Het is nepnieuws, maar we geloven dat het echt is en vaak duurt dit jaren.
In eenvoudiger tijden was het nieuws simpel en duidelijk. We geloofden het meeste van wat kranten en tv ons vertelden. Vandaag de dag, in de Tijd van Trump, kennen we daarnaast ook nepnieuws oftewel flagrante leugens, zoals ‘Hillary Clinton zet een dubbelganger in’ of ‘de huidskleur van Donald is natuurlijk’.
Maar er is een grijs gebied tussen deze twee uitersten: fake echt nieuws. Het is fake omdat een bepaalde groep mensen dit bewust heeft verzonnen, meestal om commerciële redenen, maar toch wordt het nieuws omdat het past bij de tijdgeest en op den duur wordt het gezien als een vaststaand feit (ook al is het dat niet). Gewoon nepnieuws heeft daarentegen een paar dagen tijd nodig voor het naar buiten wordt gebracht en veel mensen geloven het vanaf het begin al niet.
Door de jaren heen zijn er talloze voorbeelden te vinden van fake echt nieuws. In de wereld van de gezondheid en geneeskunde is er: ‘roken is goed voor u’ (ja, echt, een klassieker uit de jaren ‘30 en ‘40), ‘suiker schaadt uw gezondheid niet’ en ‘cholesterol veroorzaakt hartziekten’ (oh, gelooft u die nog steeds?).
Voor fake echt nieuws werd een andere naam bedacht als het gaat over de gezondheidzorg en geneesmiddelen, bewerkt voedsel en dranken: ‘healthwashing’, een vorm van ‘witwassen’ die omschreven kan worden als een vooropgezette poging om onaangename feiten te verbergen.
Healthwashing beleefde een hoogtepunt in 2015 toen een reporter van de New York Times ontdekte dat Coca-Cola miljoenen dollars had uitgegeven aan subsidies voor onderzoekers en organisaties om het ‘groepsdenken’ te creëren dat vet verantwoordelijk is voor de obesitasepidemie, en niet de suiker waar hun producten vol mee zitten. En het werkte. De voedselindustrie zwichtte ervoor en produceerde een enorme hoeveelheid vetarme producten. De farmaceutische industrie ontwikkelde statines om cholesterolniveaus te verlagen. En we dronken allemaal cola om dit te vieren (en dik te worden).
Een Australische hoogleraar, Rob Moodie, onderzocht het fenomeen van healthwashing en beschreef een aantal tactieken, waarvan u er een aantal zult herkennen:
• Val de wetenschap aan: gebruik termen als ‘junknieuws’ en ‘pseudowetenschap’. Hou gegevens achter die het imago van uw product schaden. Voer zelf onderzoek uit dat leidt tot de conclusie die u graag wil horen. Geef subsidies aan ‘gunstig gestemde’ onderzoekers.
• Val wetenschappers aan: zaai verwarring door de integriteit van een wetenschapper in twijfel te trekken op het moment dat hij onaangename feiten over uw producten of industrie dreigt te ontdekken. Klaag wetenschappers aan of dreig ze aan te klagen. Infiltreer in onderzoeksteams.
• Ontwikkel goed werkende organisaties: vorm groepen van koplopers. Sponsor symposia en workshops. Verspreid uw boodschap door middel van pamfletten en brochures en door actief te zijn op sociale media.
• Wek de indruk dat er een controverse is. Focus op maatschappelijk verantwoord ondernemen en zet stichtingen op. Richt de aandacht op andere dingen dan het probleem, zoals lichaamsbeweging in plaats van voedingsgewoonten.
• Kader dingen op een creatieve manier: benadruk dat het probleem complex is en dat het voorbarig zou zijn om nu al met oplossingen te komen. Dring er bijvoorbeeld op aan dat ouders, en niet de overheid, het gedrag van kinderen moeten kunnen sturen. Verzwak de ernst van het probleem.
• Sponsor desinformatiecampagnes over uw producten: start campagnes om misleidende informatie te verspreiden en vraag beroemdheden en gunstig gestemde ‘getuige-deskundigen’ om uw stellingen te onderschrijven.
• Beïnvloed de politieke agenda: geef donaties aan politieke partijen en investeer veel in betaalde lobbyisten. Target vooraanstaande politici of hun adviseurs om sympathisanten te worden van uw zaak.
Deze tactieken werken goed en Coca-Cola gebruikte de meeste ervan. In het begin van de jaren ’70 – toen wetenschappers erachter probeerden te komen waarom hart- en vaatziekten epidemische vormen begonnen aan te nemen – wilde het bedrijf iedere verdenking dat suiker de boosdoener zou kunnen zijn in de kiem smoren.
Er was al de tendens om vetten de schuld te geven, dankzij het fake onderzoek van Ancel Keyes. Maar er was één probleem: een Engelse hoogleraar, John Yudkin, was ervan overtuigd dat suiker het echte probleem was.
Zijn onderzoek werd in diskrediet gebracht en ‘alternatief’ onderzoek werd uitgevoerd dat zijn ongelijk bewees. Hem werd de toegang ontzegd tot de faciliteiten van de universiteit, zijn lezingen werden op mysterieuze wijze op het laatste moment gecanceld en hij werd het mikpunt van spot in de wetenschappelijke wereld. Yudkin verliet de universiteit als een gebroken man.
Yudkin had uiteraard gelijk en hij wordt heden ten dage verdedigd door dappere wetenschappers, zoals Robert Lustig, een hoogleraar kinderendocrinologie aan de Universiteit van Californië in San Francisco. ‘Alles wat deze man [Yudkin] in 1972 zei was Gods eerlijke waarheid,’ zo vertelde Lustig aan journalisten.
Dit was ongetwijfeld zo, maar hij moest het opnemen tegen fake echt nieuws, en er kan slechts één winnaar zijn in een gevecht als dit.