Alzheimer en dementie zijn niet onvermijdelijk als u ouder wordt. Er zijn allerlei manieren om uw hersenen gezond te houden.

Onze angst voor alzheimer is vaak groter dan voor welke andere ziekte ook, want alzheimer raakt de kern van ons wezen. Zodra de ziekte toeslaat, is de aftakeling onafwendbaar en onverbiddelijk, aldus de algemeen geldende medische opvattingen. De ruim 35 miljard euro die zijn gestoken in de ontwikkeling van geneesmiddelen die de ziekte moeten keren, hebben tot nog toe weinig opgeleverd. Ook tast de geneeskunde in het duister over de oorzaken en speculeert ze slechts over een mogelijk verband met een verstoord chemisch evenwicht.
De allereerste diagnose werd in 1907 gesteld door de Duitse psychiater Alois Alzheimer. In de afgelopen zestig jaar is het aantal alzheimer-gevallen explosief gegroeid. De schattingen voor het aantal Nederlanders met dementie lopen uiteen van ruim 70.000 tot bijna 190.000, van wie 73 procent alzheimer heeft.1
De ziekte wordt gekenmerkt door de zogenoemde ‘plaques’ en ‘tangles’ in de hersenen, afwijkende eiwitstructuren die bestaan uit bèta-amyloïd en tauproteïne. De geneesmiddelenindustrie is er nog niet in geslaagd een farmaceutische oplossing te vinden. Toch is er veelbelovend onderzoek dat in de richting wijst van mogelijke oorzaken en behandelwijzen, en zelfs manieren om het ziekteverloop te vertragen.

1. Let op uw homocysteïnewaarden
Een hoge homocysteïnewaarde in het bloed is een aanwijzing voor alzheimer. Dit aminozuur wordt na een vleesmaaltijd door het lichaam geproduceerd en speelt een rol bij aderverkalking, een proces waarbij de bloedvaten langzaam dichtslibben. Bij een homocysteïnewaarde die hoger is dan 10 micromol per liter bloed wordt aangenomen dat er een verhoogd risico op alzheimer is. Onderzoekers ontdekten dit verband ruim tien jaar geleden, toen ze zagen dat mensen met hyperhomocysteïnemie – een abnormaal hoge homocysteïnewaarde in het bloed – veel meer kans op dementie en alzheimer hadden.2

2. Slik extra vitamine B
Het is bekend dat vitamine B – zoals B6, B12 en foliumzuur – de homocysteïnewaarden verlaagt. Als een hoge homocysteïnewaarde inderdaad meer kans geeft op dementie en alzheimer, dan werkt het slikken van extra vitamine B misschien preventief. Deze theorie is de afgelopen drie jaar onder de loep genomen door onderzoekers van het VITACOG-project. Het team van de universiteit van Oxford onderzocht onder leiding van professor David Smith een groep 70-plussers met lichte geheugenstoornissen – een kenmerk van het vroege stadium van alzheimer en dementie. Daarbij keken ze hoe vitamine B het krimpen van de hersenen en het geheugenverlies afremt. De hersenen bleken het snelst te krimpen bij de 77 deelnemers met een verhoogde homocysteïnewaarde, terwijl het krimpproces werd vertraagd door vitamine B.3

3. Pas uw eetpatroon aan
Als homocysteïne en alzheimer iets met elkaar te maken hebben, dan is het verstandig om minder verzadigde vetten te eten. Die zijn namelijk in verband gebracht met hoge homocysteïnewaarden. Eet ook zo weinig mogelijk transvetten; die komen voor in natuurlijke bronnen zoals kaas, zuivel en vlees, en zijn vaak toegevoegd aan koek, gebak en snacks. Eet daarnaast juist veel voedingsmiddelen met antioxidanten, zoals frambozen, rozijnen en bosbessen. Ook wortels, bloemkool, broccoli, spruitjes en spinazie zijn rijk aan antioxidanten. Eet meer vette vis en minder vlees, en neem af en toe een stukje chocolade en een glas rode wijn, want dat helpt allemaal de hersenen gezond te houden. Ten slotte helpt thee, vooral groene thee, de schadelijke effecten van bèta-amyloïd te bestrijden.4

4. Gebruik uw hersenen
Leg u toe op intellectueel uitdagende activiteiten, zoals lezen, bordspelletjes, kruiswoordraadsels of een muziekinstrument bespelen. Al deze activiteiten verlagen de kans op alzheimer.5 Hetzelfde geldt voor nieuwe vaardigheden ontwikkelen, een cursus volgen of een vreemde taal leren.6

5. Wees sociaal actief en ga meer bewegen
Als u drie keer per week sport – minimaal een halfuur flink wandelen is al voldoende – dan hebt u ongeveer dertig procent minder kans op alzheimer. Dat geldt zelfs voor 65-plussers, die het grootste risico lopen.7 Verder zijn we van nature sociale wezens. Wees daarom sociaal actief, word lid van een vereniging of doe regelmatig iets leuks met familie of vrienden.

6. Gebruik kruiden
Zodra u last krijgt van lichte geheugenstoornissen, kunnen bepaalde kruiden u helpen een eventuele mentale achteruitgang te vertragen. Salie (Salvia lavandulaefolia/officinalis) heeft een krachtige antioxidatieve en ontstekingsremmende werking. Uit onderzoek is gebleken dat mensen die zestig druppels salieolie per dag slikten, mentaal beter bleven functioneren dan mensen die een placebo (nepmiddel) gebruikten of donepezil, een geneesmiddel tegen alzheimer.8 In Duitsland schrijven artsen in plaats van reguliere geneesmiddelen vaak Ginkgo biloba voor aan patiënten in een vroeg stadium van alzheimer. De aanbevolen dosering is 240 mg per dag, al kan het tot zes maanden duren voordat u verbeteringen opmerkt.9
Ook curcumine, de gele kleurstof in de specerij koenjit, lijkt alzheimer-werende eigenschappen te hebben. Onderzoekers ontdekten dat curcumine bepaalde afweercellen (macrofagen) ertoe aanzet het bèta-amyloïd op te ruimen dat in alzheimer-hersenen wordt gevonden.10

1. Volksgezondheid Toekomst Verkenning, Nationaal Kompas Volksgezondheid. Bilthoven: RIVM, http://www.nationaalkompas.nl/gezondheid-en-ziekte/ziekten-en-aandoeningen/psychische-stoornissen/dementie/omvang/
2. N Engl J Med, 2002; 346: 476-83
3. Proc Natl Acad Sci USA, 2013; 110: 9523-8
4. Am J Clin Nutr, 2007; 85: 1598-605; Carper J. 100 Simple Things You Can Do to Prevent Alzheimer’s and Age-Related Memory Loss. Little, Brown and Company, 2010
5. Int Rev Psychiatry, 2007; 19: 693-706
6. CMAJ, 2008; 178: 548-56
7. Ann Intern Med, 2006; 144: 73-81
8. Curr Pharm Des, 2006; 12: 4613-23
9. Pharmacopsychiatry, 2003; 36: 297-303
10. J Alzheimers Dis, 2006; 10: 1-7

Koper in drinkwater
Is er een verband tussen alzheimer en de koperen waterleidingen in uw huis? Deze theorie is nog controversieel, maar wordt wel door veel bewijzen ondersteund.
In 2003 voegden onderzoekers koper toe aan het gedistilleerde drinkwater van proefkonijnen, en later ook aan dat van honden en muizen. De dieren begonnen al snel bèta-amyloïd in hun hersenen te vormen, de belangrijkste bouwsteen van de plaques, of eiwitophopingen, die in de hersenen van alzheimer-patiënten worden gevonden.1,2
Normaal gesproken kunnen onze hersenen zich uitstekend verdedigen tegen schadelijke ophopingen van het bèta-amyloïd. Dat doen ze met low-density lipoprotein receptor-related proteins of LRP’s, moleculen die fungeren als een soort politiemacht. Deze LRP’s brengen het amyloïd vanuit de kleine bloedvaatjes in de hersenen terug naar de bloedbaan, waarna het wordt opgeruimd. Uit laboratoriumonderzoek blijkt echter dat koper de LRP’s zodanig beschadigt dat ze niet meer werken.3
George Brewer van de universiteit van Michigan (VS) is ervan overtuigd dat er een verband bestaat tussen koper in drinkwater en alzheimer. Alzheimer kwam tot ongeveer 1950 nog relatief weinig voor. Maar daarna steeg het aantal gevallen explosief, terwijl ook het gebruik van koperen leidingen in het Amerikaanse waterleidingsysteem sterk werd uitgebreid.4 Ook in Nederland worden sinds 1960 nog uitsluitend koperen waterleidingen gebruikt.5

1. Proc Natl Acad Sci USA, 2003; 100: 11065-9
2. J Nutr Health Aging, 2006; 10: 247-54
3. Proc Natl Acad Sci USA, 2013; 110: 14771-6
4. Townsend Letter, 2013; 363: 52-8
5. http://www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/waterkwaliteit/vraag-en-antwoord/hoe-komt-lood-in-ons-drinkwater-en-is-dat-gevaarlijk-voor-de-gezondheid.html

Of toch geen alzheimer?
Iedereen is tegenwoordig uiterst alert op de vroege alarmsignalen van alzheimer en dementie, zoals geheugenverlies en vergeetachtigheid. Maar misschien zijn we daarin iets te ver doorgeschoten, zeggen deskundigen.
Deze milde geheugenklachten kunnen namelijk ook het natuurlijke gevolg zijn van veroudering en hoeven niet per se tot alzheimer te leiden. Zo schat een team specialisten uit Australië en het Verenigd Koninkrijk dat tot 23 procent van de ouderen bij wie dementie is vastgesteld, eigenlijk volkomen gezond is. Slechts 15 procent van de mensen met lichte geheugenstoornissen krijgt daadwerkelijk alzheimer. Veertig tot zeventig procent gaat helemaal niet achteruit en knapt soms zelfs weer op.1

1. BMJ, 2013; 347: f5125