Om over 30 jaar 10 miljard mensen te kunnen voeden moeten we de voedselproductie en ons consumptiepatroon drastisch wijzigen. Hoe ziet onze voeding er in de toekomst uit?
Ongeveer 10 jaar geleden stelden beleidsmakers zich deze vraag: kunnen we in 2050 wel 10 miljard mensen voeden? Vanaf dat moment wordt er veel onderzoek gedaan. Zowel naar futuristische oplossingen, zoals kweekvlees en planten die ondergronds groeien, als naar veranderingen in ons huidige voedingspatroon. Eén ding is zeker. De voedselproductie en ons consumptiepatroon met op de schop. Hoe ziet onze voeding er in de toekomst uit?
Ons voedingspatroon bevat veel bewerkte voedingsmiddelen die rijk zijn aan suiker, zout en vet. Daarnaast eet de gemiddelde Nederlander veel geraffineerde witmeelproducten en (bewerkt) vlees. Een dergelijk voedingspatroon put de aarde uit en het is niet mogelijk de hele wereldbevolking op deze manier te blijven voeden. Hoe kan dat dan wel?
Gezonde voeding bevat een goede verhouding koolhydraten, eiwitten en vetten. Koolhydraten halen we met name uit groenten en volkoren granen. Vetten kunnen we op een gezonde en duurzame manier halen uit plantaardige olie, zoals olijfolie, aangevuld met een kleine hoeveelheid vis. Voor een goede gezondheid hebben we ook eiwitten nodig. Over dit macronutriënt gaat de discussie meestal als er gekeken wordt naar een gezonde duurzame voeding. We eten namelijk te veel vlees en de productie van vlees is slecht voor het milieu. Dat wéét de gemiddelde Nederlander wel, maar we hándelen er niet naar.
Recent onderzoek van de gedragseconoom Jan Stoop laat zien dat we ons gedrag als het aankomt op vleesconsumptie, maar wat graag ‘goedpraten‘. Het praten over dierenwelzijn verandert weinig aan ons voedingspatroon.1 Welke alternatieven hebben we voor vlees? Hoe duurzaam zijn die? En hoe zou uiteindelijk een gezond en duurzaam voedingspatroon eruit moeten zien?
Kweekvlees
Sommige mensen zien de oplossing van het vleesconsumptieprobleem in kweekvlees. Door stamcellen van een koe in een omgeving met een bepaald (soms nog dierlijk) kweekmedium te laten groeien, ontstaan er spiervezels die met een bindmiddel tot een hamburger geperst worden.
Hoogleraar Mark Post presenteerde begin vorig jaar de eerste hamburger van kweekvlees. Hij geeft aan dat het voorlopig nog niet mogelijk is om op grote schaal vlees te kweken. Post verwacht dat kweekvlees rond 2025 kan concurreren met de prijs van gewoon vlees. Voor die tijd moet dan ook het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport nog overstag. Kweekvlees wordt aangemerkt als ‘novel food’ en is nog niet toegestaan voor consumptie.2,3
In principe verschilt laboratoriumvlees in smaak, structuur en voedingswaarde niet van gewoon vlees. Al kunnen kwekers er wel voor kiezen om bijvoorbeeld mager vlees te maken door minder vetten aan het kweekmedium toe te voegen. De productie van kweekvlees kan duurzamer zijn, omdat er minder grondstoffen nodig zijn en er minder broeikasgassen vrijkomen bij de productie. Echter, er is wel veel energie nodig voor het produceren van de laboratoriumvariant. De gebruikte energiebron, duurzame of fossiele brandstof, bepaalt daarom of kweekvlees echt duurzamer is dan gewoon vlees.
Kweekvlees lijkt niet dé oplossing voor het probleem, maar zou onderdeel van de oplossing kunnen zijn. Zeker voor de mensen die gewoonweg vlees willen eten. Er is echter ook een groep mensen die kweekvlees ‘onnatuurlijk’ vindt en twijfels heeft over de effecten op de gezondheid. Voor deze mensen is het ‘nepvlees‘ geen alternatief.3 Als zij duurzamer en gezonder willen eten, kan de consumptie van insecten overwogen worden of moet er omgeschakeld worden naar een meer plantaardige voeding. Daarmee lijkt er een verdeling te zijn in twee kampen. Aan de ene kant staat een groep mensen die vindt dat de ontwikkeling van nieuwe eiwitbronnen noodzakelijk is om de wereldbevolking te kunnen voeden. Aan de andere kant staan mensen die vinden dat het eten van bijvoorbeeld kweekvlees helemaal niet nodig hoeft te zijn als we ons voedingspatroon maar aanpassen en meer plantaardige eiwitten eten.
Wat zegt de wetenschap?
Een groep wetenschappers geeft aan dat het eten van vlees en zuivel de op een na grootste impact heeft op de vervuiling van de planeet. Een analyse toont aan dat vlees en zuivel gemiddeld 18 procent van onze calorieën en 37 procent van onze eiwitten leveren, terwijl hiervoor 83 procent van de landbouwgrond nodig is en vlees en zuivel tegelijkertijd verantwoordelijk zijn voor de uitstoot van 60 procent van de broeikasgassen. Deze analyse laat tevens zien dat vlees en zuivel met een relatief lage impact op het milieu, zoals pluimvee, het milieu nog steeds meer schade toebrengen dan de minst milieuvriendelijke groenten en granen. Recent heeft een panel van experts dan ook opnieuw een oproep gedaan aan beleidsmakers om op korte termijn veranderingen door te voeren om de klimaatdoelen te halen.4-6
Onderzoekers wijzen er echter op dat het niet wenselijk is om te streven naar een wereldwijde uniforme manier van landbouw. Een duurzaam en gezond voedingspatroon verschilt namelijk van gebied tot gebied en vraagt om verschillende manieren van landbouw. Het reduceren van de vleesconsumptie is in ontwikkelde landen wenselijk, maar is in gebieden waar ondervoeding heerst ethisch bedenkelijk. Het vraagt om een oplossing op maat waarbij een totale verandering van de manier van landbouw noodzakelijk is. Lokale productie en afname heeft de voorkeur, maar is wereldwijd niet overal haalbaar vanwege omgevingsfactoren waaronder de bodemsamenstelling en het weer. Een wereldwijde aanpak is daarom noodzakelijk.7
Wereldwijde inzet
Onderzoek laat zien dat een wereldwijde omschakeling naar een veganistisch voedingspatroon op termijn waarschijnlijk niet duurzaam is, omdat de huidige manier van plantenteelt te veel stikstof en fosfor nodig heeft. Daarom moeten we niet alleen kijken naar de voedselconsumptie, maar ook naar de voedselproductie. En volgens vooraanstaande wetenschappers is er in een duurzame voedselproductieketen plek voor dieren. De plaats waar dieren worden gehouden heeft impact op de mate van vervuiling. Koeien die worden gehouden op ontboste grond, zoals een groot gedeelte van de vleeskoeien in het Amazonegebied die we in het Westen consumeren, zijn 12 keer vervuilender dan grasgevoerde grazers in weilanden. Voor een duurzaam voedingspatroon moeten we kijken naar een manier waarop dieren duurzaam gehouden kunnen worden.8,9
Circulaire landbouw, of kringlooplandbouw, is zo‘n duurzame manier. Bij deze vorm van landbouw gaan boeren, burgers, bedrijven en wetenschappers gezamenlijk op zoek naar de meest optimale manier om gebruik te maken van een stuk landbouwgrond. Het doel daarbij is om een gesloten systeem te creëren waarbij er geen biomassa meer ‘weglekt’ van het land. Landbouwgrond wordt met deze methode in de eerste plaats gebruikt voor het groeien van gewassen. Een gedeelte van deze gewassen kan worden gebruikt als voeding voor een klein aantal dieren. Dieren zetten zo gewassen die voor de mens niet bruikbaar zijn als voeding, om in hoogwaardige eiwitrijke voeding (melk, eieren, vlees). De mest kan worden gebruikt om voedingsstoffen terug te brengen in de bodem. Daarmee wordt de bodem hersteld en is de kringloop compleet. Deze manier van landbouw heeft, als deze lokaal plaatsvindt, veel raakvlakken met de biodynamische landbouw.9
Pas als het niet mogelijk is om op bepaalde grond gewassen te laten groeien, kan deze worden gebruikt als weiland voor dieren. Belangrijk is dat het gesloten systeem dat gecreëerd wordt niet per se op regionaal niveau hoeft te gelden, zolang de wereldwijde voedselproductie maar circulair of gesloten is. Dat maakt de landbouw een verantwoordelijkheid van iedereen en niet alleen van de boeren. Ook het ministerie van Landbouw zag deze noodzaak. In juni vorig jaar werd een plan gelanceerd om de huidige landbouw om te vormen, ‘Op weg met nieuw perspectief’. Kernpunten zijn het terugdringen van het gebruik van kunstmest, het gebruiken van voedselreststromen als veevoer en het natuurinclusief maken van landbouwgrond waar mogelijk. De bedoeling is dat Nederland in 2030 koploper is op het gebied van circulaire landbouw. 9,10
Concluderend
ConcluderendEen gezond eetpatroon is niet alleen gezond voor de mens, maar ook voor de planeet. Bij de totstandkoming van een advies over gezonde, duurzame voeding, moeten we niet alleen kijken naar de volksgezondheid en het milieu, maar spelen ook technologische- en politiek-organisatorische vraagstukken een rol. Er zal in de toekomst waarschijnlijk plaats zijn voor kweekvlees op ons bord en mogelijk gaan we (meer) plantaardige voeding eten die nooit met haar wortels in de grond heeft gestaan. Dit zijn interessante ontwikkelingen en het is goed dat zowel de maatschappij als beleidsmakers aandacht hebben voor het groeiende voedselprobleem. De vraag is echter of futuristische voeding noodzakelijk is, als met de juiste manier van landbouw en een verandering van ons huidige voedingspatroon de mensheid zichzelf prima kan voeden. Uiteindelijk heb je zelf een belangrijke rol in de sturing van dit proces. Jij bepaalt immers wat je in je winkelmandje legt.
BRONNEN
1 www.volkskrant.nl/wetenschap/mens-kijkt-nog-meer-weg-van-vleesschaamte-dan-van-alcoholvrees~b89adb06/
2 www.ad.nl/economie/met-150-koeien-de-wereld-voeden~ac0fa99a/
3 www.uu.nl/nieuws/kweekvlees-nog-te-mooi-om-waar-te-zijn
4 www.theguardian.com/environment/2018/may/31/avoiding-meat-and-dairy-is-single-biggest-way-to-reduce-your-impact-on-earth
5 Science. 2018 Jun 1;360(6392):987-992
6 Lancet Planet Health. 2020 Jan;4(1):e9-e10
7 Lancet Planet Health. 2018 Oct;2(10):e425-e426
8 Health, T. L. P. (2019). More than a diet.
9 www.wur.nl/nl/Dossiers/dossier/Kringlooplandbouw
10 www.rijksoverheid.nl/actueel/nieuws/2019/06/17/omslag-naar-duurzame-en-sterke-landbouw-definitief-ingezet
Feiten en cijfers
De wereldwijde voedingsindustrie en onze voedselconsumptie zijn de grootste bedreigingen voor mensen en ecosystemen. De enige manier waarop we de klimaatdoelen kunnen halen, is door ons voedingspatroon te veranderen. De gemiddelde Nederlander eet ongeveer 36 kilo vlees per jaar. Ondanks dat veel Nederlanders zich ‘flexitariër’ noemen, is de vleesconsumptie de afgelopen 2 jaar licht gestegen. Wereldwijd is de productie van vlees, melk en eieren gestegen van 758 miljoen ton in 1990 naar 1247 miljoen ton in 2017.
Een gezonde voeding bevat voldoende eiwitten. Een volwassene heeft dagelijks 0,8 gram eiwitten per kilogram lichaamsgewicht nodig voor een goede lichaamsfunctie. Dat is 56 gram per dag voor een persoon van 70 kilogram. Gemiddeld eten we echter 109 gram eiwitten per dag, waarvan maar liefst 74 gram een dierlijke oorsprong heeft. We consumeren dus meer eiwitten dan noodzakelijk.
Verschillende experts geven aan dat we onze vleesconsumptie drastisch moeten verminderen, zowel voor het milieu als onze gezondheid, maar dat we geen vegetarische of veganistische leefstijl hoeven aan te nemen.
In het jaar 2050 leven er 10 miljard mensen op aarde. Iedereen kan voldoende gezonde voeding tot zijn beschikking hebben als we de consumptie en productie van voeding aanpassen.
BRONNEN:
1. https://www.wur.nl/en/Dossiers/file/Meat-consumption.htm
2.Willett, W., et al. (2019). Food in the Anthropocene: the EAT–Lancet Commission on healthy diets from sustainable food systems. The Lancet, 393(10170), 447-492.
3.Harwatt, H., Ripple, W. J., Chaudhary, A., Betts, M. G., & Hayek, M. N. (2019). Scientists call for renewed Paris pledges to transform agriculture. The Lancet Planetary Health.
Futuristische voeding
In dit artikel komt kweekvlees aan de orde als vervanging van het stukje vlees op ons bord. Er zijn echter nog andere technologische innovaties gaande die we binnen afzienbare tijd mogelijk kunnen terugvinden op tafel.
De afgelopen jaren zijn grote stappen gemaakt op het gebied van vegetarische vleesvervangers. Waar de vegaproducten begonnen als een laffe plak soja, bestaan er nu vleesvervangers op basis van soja, tarwegluten, erwten of algen die bijna niet te onderscheiden zijn van een echt stukje vlees. Met als nieuwste innovatie een vleesvervanger waar het ‘bloed’ uitloopt bij het aansnijden. Dit realisme kan zelfs de meest fervente vleeseter om de tuin leiden. Een andere diervriendelijke ontwikkeling is de productie van melk zonder koe. Genetisch gemodificeerde bacteriën kunnen plantensuikers door middel van fermentatie omzetten in wei en caseïne. Op kleine schaal kunnen hiermee al ijsjes worden gemaakt. De eerste producten verwacht men binnen enkele jaren op de markt.
Ook op het gebied van de plantenteelt staat men niet stil. De hydrocultuur (of hydrophonic food labs) is in opkomst. Planten worden in het water gezet en kunstmatig voorzien van voedingsstoffen en licht. Er komt geen zonlicht aan te pas en door verticale teelt kan de beschikbare ruimte efficiënter worden gebruikt. Het is zelfs mogelijk om een volledige kweekfaciliteit onder de grond te maken.
Het is moeilijk in te schatten hoe duurzaam en gezond deze alternatieven zijn. De huidige sojateelt is niet heel duurzaam te noemen, en over de gevolgen van een hoge sojaconsumptie voor de gezondheid lopen de meningen uiteen. Ook over de (energetische) voedingswaarde van hydroplanten is het laatste woord nog niet gezegd.
BRONNEN:
1 www.volkskrant.nl/nieuws-achtergrond/insectenburgers-maken-weinig-kans-maar-wat-gaan-we-wel-eten-in-de-jaren-twintig~bcf7a3aa/
2 www.nrc.nl/nieuws/2019/03/15/kweekvlees-de-planeet-kan-niet-wachten-maar-het-gaat-nog-lang-duren-a3953397
3 www.perfectdayfoods.com/
4 www.theguardian.com/environment/2019/dec/26/farming-of-the-future-rise-of-hydroponic-food-labs-thomas-myers
Kernpunten gezonde, duurzame voeding
Het voedingspatroon van de toekomst bevat volgens experts niet of nauwelijks rood vlees, een minimale hoeveelheid suiker, gezonde plantaardige vetten, een beetje kip, vis en zuivel en veel groenten, granen, fruit en noten.
De volgende hoeveelheden voedingsmiddelen passen in een duurzame, gezonde voeding waarmee we de gehele wereldbevolking kunnen voeden. De hoeveelheden zijn aangegeven per dag, tussen haakjes wordt een marge aangegeven.
- 232 gram volkoren granen
- 50 gram zetmeelrijke groenten, zoals aardappels (0-50 gram)
- 300 gram kleurrijke groenten (200-600 gram)
- 200 gram fruit (100-300 gram)
- 250 gram volle zuivel (0-500 gram)
- 7 gram rundvlees (0-14 gram)
- 7 gram varkensvlees (0-14 gram)
- 29 gram pluimvee (0-58 gram)
- 13 gram eieren (0-25 gram)
- 28 gram vis (0-100 gram)
- 100 gram peulvruchten, inclusief pinda’s (0-225 gram)
- 25 gram noten
- 40 gram onverzadigde vetten (20-80 gram)
31 gram toegevoegde suikers (0-31 gram)
BRON:
1 Willett, W., et al. (2019). Food in the Anthropocene: the EAT–Lancet Commission on healthy diets from sustainable food systems. The Lancet, 393(10170), 447-492.
