We hebben de neiging om ons eigen leven te vergelijken met dat van anderen. En gek genoeg kijken we dan met name naar ‘hoe het beter kan’, bijvoorbeeld qua werk, huis, gezinsleven, sportprestaties, et cetera. Dit kan een ontevreden gevoel geven over ons eigen leven dat wordt versterkt door de voortdurende stroom positieve berichten op social media. Het ideale plaatje lijkt voor iedereen binnen handbereik. Maar juist dan ligt perfectionisme op de loer.
Perfectionisme wordt gekarakteriseerd als een persoonlijkheidstrek waarbij iemand streeft naar foutloosheid en tegelijkertijd hoge doelen stelt. Een perfectionist heeft daarnaast een kritisch stemmetje in zijn of haar hoofd dat het nooit goed genoeg vindt.1
Deze combinatie zorgt ervoor dat een perfectionist zichzelf altijd teleurstelt. Het is dan ook niet gek dat onder perfectionisten psychologische aandoeningen zoals depressie, angststoornissen, faalangst en burn-out vaker voorkomen.2
Uit onderzoek uitgevoerd aan de York Universiteit in Engeland, blijkt dat het voorkomen van perfectionisme tussen 1989 en 2016 lineair is toegenomen.3 Volgens de onderzoekers heeft dit te maken met een toegenomen competitie tussen jonge mensen en een grotere focus op individualisme en materialisme.
Perfectionisme zou daardoor tevens een van de aanleidingen kunnen zijn dat er tegenwoordig een ware epidemie bestaat van mentale gezondheidsproblemen, waaronder depressie.
Perfectionisme wordt gekarakteriseerd als een persoonlijkheidstrek waarbij iemand streeft naar foutloosheid en tegelijkertijd hoge doelen stelt. Een perfectionist heeft daarnaast een kritisch stemmetje in zijn of haar hoofd dat het nooit goed genoeg vindt.1
Deze combinatie zorgt ervoor dat een perfectionist zichzelf altijd teleurstelt. Het is dan ook niet gek dat onder perfectionisten psychologische aandoeningen zoals depressie, angststoornissen, faalangst en burn-out vaker voorkomen.2
Uit onderzoek uitgevoerd aan de York Universiteit in Engeland, blijkt dat het voorkomen van perfectionisme tussen 1989 en 2016 lineair is toegenomen.3 Volgens de onderzoekers heeft dit te maken met een toegenomen competitie tussen jonge mensen en een grotere focus op individualisme en materialisme.
Perfectionisme zou daardoor tevens een van de aanleidingen kunnen zijn dat er tegenwoordig een ware epidemie bestaat van mentale gezondheidsproblemen, waaronder depressie.
Complex probleem
Perfectionisme ontstaat niet vanuit het niets. Op basis van onderzoek zijn er factoren omschreven die het ontstaan van perfectionisme in de hand werken. Familierelaties en sociale contacten spelen een belangrijke rol.
Als er op jonge leeftijd een kloof ontstaat tussen wat iemand emotioneel nodig heeft en wat de omgeving kan bieden, dan kan dit onder andere leiden tot perfectionisme en de drang om bevestiging te zoeken in je omgeving.
Ook ouderlijke druk kan een rol spelen, waarbij ouders te hoge verwachtingen hebben van hun kind.4 Problemen ontstaan als de eigenwaarde (van het kind) ontleend gaat worden aan de prestaties. Een schoolrapport of de beoordeling van een gemaakt verslag op het werk, wordt daarmee een beoordeling van de persoon. Je kunt je voorstellen dat dit veel stress geeft.
Positief perfectionisme bestaat niet, wel gezonde gedrevenheid
Ongeveer dertig jaar geleden werd geopperd dat er sprake is van twee vormen van perfectionisme. Enerzijds een positieve vorm, of normaal perfectionisme, waarbij mensen ambitieus zijn en gezonde strebers zijn. Anderzijds een negatieve, of neurotische vorm, waarbij perfectionisme gepaard gaat met grote zorgen, stress en soms eerdergenoemde psychische klachten.1
Perfectionisme lijkt echter complexer te zijn dan dat en het is maar de vraag of er zoiets bestaat als positief perfectionisme.
Tegenwoordig wordt gedacht dat er drie vormen van perfectionisme zijn.3 Een vorm waarbij je vooral zelf perfect wilt zijn, een vorm waarbij je van anderen verwacht perfect te zijn en als laatste een vorm waarbij je denkt dat je omgeving verwacht dat je perfect moet zijn.
Deze laatste vorm lijkt de meeste gezondheidsklachten te geven. De drie vormen gaan gepaard met verschillende gezondheidsproblemen. Mensen die te hoge eisen stellen aan zichzelf hebben een grotere kans op eetstoornissen, depressie en een hoge bloeddruk.
Pleasers, mensen die zich gedragen zoals zij denken dat de omgeving het graag zou willen, hebben daarentegen vaker last van angsten en depressie. Mensen die de lat voor andere mensen te hoog leggen, hebben niet geheel onverwachts vaker sociale problemen en moeizame relaties.2,3
OplichterssyndroomSinds de jaren 70 van de vorige eeuw is er een ander probleem veelvuldig onderzocht en omschreven door psychologen: het oplichterssyndroom, of imposter syndrome. Mensen die hieraan lijden, hebben zonder aanleiding constant het gevoel door de mand te vallen of een oplichter te zijn. Het gevoel overheerst dat iemand, ondanks aantoonbare competenties, zijn of haar succes niet verdient en dat de omgeving zich dit ieder moment kan realiseren. Het gevolg is dat iemand overijverig wordt en een grotere kans heeft op slaapproblemen en een burn-out. Het syndroom zou vaker bij vrouwen voorkomen dan bij mannen. Ook in sommige omgevingen en beroepen lijken er meer ‘oplichters’ rond te lopen, zoals in de academische wereld. Naar schatting heeft 70 procent van de mensen er op enig moment in het leven last van.1 Opvallend is dat het fenomeen niet voorkomt in het diagnostische model voor psychische en psychiatrische aandoeningen (DSM 5). Daarom is het geen (erkende) ziekte. Mogelijk komt dit mede doordat er enige overlap is tussen het oplichterssyndroom en verschillende psychologische problemen zoals perfectionisme en een minderwaardigheidscomplex. Twee van de eerdergenoemde vormen van perfectionisme lijken bij het oplichterssyndroom samen te komen, namelijk het hebben van te hoge verwachtingen van jezelf en de vermeende verwachtingen van je omgeving. In een interview in het Algemeen Dagblad vertelt hoogleraar seksuologie Ellen Laan het gevoel te hebben elk moment door de mand te kunnen vallen en dat dit gevoel er mede voor zorgt dat ze uitstelgedrag vertoont. Het is een omschrijving die verdacht veel lijkt op het oplichterssyndroom. Echter, zij noemt het een minderwaardigheidscomplex dat ze wil compenseren door zichzelf te poneren. Hieruit kunnen we opmaken dat het syndroom wel degelijk bestaat, maar dat het vooral een kwestie van definitie lijkt.2 1. Veld, S. Wanneer val ik door de mand? Via www.let.uu.nl |
Positief perfectionisme
Perfectionisme wordt door menigeen ervaren als een positieve eigenschap. Wie wil er nu niet perfect werk afleveren? Met gedrevenheid heb je immers een grotere kans op een goede baan en een succesvol leven. Maar het kost moeite en veel energie.
Soms te veel, waardoor er problemen ontstaan zoals burn-out. Omdat onze maatschappij is ingericht op ‘alles uit jezelf te halen’, is het begrip ‘positief perfectionisme’ ontstaan. Als iemand ambitieus is en zich niet overdreven zorgen maakt over fouten of negatieve evaluaties van anderen, dan is er sprake van positief perfectionisme.
Jarenlang is er discussie geweest of zoiets wel bestaat. Immers, binnen de definitie van perfectionisme wordt gesteld dat perfectionisten juist de lat te hoog leggen. Als een positieve perfectionist het werk op een gegeven moment kan loslaten en tevreden is met zijn of haar prestatie, kun je dan nog wel spreken van perfectionisme?1
Het antwoord is nee. Perfectionisten hebben een beeld voor zichzelf gecreëerd dat onrealistisch is en te ver afstaat van de werkelijkheid. Positief perfectionisme lijkt daarom vooral een term te zijn om het (ziekelijke?) streven naar het perfecte plaatje in onze huidige samenleving een positieve klank te geven.
Wat we eigenlijk zouden moeten bedoelen, is het beste uit jezelf willen halen met een gezonde dosis gedrevenheid en nauwkeurigheid waarbij je niet móet maar wíl. Daar is niets mis mee.
Zonder het maken van fouten is (persoonlijke) ontwikkeling uitsluitend mogelijk door een gelukstreffer
Samenleving medeverantwoordelijk
De eerdergenoemde onderzoekers van de York Universiteit geven aan dat neoliberaal bestuur en een toename van individualisme en materialisme mede oorzaak zijn voor de toename aan perfectionistische mensen. Jonge mensen groeien momenteel op in een sociaal én economisch ruwere omgeving dan hun ouders.
Marktwerking heeft ervoor gezorgd dat prestaties belangrijker zijn dan ooit en succes wordt afgelezen aan het behalen van targets. Mensen die beter presteren dan hun collega’s kunnen een hogere beloning verwachten. Tegelijkertijd is het saamhorigheidsgevoel afgenomen.
Om ons te handhaven in een groep is daarom een hardere opstelling nodig. Een groep mensen voelt minder empathie voor anderen en zijn daardoor eerder geneigd om problemen te wijten aan het slachtoffer (eigen schuld, dikke bult).3
Toegepast psycholoog Marcel Hendrickx wijt de problemen rondom perfectionisme ook gedeeltelijk aan de maatschappij. In de westerse samenleving wordt de rationele en analytische linkerhersenhelft sterker gestimuleerd, dan de creatieve rechterhersenhelft.
Ben je echter een persoon waarbij de rechterhersenhelft sterker werkt, dan krijg je al snel het idee dat je niet goed genoeg bent. Faalangst en prestatiedruk worden op deze manier met de paplepel ingegoten.5
Wake up call?
Door de toename van het aantal mensen met psychische problemen, burn-out, stress, depressie, lijkt de situatie niet veel langer houdbaar te zijn. We zouden voor onszelf moeten bepalen wat we belangrijk vinden in het leven.
Misschien nog wel belangrijker is de vraag waarom we iets belangrijk vinden. Moet je 60 uur per week werken om de hypotheek voor dat grotere huis te kunnen betalen, of is het leuker om die 20 uur overwerk met je gezin door te brengen, een mooie wandeling te maken of een goed boek te lezen?
Deze periode lijkt bij uitstek geschkt om over deze vragen na te denken. De coronapandemie en de economische impact lijken grote gevolgen te hebben voor onze leefstijl en welvaart. Het is echter ook een kans om onszelf en de samenleving opnieuw uit te vinden en vorm te geven.
De afgelopen decennia zijn de verwachtingen steeds minder realistisch en de psychische druk om te presteren steeds groter geworden. Perfectionisme lijkt daarmee vooral een symptoom te zijn van onze huidige individualistische en materialistische samenleving. Laten we samen kijken hoe we ‘goed’ weer ‘goed genoeg’ kunnen maken.
Herken perfectionisme en wat kun je eraan doen?
Als je je herkent in (een gedeelte) van bovenstaande omschrijving, dan kan het zijn dat je gedrevenheid neigt naar perfectionisme en de bijkomende stress. Wellicht zou je er iets aan willen doen? Je kunt leren om meer los te laten en te relativeren. Daarnaast is het goed om lief voor jezelf te zijn. Niemand is perfect en dat hoeft ook niet. Het klinkt als een open deur, maar van fouten leer je. Een baby leert lopen met vallen en opstaan. Een dergelijke leercurve verandert niet bij het ouder worden. Zonder het maken van fouten is (persoonlijke) ontwikkeling uitsluitend mogelijk door een gelukstreffer. Door uitproberen, vallen, opstaan en de bijbehorende dynamiek kun je echter groeien. Deze veranderingen kunnen veel van je vragen. Er zijn coaches en therapeuten gespecialiseerd in perfectionisme die je hierbij kunnen helpen. Bron: 1. Over perfectionisme, via nipc.nl |
BRONNEN
1 Pers Soc Psychol Rev. 2006;10(4):295-319.
2 J Clin Psychol. 2017 Oct;73(10):1301-1326.
3 Psychol Bull. 2019 Apr;145(4):410-429.
4 J Pers Assess. 2004 Feb;82(1):80-91.
5 Dungen, van den L. We gaan ten onder aan perfectionistisch gedrag, via trouw.nl
