Oncologisch chirurg Eva Noorda (1974) wil een brug slaan tussen reguliere en complementaire zorg.

Sinds haar lichaam aan de bel trok in 2019, is oncologisch chirurg Eva Noorda anders gaan kijken naar de samenhang tussen leefstijl en gezondheid. Wat resulteerde in een verandering in haar praktijk waarin ze kankerpatiënten en ex-kankerpatiënten behandelt en begeleidt. Ze is bezig de nazorg van deze patiënten te verbeteren, onder andere door aandacht voor yoga en meditatie, naast haar chirurgisch werk.

Hoewel Noorda’s moeder als psycholoog uiteindelijk koos voor een complementaire aanpak van het geestelijk welzijn van haar patiënten, wist dochter Eva al heel jong dat ze dokter wilde worden. ‘Ik liep als klein meisje al met een witte jas aan. Bij verkleedpartijtjes, bij toneel, maar ook gewoon zomaar omdat ik het al helemaal voor me zag: dokter zijn. Ik wilde iets goeds doen.’ Haar kinderdroom werd werkelijkheid en toen ze tijdens haar studie geneeskunde coschappen liep in Amsterdam, viel ze voor de chirurgie.

‘De chirurgie trok mij aanvankelijk niet. Maar toen ik tijdens mijn coschappen zag dat het echte puzzelen en knutselen om het zo maar even te zeggen, gepaard gaat met contact met de patiënt in begeleiding en besluitvorming, was ik om: ik wilde chirurg worden. Overleg in the heat of the moment, als er beslissingen genomen moeten worden, het gesprek dat je dan hebt als behandelend chirurg geeft een hele mooie dimensie. Dat trok me enorm: ik voelde me thuis in die wereld. Bovendien ontmoette ik destijds zulke aardige en bevlogen chirurgen en dat gaf de finale doorslag.’

Tijdens haar studie deed Noorda onderzoek naar de latere effecten van kanker bij kinderen. De oncologie had dus al haar aandacht. Een en een werd bijna als vanzelf twee. Noorda werkt momenteel in het Isala ziekenhuis in Zwolle als oncologisch chirurg en behandelt als zodanig vooral patiënten met borstkanker. ‘Het vak blijft enorm in beweging en borstkanker loopt vaak in vernieuwing van kennis en techniek voorop. Dat het chirurgisch werk tegenwoordig ook een groot esthetisch en cosmetisch aspect heeft, ervaar ik als een mooie uitdaging.’

Wake-up call

Ineens wilde die nek niet meer. In 2019 trof een spitaanval in haar nek Noorda dusdanig dat ze werd uitgeschakeld en maandenlang niet kon werken. ‘Mijn lichaam gaf me een wake-up call’, zegt ze er twee jaar later over. ‘Ik zette mijn werk op nummer één en sloot elke dag af met een check of ik mijn lijstje voor die dag kon afvinken. Meestal kon dat natuurlijk niet, dat gaf me vaak een gevoel van “niet goed genoeg” en ik nam de stress en frustratie mee naar huis. Ik heb geluk dat ik geen kanker heb gekregen of een hartinfarct. Maar ik ben er vanaf dat moment van overtuigd dat als een hamster in een rad rondrennen, wat ik tot dan toe deed, stress oplevert die voor je gezondheid niet goed is.’

Sinds haar uitval is Noorda zich meer gaan verdiepen in een betere zelfzorg die fysiek en mentaal meer balans kan brengen. Ondanks dat ze al twintig jaar aan yoga deed ‘om het werk aan te blijven kunnen’ zoals ze zegt, vond ze nu het antwoord in intensievere meditatie en rustigere vormen van yoga die ze vanaf dat moment actief is gaan beoefenen. Zelfs zo dat ze nu zelf yogales geeft in Zwolle bij een yogaschool en via Zoom yoga/meditatie aanbiedt zowel voor groepen als individueel.

Noorda: ‘Ik heb me op tijd gerealiseerd dat ik me afsloot voor hoe ik me werkelijk voelde. Ik kon dus ook niet voelen dat ik ver over een grens ging, of dat te veel stress en niet-verwerkte intense emoties me uiteindelijk te veel zouden worden. Ik ging altijd gewoon maar dóór. Ook was ik een pleaser en ging conflicten uit de weg. Nu ontstaan er minder conflicten en als er wat te zeggen is, dan kan ik dat veel beter in een de-escalerende vorm.’

Noorda begon aan een proces van bewustwording waarbij ze structureel veel meer tijd nam om naar binnen te keren en zich daarbij af te vragen hoe ze zich voelde. ‘Ik begin de dag met yoga en meditatie, maar ik neem gedurende de werkdag ook momenten waar ik ruimte maak om stil te staan bij hoe ik me voel. Zo stapelt stress niet op en brengt het reactiviteit tot rust.’ Een logische vraag is dus wat de meest belangrijke stressfactoren voor haarzelf zijn.

‘Daar is niet zomaar een antwoord op te geven, want het is eigenlijk altijd in beweging’, zegt Noorda.

‘Er zijn vier gebieden waar de belangrijkste stressfactoren ontstaan. Natuurlijk is een bekend gebied het emotioneel-relationele stuk, zowel privé als op het werk. Ook omgevingsstress is een bekende zoals prikkels door een mensenmenigte, drukke vliegvelden en stations, maar ook wonen in een vervuilde omgeving, onder de rook van Schiphol of vlakbij een snelweg. Ongezond eten valt er ook onder evenals roken, te veel alcohol drinken. Een derde gebied is de lichamelijke stress zoals slaapgebrek, pijn en andere fysieke klachten, maar ook de overgang of vermoeidheid.

‘En als laatste gebied is er wat ik noem de existentiële stress. De druk of spanning die je voelt omdat je je afvraagt hoe goed je je voelt bij gemaakte keuzen in het leven. Doe ik wel waar ik voor bedoeld ben? Doe ik de dingen waar ik me het goed bij voel? Op alle gebieden ontdek en ontmoet ook ik steeds nieuwe elementen. Het blijft in beweging. Wat voor mij het allerbelangrijkste is geworden, is om erbij stil te staan dat ik het allereerst ervaar en daarna hoe dat voor me is. In de tijd dat ik daar geen contact mee maakte, uitte dat zich in hoofdpijn, slecht slapen en boosheid.’

Weeffoutje

Noorda wil het beeld als zou een ingrijpende ziekte min of meer je eigen schuld zijn, omdat je niet op tijd hebt ingegrepen in de hoeveelheid stress in je leven, wegnemen. ‘Het ontstaan van een ziekte als kanker is van zoveel factoren afhankelijk. Allereerst is er zoiets als genetische aanleg, ook is het ontstaan van een tumor vaak toeval of pech. We zijn een grote zak vol cellen die zich continu delen en dat loopt elke 24 uur in de miljarden. Het is welbeschouwd al een wonder dat het zolang zo goed gaat. Maar er ontstaan ook weeffoutjes en op zich kan dat ook geen kwaad, want het lichaam heeft daar controlesystemen op ontwikkeld. Maar als zo’n weeffoutje verder ontspoort, is er nooit één oorzaak voor aan te wijzen.

‘In de afgelopen jaren hebben veel onderzoeken en nieuwe inzichten wel aangetoond dat je enigszins invloed kunt hebben op het al dan niet ontsporen van cellen door een gezonde levensstijl. In het door de Vereniging Arts en Leefstijl ontwikkelde model rust dat op zes pijlers die behoren tot de leefstijlgeneeskunde: optimale voeding, voldoende beweging, ontspanning, slaap, sociale factoren en zingeving. De reguliere zorg biedt doeltreffende en minder doeltreffende behandelingen voor ziekten.

Complementaire zorg kan een hele welkome aanvulling zijn bij klachten of voor het behoud van vitaliteit, maar het één kan nooit het andere vervangen. Het zou echt heel mooi zijn, en dat beschouw ik ook als mijn missie, dat regulier, leefstijl en complementair aanvullend zijn aan elkaar en niet een belerend vingertje naar elkaar uitsteken.

‘Het is zo dat we in de reguliere zorg echt niet alles kunnen of weten. Bijvoorbeeld in de nabehandeling, in bijwerkingen van behandelingen over langere tijd of in de nazorg op psychisch emotioneel terrein, kunnen we tekortschieten en kan de complementaire zorg een mooie aanvullende rol spelen. Dan denk ik aan accupunctuur voor specifieke klachten, body-mindinterventies, tai chi, bepaalde vormen van massage en natuurlijk aan meditatie en yoga.

‘Mijn ideaalbeeld van integratieve geneeskunde is dan ook dat we binnen de reguliere zorg over voldoende evidence based kennis beschikken waarmee we een betrouwbaar verwijsnetwerk kunnen bouwen. Zodat we vanuit de reguliere zorg naar hulpverleners op het gebied van leefstijlgeneeskunde kunnen verwijzen, zowel naar reguliere als complementaire hulpverleners. Nu is er nog te weinig kennis over wie in de complementaire zorg betrouwbare zorg levert en wat of wie we waarvoor kunnen inzetten. Ook is er vaak nog sprake van een negatieve beeldvorming over en weer. Vanuit de reguliere zorg ontstaat door gebrek aan goede kennis angst voor kwakzalverij en vanuit het complementaire circuit leeft er soms nog het beeld van dokters die de geneeskunde per se willen domineren en geen andere mening of aanpak dulden dan de eigen aanpak. Dat is gewoon jammer.’

Noorda vervolgt: ‘Om kennis over leefstijlgeneeskunde een plek te gaan geven in de kankerzorg ben ik bijvoorbeeld voorzitter geworden van een werkgroep vanuit de Vereniging Arts en Leefstijl. Deze werkgroep steekt tijd en energie in het aantonen dat leefstijlinterventies zinvol ingezet kunnen worden voor, tijdens en na een behandeling van kanker. Ik voel het als een kernonderdeel van mijn arts-zijn, om mensen te helpen gezondheid te bevorderen en daarvoor mee te helpen bruggen te slaan tussen de reguliere en complementaire zorg. Als je patiënten van beide werelden het beste kunt bieden in het belang van het welzijn van de patiënt zelf, dan is mijn overtuiging dat iedereen daar baat bij kan hebben.

‘Nu al blijkt dat 70 procent van de patiënten uit de reguliere zorg ook op zoek gaat binnen de complementaire zorg. In plaats van dat mensen zich in een grijs gebied begeven, willen we ze helpen wijze keuzen te maken. In de reguliere zorg is elke behandeling op maat, hoe dan ook, het is een fabeltje dat we in de reguliere zorg alleen maar protocollen afdraaien, en tegelijk is het ook waar dat we niet alles kunnen. Dat doet niets af aan de kwaliteit of de zorgvuldigheid, maar hoe breder we een patiënt kunnen behandelen en goed kunnen doorverwijzen, des te beter is het.’

In een van haar lezingen laat Noorda zien hoe groot de afstand soms nog is tussen regulier en complementair. In cijfers laat ze zien dat 39 tot 56 procent van de hulpverleners uit de reguliere zorg, gebruikmaakt van complementaire zorg voor zichzelf. Toch verwijst maar 1 tot 2 procent daarvan door naar complementaire hulpverleners. ‘Er is echt te weinig kennis, inzicht en overzicht van wat er allemaal is. We willen natuurlijk de betrouwbaarheid aangetoond zien van de hulpverleners waarnaar we eventueel verwijzen.’

Liefde

Behalve chirurg is Noorda moeder van drie kinderen waarvan twee in de puberleeftijd. Ook heeft zij naast haar werk in het Isala ziekenhuis in Zwolle, een eigen bedrijfje in het geven van lezingen en yogalessen, voor zorgprofessionals, (ex)kankerpatiënten en andere mensen. De meeste van haar collega’s reageren positief op de combinatie die zij maakt door regulier en complementair met elkaar te verenigen in haar eigen beroepsuitoefening. Toch, als je op haar website leest welke activiteiten zij ontplooit naast haar reguliere werk, rijst als vanzelf de vraag in hoeverre werk van de eerste plek verdreven is.

‘Natuurlijk’, zegt ze lachend, ‘het blijft een punt van aandacht. Gezonde grenzen stellen is één, maar ik vraag me niet meer af hoeveel ik heb gedaan op een dag, maar hoe ik me voel aan het eind van de dag. Ook heb ik ontdekt dat tijd en werkdruk niet zoveel met elkaar te maken hebben. Vroeger kwam ik altijd tijd tekort. Nu zorg ik ervoor dat ik aan het einde van een werkdag ‘schoon’ naar huis ga. Dit is echt een gevolg van regelmatige meditatie waarbij ik door meer inzicht in mijn drijfveren, dát doe waar ik van houd en minder reactief ben geworden als het gaat om gebeurtenissen die mijn zwakke plekken raken.

‘In mijn beroep is het niet kunnen bieden van een gewenst resultaat, een zwaar onderdeel. Slecht nieuws brengen is en blijft lastig. Maar nu realiseer ik me wat dat met me doet. Voorheen bleef er vaak een naar gevoel knagen dat ik gefaald heb. Ondanks dat dat soms zo is, en de moeite waard om van te leren, weet ik dat niemand er wat aan heeft als ik mijn emotionele bagage meezeul in het gesprek. Als arts wil je er nu eenmaal helemaal zijn voor elke patiënt, in voor en tegenspoed en tegelijk het beste resultaat bieden. En soms kan dat simpelweg niet.

‘Van een van mijn opleiders heb ik een hele wijze les geleerd en dat is ook mijn mantra geworden: ik opereer vanuit liefde. Letterlijk, als chirurg, en ook figuurlijk.’

Bronnen:

• noorda.health
• www.yogayou.eu
• Interview met drs. Richard de Leth voor “Oersterk” op 3 april 2020
• Lezing door Eva Noorda voor de Vereniging voor Arts en Leefstijl op 26 september 2020
• www.artsenleefstijl.nl

Maak kennis met Medisch Dossier