Paddenstoelen, altijd al beschouwd als smakelijk voedsel, kunnen ook een buitengewoon krachtige medicinale werking hebben. Cate Montana onderzoekt de krachtigste soorten en hun mogelijkheden.
In september 1991 werd de bevroren mummie ontdekt van een man die ongeveer 5200 jaar geleden leefde, in de Ötztaler Alpen op de grens tussen Oostenrijk en Italië. De zwaar getatoeëerde man had een pijlpunt in zijn linkerschouder en hij had twee verschillende soorten paddenstoelen bij zich toen hij omkwam.
Een daarvan was een tondelschimmel die werd gebruikt voor het vervoer van warme kooltjes om een nieuw vuur mee te starten. De andere was een medicinale paddenstoel waarmee infecties en darmparasieten werden bestreden.
We gebruiken al heel lang paddenstoelen. Meer dan 2000 jaar geleden behandelden Chinese artsen al luchtwegaandoeningen en kanker met paddenstoelen. In het oude Japan waren maitakepaddenstoelen zo waardevol dat ze hun gewicht in zilver waard waren. In 2019 bedroeg de wereldwijde markt voor medicinale paddenstoelen meer dan 51,8 miljard dollar.
In Nederland worden medicinale paddenstoelen legaal verkocht als voedingssupplement, onder meer omdat ze – anders dan paddo’s – geen hallucinogene stoffen bevatten.
Paddenstoelen zijn noch vruchten, noch groenten; ze horen tot het rijk der schimmels. Het deel van de paddenstoel dat we eten, het vruchtlichaam, groeit vanuit het mycelium (de zwamvlok) – het op haar lijkende netwerk van schimmeldraden (hyfen) die op en onder de grond groeien – en produceert sporen voor de voortplanting.
Paddenstoelen (de vrucht-lichamen van schimmels) en schimmels (het hele organisme) hebben meer dan 100 gedocu-menteerde medicinale functies, waaronder antioxidatieve, antivirale, antibacteriële, antiparasitaire, schimmelwerende, ontstekingsremmende, antidiabetische, antiallergische en cholesterolverlagende eigenschappen.
Daarnaast werken ze regulerend op het immuunsysteem, zijn ontgiftend en beschermen het hart- en vaatstelsel.1
‘Paddenstoelen zijn vanuit voedingskundig oogpunt superinteressant’, zegt voedingsdeskundige dr. Megan Ware uit Dallas, Texas. ‘Een appel is een appel. Of je nu een Red Delicious eet of een Pink Lady, fysiologisch gezien zal je lichaam niet anders reageren. Maar schimmels hebben wel totaal verschillende functies in het lichaam, afhankelijk van het type.’
Voor crossfit-atleten, die bliksemsnelle bewegingen moeten maken waarbij veel zuurstof wordt verbruikt, raadt ze voor een snel herstel bijvoorbeeld een cordycepssupplement aan. ‘Cordyceps helpt de zuurstofvoorziening in je bloed te verhogen, zodat je gemakkelijker kunt ademen tijdens het uitvoeren van zulke intensieve activiteiten’, zegt ze. ‘Ik raad aan het supplement in te nemen vóór de training. De sporters met wie ik werk, merken een groot verschil als ze dezelfde training doen zonder het in te nemen.’
Ware plaatst de vaakst voorkomende eetbare paddenstoelen, zoals witte en kastanjechampignons en portobello’s, in dezelfde categorie als boerenkool of quinoa. Het is een voedingsmiddel dat goed voor je is, omdat het net als de meeste plantaardige voedingsmiddelen antioxidanten en vitamines, mineralen en vezels bevat. En het is net als bij planten belangrijk om biologisch gekweekte paddenstoelen te eten.
‘Het is geen wondervoedsel, zoals veel mensen je willen doen geloven’, waarschuwt ze. ‘Sommige specifieke paddenstoelen hebben gunstige effecten op bepaalde functies; ze zijn bijvoorbeeld goed voor je hersenen of je immuunsysteem of ze helpen je ontspannen aan het eind van de dag. Maar die voordelen krijg je niet echt als je ‘s ochtends gewoon een paar champignons in je omelet gooit. En je zult niet vaak pruikzwam, chaga (berkenweerschijnzwam), elfenbankje of reishi vinden in je plaatselijke supermarkt. Dat is waar de paddenstoelensupplementen van pas kunnen komen.’
Paddenstoelen van de magische soort
Een verhaal over de gezondheidsvoordelen van paddenstoelen zou niet compleet zijn zonder bespreking van de psychoactieve aspecten van sommige paddenstoelen, met name psilocybine. In het begin van de jaren vijftig werden psychedelica, waaronder psilocybine en LSD, op grote schaal in onderzoek en in de klinische praktijk gebruikt door psychologen en psychiaters.
Tussen 1950 en 1965 zijn naar schatting tienduizenden patiënten succesvol behandeld met ‘psychedelische psychotherapie’.2 Vandaag de dag, na bijna 50 jaar van demonisering en de indeling bij categorie-1 onder de Amerikaanse Controlled Substances Act (vergelijkbaar met een indeling op lijst 1 – harddrugs – van de Nederlandse Opiumwet), maakt psilocybine een comeback als therapeutisch middel voor de geestelijke gezondheid, hoewel het in de meeste landen nog steeds illegaal is.
Studies tonen aan dat therapie met behulp van psilocybine effectief is bij de behandeling van een depressieve stoornis waarbij andere behandelingen niet aanslaan.3 Klinische studies met muizen suggereren dat psilocybine ook effectief kan zijn bij de behandeling van posttraumatische stressstoornis (PTSS) en aanverwante aandoeningen.4
In een onderzoek uit 2016 zorgde een enkele dosis van de psychoactieve verbinding die in psilocybine wordt aangetroffen vier jaar lang voor verlichting van angst en depressie bij een groep kankerpatiënten.5
Psilocybine is effectief gebleken bij de behandeling van alcoholverslaving,6 en het is ook met succes ingezet bij tabaksverslaving. ‘Wanneer psilocybine na zorgvuldige voorbereiding en in een therapeutische context wordt toegediend, kan het iemand aanzetten tot diepe reflectie over het eigen leven en de motivatie om te veranderen aanwakkeren’, zegt een van de auteurs van het onderzoek, dr. Mathew Johnson.
Van psilocybine is bovendien aange-toond dat het een acute afname van de kernsymptomen van een obsessief-compulsieve stoornis veroorzaakt,8 en in een klein vooronderzoek bleek een met psilocybine ondersteunde groepstherapie te helpen bij oudere, langdurige overlevers van AIDS.9
Een auteur van die studie, psychiater en verslavingsgeneeskundig specialist dr. Christopher Stauffer, zet het onderzoek naar psilocybine-ondersteunde therapie voort op basis van deze bemoedigende voorlopige bevindingen.
‘Voor mij gaat het werk om het tot stand komen van verbinding en het creëren van een veilige omgeving, zodat de deelnemer zich zonder afleiding kan bezighouden met zijn eigen innerlijke genezingsvermogen. De psilocybine is gewoon een katalysator.’
Stauffer benadrukt het belang van een adequate voorbereiding en integratie bij een dergelijke therapie met behulp van een geschoolde begeleider.
Acht paddenstoelen voor je gezondheid en welzijn
Er zijn tientallen verschillende soorten paddenstoelen met gunstige medische eigenschappen, maar hieronder vind je acht van de bekendste en best bestudeerde. Let wel, vrouwen die zwanger zijn of borstvoeding geven, wordt over het algemeen afgeraden deze paddenstoelen te gebruiken.
 |
REISHI-PADDESTOEL(Ganoderma lucidum) is een soort houtafbrekende schimmel, die al meer dan 2000 jaar bekend staat als medicinale paddenstoel. In de traditionele Chinese geneeskunde wordt reishi gebruikt voor de behandeling van zeer uiteenlopende aandoeningen als chronische bronchitis, hyperlipidemie (een abnormaal hoog vetgehalte in het bloed), hoge bloeddruk, vermoeidheid, hoofdpijn, prikkelbaarheid, hepatitis, laag aantal witte bloedcellen en kanker. Reishi-paddenstoelen bevatten meer dan 150 triterpenoïden, een klasse van chemische verbindingen waarvan is aangetoond dat ze bijdragen aan verlaging van de bloeddruk en verbetering van de bloedsomloop. Ze bevatten ook veel polysachariden, een type koolhydraten dat bloeddrukverlagende effecten heeft en het immuunsysteem kan stimuleren om infecties en virussen te bestrijden.10 Sterolen (van steroïden afgeleide moleculen) in reishi dragen zowel bij aan vermindering van ontstekingen als allergische reacties in het lichaam. Reishi-paddenstoelen kunnen ook nuttig zijn bij de behandeling van diabetes, omdat ze aanzienlijke bloedsuikerverlagende effecten hebben en ijzergebreksanemie kunnen tegengaan.11 Voordelen: Consumptie: Dosering: Contra-indicaties: |
 |
SHIITAKE(Lentinula edodes) komt voor in de berggebieden van Japan, Korea en China en wordt al meer dan 1200 jaar gebruikt als voedsel en in de traditionele geneeskunde. Shiitakes bevatten een hoog gehalte aan natuurlijk koper, dat de bloedvaten, botten en het immuunsysteem ondersteunt. Shiitakes zijn ook een rijke bron van selenium, een belangrijk sporenmineraal dat momenteel wordt bestudeerd als een mogelijke aanvulling om Covid-19 te voorkomen.15 Ze bevatten eritadenine, een stof die cholesterol verlaagt, en ontstekingsremmende bèta-glucanen. Een vier weken durend onderzoek onder 52 gezonde 21- tot 41-jarige mannen en vrouwen wees uit dat dagelijkse inname van 5 g of 10 g paddenstoelen resulteerde in een verbeterde celfunctie en immuniteit van de darm, minder ontsteking en veranderingen in de bloedspiegels van cytokinen, boodschappermoleculen voor het immuunsysteem.16 Bij een studie met muizen die een vetrijk dieet kregen, aangevuld met shiitake-poeder, werd minder gewichtstoename en slagaderbeschadiging waargenomen.17 Voordelen: Consumptie: Dosering: Contra-indicaties: |
 |
PRUIKZWAM(Hericium erinaceus) is een witte, bolvormige schimmel met lange, ruige stekels. De pruikzwam versterkt het immuunsysteem door ontstekingen te remmen en oxidatie te voorkomen.18 Sporen die uit het vruchtlichaam worden geïsoleerd, stimuleren de productie van zenuwgroeifactor (NGF), een eiwit dat gekoppeld is aan de ontwikkeling en functie van de hersenen.19 Pruikzwam verhoogt ook myeline (een stofje dat zorgt voor isolatie rondom zenuwvezels) en kan de groei van hersencellen stimuleren.20 In een dubbelblinde, placebo-gecontroleerde studie kregen 30 50- tot 80-jarige Japanse mannen en vrouwen met de diagnose milde cognitieve stoornissen vier maanden lang dagelijks 3 gram pruikzwam in poedervorm. Dit leidde tot een aanzienlijke verbetering van het mentale functioneren. Wel verdwenen deze voordelen weer toen ze stopten met de inname van Zo vond ook een dubbelblinde, placebogecontroleerde studie van 49 weken bij patiënten met milde ziekte van Alzheimer een significante verbetering van de cognitieve functie in de groep die een pruikzwamsupplement kreeg.22 Voordelen: Consumptie: Dosering: Contra-indicaties: |
 |
CHAGA-PADDESTOEL(Inonotus obliquus) lijkt meer op een donkere klomp aarde dan op een typische paddenstoel en groeit voornamelijk op de bast van berkenbomen in Canada, Siberië, Rusland en Alaska. Onderzoek wijst uit dat chaga-paddenstoelen, die al eeuwenlang worden gebruikt om de immuniteit te versterken en de algehele gezondheid te verbeteren, bèta-D-glucanen (suikers) bevatten die het immuunsysteem kunnen stimuleren, of juist afremmen als het overactief is. Verschillende verbin-dingen in chaga zijn ontstekingsremmend. De extracten, die in verschillende landen als ondersteuning worden ingezet bij de kankerbehandeling, blijken een sterke tumorremmende werking te hebben.23 Chaga remt oxidatieve stress in het lichaam, vertraagt mogelijk het verouderingsproces door de vermindering van ontstekingen en beschermt cellen tegen vrije radicalen.24 Voordelen: Dosering: Consumptie: Contra-indicaties: |
 |
ELFENBANKJE(Trametes versicolor) ofwel elfenbankjes hebben een schijfachtige vorm en strepen in variërende kleuren. In de traditionele Chinese geneeskunde wordt trametes-versicolorextract (Yun zhi) gebruikt als behandeling voor luchtwegaandoeningen. De paddenstoel bevat de eiwitgebonden polysachariden (koolhydraten) PSK en PSP. Er is onderzoek gedaan naar PSK bij patiënten met kanker, zoals borst-, maag- en colorectaal. PSK als aanvullende therapie kan bijdragen aan herstel van door chemotherapie veroorzaakte schade aan de immuuncellen en versterkt het immuunsysteem bij patiënten met maagkanker.25 PSP blijkt ook de symptomen te verlichten bij slokdarm-, maag- en longkankerpatiënten die bestraling of chemotherapie ondergaan.26 Daarnaast verhoogt PSP het aantal kankerbestrijdende immuuncellen bij vrouwen met borstkanker.27 PSP bewerkstelligt dit effect ten minste gedeeltelijk doordat het een prebioticum is, dat een regulerende werking heeft op het darmmicrobioom.28 Voordelen: Consumptie: Dosering: Contra-indicaties: |
 |
ORDYCEPS(Ophiocordyceps sinensis), ook wel rupsenzwam of rupsendoder, is een schimmel die leeft op bepaalde rupsen in de hoge berggebieden van China, Noord-Amerika en Europa. Hij wordt van oudsher ingezet tegen diarree, hoofdpijn, hoest, reuma en leverziekten. De wilde cordyceps is duur en moeilijk te vinden; daarom worden de meeste cordyceps die voor supplementen worden gebruikt in een laboratorium gekweekt. Cordycepine (3′deoxyadeno-sine), een molecuul dat in cordyceps wordt aangetroffen, heeft krachtige antioxidatieve en kanker- ontstekings-remmende effecten.29 Cordyceps kan ook het fysieke uithoudings-vermogen verbeteren door verhoging van de cellulaire energie en heeft antibacteriële, schimmelwerende en antivirale, larvendodende, ontstekingsremmende, antidiabetische, antioxidatieve en kankerwerende eigenschappen.30 Voordelen: Consumptie: Dosering: Contra-indicaties: |
 |
MAITAKE(Grifola frondosa) groeit in het wild in delen van Japan, China en Noord-Amerika. Maitake betekent in het Japans ‘dansende paddenstoel’. Als adaptogeen (een natuurlijke stof die de effecten van stress in het lichaam tegengaat) reguleert maitake uit balans geraakte fysieke en mentale lichaamssystemen. Het heeft een cholesterol-verlagend effect,31 verhoogt de productie van antilichamen als reactie op griepvaccinaties en verlicht de symptomen van verkoudheid. 32 Voordelen: Consumptie: Dosering: Contra-indicaties: |
 |
AMANDELPADDENSTOEL(Agaricus blazei) bevat antioxidatieve, ontstekingsremmende, antimicrobiële, tumorremmende en bloedsuikerverlagende eigenschappen. De amandel-paddenstoel verbetert de bloedglucosespiegels en bij gebruik in combinatie met het diabetesgeneesmiddel metformine leidde een dagelijkse dosis van 1500 mg Agaricus blazei tot een verbetering van de insulineresistentie en een halvering van de bloedsuikerwaarde, vergeleken met mensen die alleen metformine kregen.33 Agaricus blazei-extract verbetert ook de leverfunctie bij patiënten met hepatitis B.34 Voordelen: Consumptie: Dosering: Contra-indicaties: |
De vele manieren waarop je paddenstoelen kan eten
Risotto, lasagne, soepen, stoofschotels, omeletten, soufflés, roerbakgerechten, champignonburgers, en champignonpizza’s … of wat dacht je van eekhoorntjesbrood brûlée met caramel-smaak?
Paddenstoelen zijn uitstekende toevoegingen aan bijna elke maaltijd in bijna elke vorm, behalve rauw. Rauwe paddenstoelen hebben taaie celwanden, voornamelijk gemaakt van chitine, een vezelachtige substantie die bestaat uit polysachariden, waardoor ze ongekookt in principe onverteerbaar zijn.
Champignons bevatten veel B-vitaminen en vitamine D in de vorm van ergosterol, en sommige paddenstoelen, zoals reishi, bevatten tot 25 procent beschikbaar eiwit. Ze vormen ook een geweldige bron van fosfor, kalium, selenium, zink, koper, magnesium en andere mineralen, evenals een zeer goede bron van vezels.
Toegegeven, zelfs als ze goed bereid zijn, moet je van de meeste paddenstoelen een grote portie eten voordat de voedingswaarde noemenswaardig is. En het heeft geen zin om ze alleen te eten voor medicinale doeleinden. Maar leren koken met paddenstoelen is wel een prima manier om meer essentiële voedingsstoffen binnen te krijgen.
Wat zijn de beste soorten paddenstoelensupplementen?
Tweeduizend jaar geleden werden in de traditionele Chinese geneeskunde paddenstoelen en kruiden verwerkt tot thee voor een optimale werking. Tegenwoordig kunnen paddenstoelen in vele vormen worden geconsumeerd.
Medicinale paddenstoelen van hoge kwaliteit zijn als supplement verkrijgbaar in geconcentreerde vorm (extract), als poeder of vloeistof. Beide vormen kennen uitgesproken voor-standers.
Voor het maken van extracten in poedervorm is een proces nodig van meerdere stappen, om de chitine af te breken. De vorm van het product (poeder of vloeistof) is niet belangrijk; het gaat om de biologische beschikbaarheid. Gedehydrateerde en verpulverde rauwe paddenstoelen zijn niet biologisch beschikbaar.
Voor beide vormen wordt een tweeledig extract of een met heet water geëxtraheerd paddenstoelensupplement beschouwd als het best. Tincturen zijn vloeibare paddenstoelenextracten in alcohol. Maar inname van een tinctuur heeft, net als paddenstoelenthee, niet de krachtigste werking.
Om een goed paddenstoelensupplement te vinden, dien je te zoeken naar specifieke medicinale stoffen in de ingrediëntenlijst. Supplementen gebaseerd op mycelium worden niet aangeraden. Er zijn grote verschillen in chemische samenstelling tussen een paddenstoel en zijn mycelium (de zwamvlok van witte draden; het vegetatieve deel van de schimmel).
Een paddenstoel, het vruchtlichaam van de schimmel, produceert grotere hoeveelheden medicinale bèta-glucanen en metabolieten zoals triterpenoïden. Omdat mycelium meestal op graan wordt gekweekt (vaak in steriele laboratoria), kunnen myceliumproducten wel 70 procent zetmeel bevatten, in tegenstelling tot paddenstoelen die minder dan 5 procent bevatten.
Controleer dus de ingrediëntenlijst, zelfs als op het etiket ‘paddenstoelen’ staat.
Bronnen
1 Int J Microbiol, 2015; 2015: 376387
2 Neuropsychopharmacology, 2017; 42: 2105–13
3 JAMA Psychiatry, 2020; e203285
4 Exp Brain Res, 2013; 228: 481–91
5 J Psychopharmacol, 2016; 30: 1181–97; J Psychopharmacol, 2020; 34: 155–66
6 J Psychopharmacol, 2015; 29: 289–99
7 J Psychopharmacol, 2014; 28: 983–992
8 J Clin Psychiatry, 2006; 67: 1735–40
9 EClinicalMedicine, 2020; 27: 100538
10 N Am J Med Sci, 2011; 3: 495–8
11 World J Diabetes, 2017; 8: 187–201
12 PLoS One, 2013; 8: e57431
13 Int Immunopharmacol, 2009; 9: 1272–80
14 Nat Rev Gastroenterol Hepatol, 2015; 12: 553–4
15 Nutrition, 2021; 82: 111053
16 J Am Coll Nutr, 2015; 34: 478–87
17 Faseb J, 2017; 31(S1): 973.3
18 Food Funct, 2017; 8: 1020–27
19 Tetrahedron Lett, 1994; 35: 1569–72
20 Int J Med Mushrooms, 2013; 15: 539–54
21 Phytother Res, 2009; 23: 367–72
22 Front Aging Neurosci, 2020; 12: 155
23 Heliyon, 2016; 2: e00111
24 Biofactors, 2004; 21: 109–1225.
25 Lancet, 1994; 343: 1122–6
26 Gen Pharmacol, 1998; 30: 1–4
27 ISRN Oncol, 2012; 2012: 251632
28 Plant Foods Hum Nutr, 2013; 68: 107–12
29 3 Biotech, 2014; 4: 1–12
30 Cordyceps as an Herbal Drug. In: Herbal Medicine: Biomolecular and Clinical Aspects. 2nd edition. Boca Raton (FL): CRC Press/Taylor & Francis; 2011. Chapter 5.
31 J Oleo Sci, 2013; 62: 1049–58
32 Funct Food Health Dis, 2017; 7: 462–82
33 J Altern Complement Med, 2007; 13: 97–102
34 J Altern Complement Med, 2008; 14: 299–301