

De reguliere medische wetenschap heeft nog een lange weg te gaan om alle mogelijkheden te ontdekken die geluidstherapie te bieden heeft. Maar langzaam maar zeker sluiten steeds meer artsen zich aan. Waar andere behandelingen tekortschieten, ligt soms de oplossing in geluidstrillingen. Zoals Perez-Martinez zegt: ‘Geluid heeft mijn medische praktijk in een helende praktijk veranderd.’

Literatuur
1 South Med J, 1988; 81: 48–51
2 Am J Phys Med Rehabil, 2011; 90: 1068–73
3 Scand J Caring Sci, 1997; 11: 176–82
4 Transl Psychiatry, 2018; 8: 231
5 J Clin Oncol, 2015; 33: 3162–8
6 Libyan J Med, 2017; 12: 1260886
7 Altern Complement Ther, 2003; 9: 257–63
8 Reumatologia, 2014; 52, 5: 292–8
9 J Phys Ther Sci, 2012; 24: 291–4
10 J Evid Based Complementary Altern Med, 2017; 22: 401–6
11 PLoS One, 2016; 11: e0151136
12 Cell. 2019 Apr 4;177(2):256-271.e22

Bronnen
Cymatics: www.cymatics.co.uk
David Gibson, Globe Institute: www.soundhealingcenter.com
Jonathan Goldman, Healing Sounds: www.healingsounds.com
David Perez-Martinez MD: www.psychsonic.com