Focus: Zij zorgt hij betaalt

Mannen zijn stoer en sterk, vrouwen zijn lief en mooi. Het probleem is dat deze beelden ervoor kunnen zorgen dat mannen klem komen te zitten tussen wie ze zijn en wie ze denken te moeten zijn en vrouwen een leven lang hun hoofd stoten tegen een glazen plafond. Hoe staat het met de Nederlandse rolverdeling tussen mannen en vrouwen? En moeten we daaraan iets veranderen?

Ondanks dat er regelmatig te horen is dat we in Nederland streven naar een moderne rolverdeling tussen man en vrouw, waarin vrouwen meer werken en mannen meer zorgen, worstelen sommigen met hun rol in de maatschappij. Vrouwen kunnen het gevoel hebben dat ze te veel ballen in de lucht moeten houden met kinderen, werk, partner en het huishouden. Voor mannen geldt dat ze opeens emoties mogen tonen, waar er dan een dun lijntje is tussen gevoelig en overgevoelig zijn. Deze (innerlijke) strijd kan zorgen voor stress, lichamelijke en geestelijke problemen. Zowel bij mannen als vrouwen, al wordt daarbij de nadruk vaak gelegd op de vrouw.

Het is niet zo gek dat bij het bekijken van de rolverdeling tussen mannen en vrouwen de aandacht meer uitgaat naar de ontwikkeling van de rol van de vrouw. Vrouwen zijn sinds lange tijd achtergesteld en hebben pas enkele decennia rechten als het aankomt op zeggenschap, werk en zelfbeschikking.1 Onderzoek heeft zich hoofdzakelijk gericht op twee aspecten binnen de sekseverschillen, namelijk de verschillen op het gebied van werk en de grotere status en macht van mannen ten opzichte van vrouwen. Dit laatste heeft niet zelden geleid tot de onderdrukking van vrouwen.2 Dat de aandacht vooral uitgaat naar de vrouw, wil echter niet zeggen dat de traditionele rolverdeling mannen goed bevalt. Mannen kunnen gebukt gaan onder het stigma dat ze sterk moeten zijn, niet mogen huilen en vooral moeten aanpakken.3

Vrouwen worstelen met het gevoel verantwoording af te moeten leggen over de keuze om carrière en gezin te combineren

Patronen en stigma’s

Laten we eerlijk zijn. Er zijn nu eenmaal verschillen tussen mannen en vrouwen. De een is niet beter dan de ander, maar biologisch gezien zijn we niet hetzelfde. Biologische verschillen zouden volgens evolutiepsychologen aan de basis liggen van de klassieke rolverdeling tussen mannen en vrouwen en ingebakken zitten in onze genen.2 Evolutiepsychologen beredeneren dat vrouwen vanwege de moeite die het kost om een kind op deze aarde te zetten selectief waren in hun partnerkeuze. Als reactie daarop moesten de mannen de strijd met elkaar aangaan om een vrouw te veroveren. Deze selectiedruk was een voordeel voor mannen die genetisch agressiever en competitiever waren. Tegelijkertijd konden mannen niet zeker weten dat zij echt de vader van hun kind waren. Om te voorkomen dat een kind mogelijk van een andere man was, moest de vrouw onder controle gehouden worden, wat leidde tot (seksuele) onderdrukking van de vrouw.2

Sociaalpsychologen zijn het niet eens met de evolutiepsychologen en geven aan dat man-vrouwverschillen cultureel bepaald zijn. Verschillen op basis van sekse zijn volgens hen van nature niet voorspelbaar, maar worden gevormd als reactie op lokale situaties, sociale contacten en de geschiedenis. Mannen en vrouwen leren door situatieafhankelijke sociale contacten de man-vrouwverschillen aan.2

De waarheid zal ergens in het middel liggen, wat te zien valt in het biosociale model voor de sekseverschillen. Binnen dit model wordt gesteld dat biologische verschillen worden versterkt door de rol van mannen en vrouwen in een sociale context.2 Oftewel, in dit stereotype beeld kiezen vrouwen vaak voor beroepen in de zorg, omdat ze genetisch geprogrammeerd zijn om te zorgen en hierdoor meer geneigd zijn om offers te brengen. Mannen moeten daarentegen met status en aanzien een vrouw verleiden en daarna het gezin beschermen. In de huidige maatschappij doe je dat door geld te verdienen. Deze stereotypen zien we overal om ons heen in de media, en mede daardoor zijn ze niet gemakkelijk te veranderen.

Psychische gevolgen

De rol die mannen en vrouwen op zich nemen, kan invloed hebben op de psychische gezondheid. Waar het maatschappelijk geaccepteerd is dat vrouwen hun problemen met vriendinnen bespreken, is dat voor mannen minder zo. Mannen krijgen van jongs af aan niet echt aangeleerd om over hun gevoelens te praten en moeten hun eigen problemen oplossen. Dit kan onder meer ertoe leiden dat mannen relatief laat hulp zoeken als ze vastlopen.

Tegelijkertijd wordt meer van de man verwacht. Volgens de moderne rolverdeling zouden ze sterk moeten zijn, maar moeten ze ook voor de kinderen zorgen en een handje helpen in huis. Of het veranderende rolpatroon van de man volledig de oorzaak is, valt moeilijk te zeggen. Feit blijft wel dat volgens onderzoek van het Sociaal Cultureel Planbureau (SCP) Nederlandse mannen de afgelopen tien jaar ongelukkiger zijn geworden.4

Vrouwen hebben andere problemen dan mannen, zo blijkt uit Harvard Review of Psychiatry. Sommige mensen hebben het sterke gevoel dat moeders die werken een negatieve invloed hebben op het gezin, het huwelijk en de kinderen. Een mythe volgens de onderzoekers, omdat studies keer op keer uitwijzen dat vrouwen die werk en gezin combineren juist gelukkiger zijn. Sommige vrouwen lijken vooral problemen te hebben met de beeldvorming dat vrouwen van nature zouden moeten zorgen. Daarnaast kunnen ze het gevoel hebben verantwoording af te moeten leggen over de keuze om carrière en gezin te combineren.5

Vooroordelen

We hebben allemaal bewuste en onbewuste vooroordelen over het man- of vrouw-zijn en die beeldvorming ontstaat al op zeer jonge leeftijd. Vanaf het moment dat jongens een paar maanden oud zijn, krijgen ze minder aandacht als ze huilen dan meisjes, zo blijkt uit onderzoek. Ook de invloed van televisie, massamedia, school en vrienden is groot.3 Vanaf 10-jarige leeftijd wordt dit steeds duidelijker.

Kinderen geven al aan dat er typische mannenberoepen bestaan, zoals piloot en wetenschapper en vrouwen zijn verpleegkundige of juf. De rolverdeling die je ouders hadden tijdens je jeugd speelt een belangrijke rol in je eigen beeldvorming. Als ouders ongeveer evenveel tijd besteden aan betaald werk en zorgtaken, dan is het kind op latere leeftijd ook meer geneigd om op dit vlak open minded te zijn.6

Wat je ook hebt meegekregen tijdens je jeugd, je kunt op twee manieren hierop reageren. Je kunt de normen overnemen of afwijzen. Zodra normen afgewezen worden, ontstaat er een conflict tussen wat sociaal en cultureel gezien verwacht wordt en wat iemand persoonlijk wenselijk vindt. Dit kan leiden tot psychologische klachten en risicovol gedrag. Mannen die bijvoorbeeld niet aan het macho-beeld willen of kunnen voldoen, zullen negatieve sociale feedback krijgen.

Hun omgeving lacht hen misschien uit of er wordt hun vrouwelijkheid verweten. Dit kan resulteren in een negatief zelfbeeld en vergroot de kans op klachten als depressie en burn-out en het gebruiken van geweld tegen mannen of vrouwen in een poging hun mannelijkheid te bewijzen.3 Vrouwen die niet voldoen aan het zorgzame stereotype en bijvoorbeeld een topfunctie hebben in het bedrijfsleven worden door de maatschappij niet zelden gezien als ‘bitchy’, waarbij assertiviteit benoemd wordt als agressief gedrag.

(Hoe) moet het anders?

De moderne rolverdeling waarnaar we streven blijkt niet alleen nogal eens stress op te leveren, zij lijkt op basis van peilingen ook nog eens ver weg. Niets blijkt zo hardnekkig te zijn als ons beeld over mannen- en vrouwenzaken. Uit een peiling van het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) blijkt dat vrouwen vaker dan mannen zorgtaken op zich nemen, ondanks dat ze de afgelopen jaren meer zijn gaan studeren, werken en verdienen.7

Zowel de media als wijzelf houden deze rolpatronen vaak in stand, met als gevolg dat we eigenlijk geen echte vrije keuze hebben zodra er een kinderwens ontstaat. Voor de meeste koppels zal dit betekenen dat zij minder gaat werken en financieel afhankelijker wordt van de man en hij fulltime blijft werken en daardoor minder tijd zal kunnen doorbrengen met zijn kinderen. Maar liefst 80 procent van de Nederlanders geeft aan dat de vrouw drie dagen of korter zou moeten werken als de kinderen nog niet naar school gaan, terwijl maar 35 procent ditzelfde vindt voor de man.6

Het Nederlandse systeem werkt daarbij niet mee. Het combineren van werk en zorg is in Nederland niet zo goed geregeld als elders in de wereld. Ouderverlof is in Nederland kort in vergelijking met andere westerse landen, ondanks de mooie stap die is gezet in de verlenging van het partnerverlof. Per 1 juli is het partnerverlof in Nederland verlengd van 2 naar 5 dagen na de geboorte van het kind en aansluitend maximaal 5 weken verlof tegen 70 procent van het loon.

Deze loonbeperking zorgt er echter voor dat mensen met een laag inkomen dit verlof niet altijd zullen opnemen.8 Naast de regelingen voor het ouderverlof is het voor vrouwen die meer zouden willen werken niet altijd vanzelfsprekend om een voltijdcontract te krijgen.9 Ook als ze langer willen werken, blijkt een deeltijdcontract vaak de norm. Deze situatie zorgt ervoor dat 1 op de 3 stellen de rolverdeling thuis niet kan veranderen, al zouden ze dat willen.6

Onderzoek laat zien dat betere voorlichting wel kan helpen bij het maken van keuzen. Aannamen dat kinderopvang duur is en dat het financieel beter is als de meestverdienende blijft werken, zijn in de praktijk niet altijd waar. Interessant is het om te zien hoe anders het bepalen van de rolverdeling gaat bij koppels van hetzelfde geslacht die een kind krijgen. Homostellen (mannen en vrouwen) maken makkelijker een keuze als het aankomt op de taakverdeling.

Opvallend genoeg kiezen zij vaak bewust voor de traditionele rolverdeling. Wie het meest verdient én plezier heeft in zijn werk gaat werken. De ander zal meer zorgen en daarnaast eventueel een opleiding doen om zichzelf te ontplooien of start een eigen bedrijf waarbij tijd flexibel is in te delen. Het verschil is echter dat homostellen een bewuste keuze maken voor de traditionele rolverdeling. Mogelijk zijn ze door deze vrije keuze ook gelukkiger dan heterostellen.10

Kijken we naar de eerder genoemde CBS- en SCP-onderzoeken, dan blijkt dat ook hetero-ouders de rolverdeling over het algemeen wel ‘prima’ vinden als iedereen kan blijven doen wat hij of zij wil en de kinderen goed verzorgd worden. Al wringt hier juist de schoen bij sommige hetero-vrouwen die een gezin met een carrière willen combineren.  Zij kunnen dan juist vaak niet meer blijven doen wat ze willen.

Mannen kunnen gebukt gaan onder het stigma dat ze sterk moeten zijn, niet mogen huilen en vooral moeten aanpakken

Ook vindt een groep vrouwen het juist prettig om deeltijd te werken en te genieten van de extra vrije tijd die dat oplevert.7,9 Socioloog Niels Blom concludeert in zijn proefschrift zelfs dat traditionele stellen het meest tevreden zijn in hun relatie. Ondanks dat de rollen de afgelopen veertig jaar gelijkwaardiger zijn geworden, zijn we niet gelukkiger geworden. Met zijn tweeën hard werken geeft stress en zorgt ervoor dat je minder tijd hebt voor elkaar.11 De vraag is dan ook of we wel willen veranderen? Of wordt ons op de een of andere manier opgelegd dat we de rolverdeling anders zouden moeten willen?

BRONNEN:
1 Verwaaij, A. Waarom zijn vrouwen in Nederland zo afhankelijk van mannen?, via npofocus.nl
2 Psychol Bull. 2002 Sep;128(5):699-727.
3 Glob Public Health. 2010;5(5):539-53.
4 Dijkhuis, D. Veel mannen zitten klem tussen die ze zijn en wie ze denken te moeten zijn, via moedigemannen.nl
5 Harv Rev Psychiatry. May-Jun 2004;12(3):158-64
6 Beperkt Zicht, via womeninc.nl
7 Verhouding man vrouw, via cbs.nl
8 Aanvullend geboorteverlof voor partners, via uwv.nl
9 Emancipatiemonitor 2018, via scp.nl
10 Miller, C. How same-sex couples divide chores and what is reveals about modern parenting, via nytimes.com
11 Stellen gelukkiger als man kostwinner is, via volkskrant.nl

Man-vrouwverschillen duidelijker in tijden van corona?

De coronacrisis treft mannen en vrouwen verschillend. Vanuit biologisch oogpunt lijkt de vrouw beter beschermd te zijn tegen ernstige complicaties na een infectie met het nieuwe SARS-CoV-2 virus. Het immuunsysteem van mannen reageert over het algemeen minder actief op virussen dan dat van vrouwen en dat zou de kans op een ernstige infectie kunnen vergroten. Daarom zien we mogelijk ook over alle leeftijdscategorieën dat mannen vaker overlijden dan vrouwen aan de gevolgen van een corona-infectie.1

Op sociaal gebied trekken vrouwen over het algemeen aan het kortste eind. Tijdens de lockdown-periode steeg het aantal meldingen van huiselijk en seksueel geweld in Azië en een aantal Europese landen. Hoe het zit met de Nederlandse situatie valt op het moment van schrijven van dit artikel nog niet goed te zeggen. Verschillende bronnen geven aan dat het aantal meldingen van huiselijk geweld niet is toegenomen. Volgens deskundigen wil dat echter niet zeggen dat het niet méér voorkomt, omdat veel mensen die gevallen normaliter signaleren (leraren, sportbegeleiders, et cetera) die mogelijkheid nu niet hadden vanwege de lockdown.2,3

In gesprek met de Nederlandse organisatie voor gezondheidsonderzoek en zorginnovatie ZonMW geeft universitair hoofddocent Gender en Diversiteit Petra Verdonk aan dat de lockdown ertoe geleid kan hebben dat machtsverhoudingen in een relatie veranderd zijn, bijvoorbeeld doordat de man zijn baan verloren heeft en de vrouw nodig is in de zorg (de meeste verpleegkundigen zijn nog altijd vrouw). Daarnaast moest het tijdelijk wegvallen van bijvoorbeeld de kinderopvang binnen een gezin opgevangen worden en moesten kinderen thuis les krijgen. Op dat soort momenten wordt het duidelijk hoe de verhoudingen echt liggen. Moet de vrouw haar baan (in de zorg) gaan combineren met de zorg voor de kinderen en het huishouden, of kan de man bijspringen? Wat betreft de economische gevolgen speelt het sekseverschil een minder grote rol. Als de kostwinner zijn baan verliest, geeft dat persoonlijke stress, maar ook druk op het koppel. Zowel mannen als vrouwen lijden daaronder.1

Verdonk geeft aan dat het met huidige en toekomstige steunmaatregelen belangrijk is om een genderanalyse te maken en daarin ook sociale en maatschappelijke aspecten mee te nemen.

BRONNEN:
1 ZonMW. man0vrouwverschillen in tijden van corona, via www.zonmw.nl
2 Eshuis, K. Aantal meldingen huiselijk geweld niet toegenomen sinds corona, via nos.nl
3 Teeffelen,K. Als je door de coronacrisis binnen moet blijven in een huis vol geweld, via trouw.nl

Wilt u dit artikel lezen?

Als abonnee kunt u dit artikel gratis lezen door in te loggen op uw account. Nog geen abonnee? Sluit nu een abonnement af.

Andere artikelen van Cindy de Waard

Beter naar je gevoel (leren) luisteren deel 2

Luister (niet) altijd naar je gevoel; Deel 1

Wat leren traditionele voeding en leefpatronen ons?

Aderverkalking: Een Stille Bedreiging voor de Gezondheid

Breekbare botten: Kun je osteoporose tegengaan?

Marktwerking en zorg?

Veel politici spreken zich uit over marktwerking in de zorg. Volgens sommigen helpt concurrentie om kosten te beteugelen. Volgens anderen leidt het juist tot meer kosten en minder kwaliteit. De uitspraken van voor- en tegenstanders zijn niet altijd onderbouwd. Ten...

Gastcolumn: Emoties kun je als voedsel verteren

Er is de afgelopen jaren een gestage toename te zien van het aantal mensen dat psychische aandoeningen ontwikkelt.1 Dat is zorgelijk, maar eigenlijk ook relatief eenvoudig te veranderen. De kern van het probleem is dat veel mensen hun emoties niet adequaat kunnen...

De borsten

Zacht, rond, fier, stevig, klein, hangend, veranderd of zelfs afwezig na een operatie… Borsten zijn er in vele prachtige soorten en maten. Ze bestaan uit vetweefsel, bindweefsel, ligamenten én borstklieren; elke borst is gevuld met zo’n vijftien tot twintig lobben die...

Holistische hulp bij een kinderwens

Zwanger worden, het lijkt zo vanzelfsprekend. Toch heeft 1 op de 5 stellen vruchtbaarheidsproblemen - en dat worden er steeds meer. In haar praktijk begeleidt Ingrid Schoonveld vrouwen met een onvervulde kinderwens. Schoonveld werkte al jaren in de communicatiesector...

Beter naar je gevoel (leren) luisteren deel 2

In het eerste deel van dit tweeluik las je waarom het een uitdaging kan zijn om naar je gevoel te luisteren. In dit tweede deel gaan we in op het maken van gezonde voedingskeuzen, door een situatie te creëren waarin je op je gevoel kunt leren vertrouwen. Belangrijke...

Cindy de Waard avatar

Over de auteur

Cindy de Waard is natuurgeneeskundige en farmaceutisch wetenschapper. Zij heeft zich enkele jaren beziggehouden met wetenschappelijk onderzoek op het gebied van darmgezondheid en richt zich op dit moment op het behandelen van mensen met darm gerelateerde klachten. Naast haar werkzaamheden als therapeut geeft zij gezondheidsvoorlichting met als doel het belang van een gezonde darm onder de aandacht te brengen.
Lees meer artikelen van Cindy de Waard