Acht maal meer vrouwen dan mannen lijden aan fibromyalgie. Pijnstillers zijn de gangbare remedie, maar lichaamsbeweging en mind-bodytechnieken kunnen een veilig en effectief alternatief zijn.
 

Activiteit
Als u lijdt aan fibromyalgie is sporten waarschijnlijk wel het laatste waar u zin in hebt. Maar het bewijs neemt toe dat actief blijven de beste manier is om deze pijnlijke chronische ziekte te lijf te gaan.
De laatste jaren zijn al vele studies gepubliceerd waaruit blijkt dat regelmatige lichaamsbeweging – gewoon wandelen is al genoeg – de slopende symptomen van fibromyalgie kan helpen verlichten. Doorgaans zijn dat wijdverbreide pijn, vermoeidheid, slaapstoornissen, stijfheid, verminderd lichamelijk functioneren en depressie.
In een van de laatste onderzoeken, dat eerder dit jaar in een internationaal peer reviewed tijdschrift werd gepubliceerd, bleek nordic walking de fysieke draagkracht van vrouwen met fibromyalgie te verbeteren. Nordic walking is een fitnesstechniek waarbij met gebruik van speciale stokken aan weerszijden van het lichaam wordt gelopen. De studie omvatte 58 vrouwen en vergeleek nordic walking van matige tot hoge intensiteit (vijftien weken lang twee maal per week) met gewoon wandelen onder begeleiding (als controlegroep). De resultaten toonden aan dat beide groepen ‘klinisch relevante vermindering van pijn en vermoeidheid’ hadden ervaren. Echter, vergeleken met de controlegroep had de nordicwalkinggroep significant betere resultaten geboekt volgens een op fibromyalgie toegespitste vragenlijst over het lichamelijk functioneren.
Nordic walking lokte bovendien geen opvlamming van fibromyalgiesymptomen uit, wat soms kan gebeuren bij andere vormen van hoog intensieve lichaamsbeweging. ‘Nordic walking (…) biedt patiënten een veilig en effectief middel om de lichamelijke conditie en functionering te verbeteren’, aldus de auteurs1.
Een ander onderzoek – dat het jaar daarvoor in hetzelfde tijdschrift verscheen – toonde aan dat ook korte perioden van lichaamsbeweging – zoals tuinieren of het huishouden doen – heilzaam kunnen zijn voor wie aan fibromyalgie lijdt. In dit Amerikaanse onderzoek waren wetenschappers bij 84 relatief inactieve fibromyalgiepatiënten de effecten nagegaan van dertig minuten ‘leefstijlactiviteit’ gedurende vijf tot zeven dagen per week op het lichamelijk functioneren, de pijn en op andere invaliditeitsmaatstaven. Met leefstijlactiviteiten werd matig intensieve lichamelijke inspanning in de dagelijkse leefomgeving bedoeld (intensief genoeg om zwaarder te gaan ademen, maar niet buiten adem te raken). Voorbeelden zijn stofzuigen of het nemen van de trap in plaats van de lift. Na twaalf weken rapporteerde de leefstijlgroep een significante verbetering van lichamelijk functioneren en vermindering van pijn ten opzichte van de controlegroep (die alleen informatie en steun had gekregen)2.
Zoals Kevin Fontaine, hoofdauteur van de studie, zei: ‘De aard van de fibromyalgiesymptomen – lichaamspijn en vermoeidheid – maakt het moeilijk voor deze patiëntengroep om aan traditionele sport mee te doen. Wij hebben laten zien dat leefstijlactiviteit hen kan helpen om in ieder geval weer actiever te worden en de symptomen wat te verlichten.’
In een follow-up van twaalf maanden bleek echter dat de effecten maar van korte duur waren. Hoewel de leefstijlgroep na zes en twaalf maanden wel een hogere score had voor erváren verbetering, was er geen verschil met de controlegroep in scores voor pijn, fysieke activiteit, drukpuntgevoeligheid, vermoeidheid en depressie3. Daarnaast viel op dat het activiteitsniveau in de loop van het onderzoek daalde; de deelnemers hadden kennelijk moeite om zich aan de aanbevolen richtlijnen te houden.
 

Mind-bodytechnieken
Een andere vorm van activiteit die kan helpen bij fibromyalgie omvat oefeningen voor zowel het lichaam als de geest.
Zo verlicht yoga verscheidene fibromyalgiesymptomen, waaronder pijn, vermoeidheid en depressie. In het bewuste onderzoek werden 53 vrouwen willekeurig ingedeeld in twee groepen. De ene groep kreeg een yogaprogramma van acht weken (met gemakkelijke houdingen, meditatie, ademhalingsoefeningen en groepsbesprekingen). De andere groep kreeg de standaardbehandeling. De resultaten in de yogagroep waren klinisch significant: de pijn was verminderd met gemiddeld 24 procent, de vermoeidheid met 30 procent en depressie met 42 procent4. Van cruciaal belang was dat de deelnemers zich sterk betrokken voelden: ‘de deelname aan de yogasessies was goed, evenals de bereidheid van de meeste deelnemers om ook thuis te oefenen’, aldus de auteur James Carson. Meer onderzoek is echter vereist om te zien of yoga ook op de lange termijn werkt.
Nog zo’n veelbelovende mind-bodytechniek is tai chi, waarbij meditatie wordt gecombineerd met langzame, zachte en sierlijke bewegingen, die gepaard gaan met diepe ademhaling en ontspanning. In een onderzoek hiernaar werden 66 fibromyalgiepatiënten ingedeeld in ofwel taichiklassen – die twaalf weken lang twee maal per week een les van een uur kregen – of een controlegroep, die voorlichting kreeg en stretching. Aan het eind van de studie vertoonde de taichigroep een klinisch significante verbetering van de symptomen. Dit werd gemeten met de vragenlijst Fibromyalgia Impact Questionnaire. Tai chi gaf vooral verbetering van de pijn en depressie en een betere slaap en kwaliteit van leven. Er werden geen negatieve effecten gemeld en de voordelen hielden 24 weken aan5.
Wie de voorkeur geeft aan lichaamsbeweging in een sneller tempo kan zijn favoriete aerobic-oefeningen combineren met eenvoudige ontspanningstechnieken aan het eind, zoals diep ademhalen en visualisatie. In een Spaans onderzoek van fibromyalgiepatiënten werden twee groepen vergeleken. De ene kreeg een aerobic-fitnessprogramma in combinatie met progressieve ontspanningstechnieken. De controlegroep kreeg zogenaamd magnetische therapie. Na tien weken had men in de fitness+-*ontspanningsgroep een verbeterde slaap, minder angst en een betere kwaliteit van leven ten opzichte van de controlegroep6.
Het is duidelijk dat medicijnen niet het enige antwoord vormen op fibromyalgie, want uit onderzoek blijkt nu dus dat ook inspanning, aerobics en mind-bodytechnieken effectief zijn. Meer onderzoek is echter nodig om te zien hoe deze technieken zich op de lange termijn houden. Het lijkt er echter op dat als u het weet vol te houden, u er ook de vruchten van blijft plukken. Doe dit wel onder leiding van een fysiotherapeut, die een persoonlijk programma op maat kan maken.
Joanna Evans
1Arthritis Res Ther, 2011; 13: 103
2Arthritis Res Ther, 2010; 12: R55
3J Clin Rheumatol, 2011; 17: 64-68
4Pain, 2010; 151: 530-539
5N Engl J Med, 2010; 363: 743-754
6Med Clin (Barc), 21 februari 2011; online voorpublicatie

Ook het proberen waard
Traditionele Chinese geneeskunde. Volgens een recente literatuuranalyse zou dit effectief kunnen zijn bij fibromyalgie. Onderzoek wijst uit dat Chinese kruiden, en een combinatie van acupunctuur en cupping – waarbij een vacuüm wordt gecreëerd boven de huid van de patiënt – meer succes had met het verminderen van pijn dan conventionele behandeling met medicijnen1.
Homeopathie. In een dubbelblinde gerandomiseerde gecontroleerde trial (klinisch onderzoek) – de ‘gouden standaard’ voor wetenschappelijk onderzoek – bleek een geïndividualiseerde homeopathische behandeling ‘significant beter te werken dan een placebo voor het verlichten van drukpuntpijn en verbetering van de kwaliteit van leven en algehele gezondheid van fibromyalgiepatiënten’2. Meer recentelijk bleek uit tot dusver gepubliceerde klinisch-onderzoeksresultaten dat homeopathie ‘consequent beter scoorde dan placebo voor het verlichten van fibromyalgiesymptomen’. Meer gedegen klinisch onderzoek is echter vereist, zo zeggen de auteurs3.
Massage. Er bestaat een speciale techniek om pijn, slaapkwaliteit, angstniveau en kwaliteit van leven te verbeteren: myofasciale (triggerpoint) therapie. Dit werd ontdekt in een klinisch onderzoek van 20 weken bij 74 fibromyalgiepatiënten4.
Veganistisch dieet. Een veganistisch (streng vegetarisch) dieet – met uitsluiting van alle dierlijke producten – kan helpen bij fibromyalgie. Dit blijkt uit een onderzoek van 33 patiënten die in twee groepen werden verdeeld. De ene volgde een streng zoutarm veganistisch dieet van alleen rauwkost en de andere bleef gewoon vlees eten. Na drie maanden was in de veganistengroep een significante verbetering te zien van de algehele gezondheid en was de pijn en stijfheid verminderd5. Een verklaring van deze heilzame effecten zou ook kunnen liggen in het feit dat ze afvielen. De meesten hadden overgewicht bij aanvang van het onderzoek en door over te schakelen op een veganistisch dieet ging hun BMI (body mass index) omlaag. Zoals meerdere onderzoeken uitwijzen, bestaat er een verband tussen obesitas en fibromyalgie6. Dit gewichtsverlies zou de verklaring kunnen zijn voor het heilzame effect in plaats van het veganistische karakter van het dieet.
Vermijd schadelijke voedseladditieven. Er bestaat bewijs dat de zoetstof aspartaam en de smaakversterker mononatriumglutamaat (E621 of ve-tsin) betrokken zijn bij fibromyalgie. Dit zijn excitotoxinen, die giftig zijn voor de zenuwcellen in de hersenen. Een onderzoek beschrijft vier vrouwen met deze ziekte die de symptomen binnen enkele maanden volledig of bijna volledig zagen verdwijnen, nadat ze alleen E621 of zowel E621 als aspartaam uit hun voedingspatroon hadden geschrapt. De symptomen keerden terug wanneer ze deze stoffen weer gingen gebruiken. ‘Wij gaan ervan uit dat deze patiënten model staan voor een subgroep die gevoelig is voor de effecten van excitotoxinen, of dat dit eventueel een syndroom is dat met fibromyalgie overeenkomt’, aldus de onderzoekers7.
Supplementen. 5-Hydroxytriptofaan (5-HTP; 100 mg drie maal per dag) en S-adenosylmethionine (SAM-e; 800 mg per dag) kunnen wellicht ook helpen, zo wijzen dubbelblinde klinische onderzoeken uit8,9. Andere mogelijk bruikbare supplementen zijn vitamine D10, magnesium met appelzuur11 en antioxidanten als vitamine C en E12.Veel fibromyalgiepatiënten hebben een tekort hieraan evenals aan andere nutriënten. Het loont derhalve de moeite u op eventuele tekorten te laten testen.
Test uw schildklierfunctie. Veel symptomen van fibromyalgie lijken op die van hypothyreoïdie (een te langzaam werkende schildklier). Dit stelt de Amerikaanse arts dr. John Lowe van de Fibromyalgia Research Foundation in Boulder, Colorado. Uit klinisch onderzoek blijkt dat behandelingen met schildklierhormoon ook fibromyalgiesymptomen hebben beperkt of doen verdwijnen13. Het verdient dus wellicht aanbeveling om te laten nagaan of uw schildklier te langzaam werkt en in dat geval een natuurlijke behandeling daarvoor te zoeken14 (zie het artikel Schildklierproblemen in Medisch Dossier oktober 2010).
1J Altern Complement Med, 2010; 16: 397-409
2Rheumatology (Oxford), 2004; 43: 577-582
3Clin Rheumatol, 20210; 29: 457-464
4Evid Based Complement Alternat Med, 2011; 2011: 561753
5Scand J Rheumatol, 2000; 29: 308-313
6J Pain, 2010; 11: 1329-1337
7Ann Pharmacother, 2001; 35: 702-706
8J Int. Med Res, 1990; 18: 201-209
9Scand J Rheumatol, 1991; 20: 294-302
10Clin Rheumatol, 2007; 26: 551-554
11J Rheumatol, 1995; 22: 953-958
12Redox Rep, 2006; 11: 131-135
13Med Sci Monit, 2006; 12: CR282-289