Toepassing van kruiden voor kleine snij-, schaaf-, brandwonden en bloeduitstortingen: veilig en natuurlijk. Naar schatting 80 procent van de kleine verwondingen wordt thuis opgelopen. Sommige snij-en brandwonden en blaren moet u direct door een arts laten bekijken (zie kader), maar andere zijn goed te behandelen met eenvoudige eerste hulp.Wanneer u een verbanddoos aanlegt voor dit soort onvermijdelijke ongelukjes, vergeet dan niet dat er een scala aan natuurlijke producten is om de genezing te versnellen en het infectierisico te verkleinen. Veel van die producten hebt u misschien al in huis, zoals vitamine C, aloë vera en honing.

Huidwond

Voor de behandeling van niet ernstige wonden is het goed wanneer u ongeveer weet hoe het lichaam op verwonding reageert. De huid is het grootste orgaan van het lichaam en bestaat uit twee lagen: de epidermis en de dermis. De epidermis is ongeveer vijf cellagen dik en staat in direct contact met de omgeving. Er zitten miljoenen bacteriën en andere microben op. Normaliter leiden die niet tot problemen, maar dat kan snel veranderen bij een klein wondje dat de huid onderbreekt.

Onder de epidermis bevindt zich de dermis. Als door een wond ook de dermis beschadigd is, dreigt er een infectie door huidmicroben. Tegelijkertijd werkt het immuunsysteem echter ook aan sluiting van de wond en doding van de micro-organismen. Er wordt meer bloed naar het gebied gestuurd zodat het gespoeld en schoongemaakt wordt. In dat bloed bevindt zich ook een klein legioen witte bloedcellen die de infecterende micro-organismen te lijf gaan. Dat uit zich in ontstekingsverschijnselen (zwelling, roodheid en pijn) rond de wond. De beschadigde cellen sterven af en daarbij komt een eiwit vrij dat de bloedstolling in gang zet. Dan ontstaat er een korstje om de wond af te sluiten.

Na ongeveer 24 uur scheiden andere witte bloedcellen eiwitten uit voor de reparatie van beschadigde bloedvaten en de productie van nieuwe huidcellen en bindweefsel. Als dat bindweefsel zich vormt waar eigenlijk huidcellen horen, ontstaat er een litteken. Als de wond geïnfecteerd raakt, zullen de pijn en ontstekingsverschijnselen blijven bestaan of erger worden. Ook kan er pus (etter, bestaande uit dode bacteriën en witte bloedcellen) vanonder het korstje lekken.

Vitamine C

Ongeacht het soort wond kan vitamine C via de voeding of een supplement helpen. Door een te laag gehalte aan vitamine C vertraagt de genezing, terwijl bij een hoog gehalte de vorming van nieuwe huidcellen en bindweefsel juist versnelt, aldus dr. Melvy Werbach, auteur van Nutritional Influences on Illness1. Het onderzoek naar vitamine C dateert al van de jaren dertig, en de gevonden effecten zijn bevestigd door recenter onderzoek. In een onderzoek uit 1996 gaven de onderzoekers aan mensen met doorligwonden de standaardverzorging plus ofwel een placebo ofwel vitamine C (tweemaal daags 500 mg).

Na een maand waren de doorligwonden bij de placebogroep met gemiddeld 43 procent afgenomen en bij de vitamine-C-groep met 84 procent. De Amerikaanse voedingsdeskundige Shari Lieberman is co-auteur van het boek The Real Vitamin and Mineral Book2. Zij beveelt 5000-10.000 mg per dag aan bij een grote wond of brandwond. Maar van een hoge dosis vitamine C kan iemand diarree krijgen. Verlaag de dosering als dat gebeurt.

Uit andere onderzoeken komt naar voren dat ook vitamine E en zink de wondgenezing kunnen bevorderen en het risico van littekens verlagen. Tijdens de wondgenezing beveelt Lieberman een dagelijkse dosis van 400-800 IE vitamine E aan en 30-50 mg zink.

Stress verminderen

Door emotionele stress wordt de immuunfunctie minder, dus is het niet verbazingwekkend dat stress ook de wondgenezing aantast. Bij een onderzoek aan de universiteit van Ohio werden 26 vrouwen onderzocht van wie de helft stress ondervond omdat ze voor een echtgenoot met Alzheimer zorgden. Bij alle vrouwen brachten de onderzoekers dezelfde kleine puntverwondingen aan die ze vervolgens behandelden met een ontsmettingsmiddel (waterstofperoxide). Ze volgden de wonden tijdens de genezing. Die duurde significant langer bij de vrouwen die voor Alzheimerpatiënten zorgden (49 dagen versus 39 dagen).

Door stress effectief tegen te gaan is de wondgenezing te versnellen. Aan de universiteit van Southeastern Louisiana werden 24 mensen onderzocht wier galblaas verwijderd was. Na de operatie kreeg de helft de standaardverzorging, en de andere helft kreeg cassettebandjes met ontspanningsoefeningen. Na een dag waren er in die laatste groep minder angst, minder stresshormoon (cortisol) in het bloed en minder ontstekingsverschijnselen rond de operatiewond. Elke vorm van ontspanning kan helpen, dus ook meditatie, yoga, tai chi, visualisatie of gewoon naar muziek luisteren.

Kruidengeneeskunst

Er is een aantal kruiden die veilig en effectief zijn voor de genezende huid. We bespreken ze hierna kort. Kamille (Matricaria recutita) geeft een smakelijke, kalmerende thee. De oliën in dit kruid hebben tevens een ontstekingsremmend en antibacterieel effect en ze bevorderen de regeneratie van de huid. Om die reden wordt het voor de genezing van wonden aanbevolen door de Duitse Commission E, de overheidsraad die de veiligheid en effectiviteit van kruidenmiddelen beoordeelt. Maak een sterke thee van 1 volle theelepel bloemen per mok kokend water. Laat dit trekken tot het is afgekoeld en breng het aan met een kompres.

Smeerwortel (Symphytum officinale) bevat allantoïne, een stof die bij de wondgenezing helpt. Dr. James Duke, auteur van The Green Pharmacy3, raadt aan de verse, gewassen en gekneusde bladeren direct op de wond aan te brengen als een kompres, of om smeerwortel aan te brengen in de vorm van een pasta van de verpulverde bladeren. (Ook kunt u huidverzorgingsproducten met smeerwortel proberen, verkrijgbaar bij de natuurwinkel.) De afgelopen jaren is de reputatie van smeerwortel aangetast omdat het bestanddelen heeft die tot leverschade kunnen leiden wanneer het wordt ingenomen. Dit kruid hoort dan ook niet genuttigd te worden, maar bij extern gebruik is er geen gevaar.

Calendula (Calendula officinalis), of goudsbloem, wordt al eeuwen gebruikt voor de wondgenezing. Ook Commission E beveelt calendula aan voor wondgenezing. Maak thee van 1-2 theelepels gedroogde bloemen per mok kokend water. Laat dit trekken tot het afgekoeld is. Gebruik het als kompres of meng 1-2 theelepels van de tinctuur met een mok water en breng dat aan op de wond.
Gotu kola (Centella asiatica) of indische waternavel wordt in India al eeuwen gebruikt voor de wondgenezing.

Geen wonder, want het zuur van dit Aziatische kruid stimuleert de samenstelling van bindweefsel. Balsems van gotu kola zijn verkrijgbaar bij (online) natuurwinkels of kruidenwinkels. U kunt ook een kompres aanbrengen met een tinctuur, vloeibaar extract of thee. Gebruik voor thee 2 theelepels gedroogde blaadjes per mok kokend water en laat dit trekken tot het afgekoeld is.

Basale eerste hulp

Volg bij snijwonden de volgende stappen:
• Het bloeden stopt meestal vanzelf. Is dat niet zo, oefen dan druk uit op de wond tot het bloeden stopt.
• Was de wond direct goed met water en zeep.
• Breng een ontsmettingsmiddel aan. Artsen raden vaak jodium aan, alcohol of chloorhexidine, allemaal verkrijgbaar bij drogist en apotheek. Even effectieve alternatieven zijn echter aloë vera, tea tree olie en honing.

Het sap uit de dikke bladeren van de aloë vera is het bekendst als middel voor lichte verbrandingen, maar het kan ook bij snijwonden helpen. Aloë had zelfs al meer dan 2000 jaar geleden de reputatie van genezend middel, toen het in het leger van Alexander de Grote werd gebruikt om gevechtswonden te behandelen. In de moderne wetenschap zijn verschillende verklaringen gevonden voor het feit dat aloëgel de wondgenezing versnelt: het heeft antibacteriële, antivirale en antischimmelbestanddelen die infecties helpen voorkomen. Ook heeft het immuunstimulerende en ontstekingsremmende bestanddelen en zet het de bindweefselvorming en de huidregeneratie aan. Verder bevat aloë de antioxidanten vitamine C en E, en het mineraal zink.

‘De meeste huishoudelijke snij- en brandwonden ontstaan in de keuken,’ zegt Anne Simons, huisarts in San Francisco. ‘Wie een aloë-veraplant met pot in de keuken zet, heeft dus vrijwel altijd verse gel bij de hand als het nodig is. Breek er gewoon een blad vanaf, scheur het open, schep de gel eruit en breng die aan.’ Toen de Engelse ontdekkingsreiziger Captain James Cook in 1777 voor het eerst voet aan land zette in Australië, zag hij dat de inheemse bevolking wonden behandelde met gekneusde bladen van de tea tree (melaleuca alternifolia). De olie uit die bladeren is een sterk antisepticum. ‘Ik gebruik tea tree olie op wonden,’ zegt dr. Duke, ‘en het werkt even goed als ontsmettingsmiddelen die niet van kruiden afkomstig zijn.’

In medische geschriften uit het oude Egypte wordt aangeraden wonden met honing af te dekken. Uit recent onderzoek blijkt dat daar iets in zit: honing werkt sterk antibacterieel. In Engeland werden alle bacteriën die na een operatie vaak wondinfecties veroorzaken, gekweekt waarna er twee druppels honing in elk kweekbakje werden toegevoegd. De bacteriegroei werd hierdoor substantieel geremd.

Een laatste mogelijkheid is, volgens de Amerikaanse orthopedisch chirurg Richard Knutson, een pasta van kristalsuiker en water. Suiker kan ook infectie voorkomen en versnelt de genezing.
Michael Castleman
BRONNEN:

1Third Line Press, 1993
2Avery Publishing Group, 1990
3St Martin’s Paperbacks, 1998

De pijn te lijf bij brandwonden

• Koelen. Laat over kleine brandwonden zo snel mogelijk koud water stromen of gebruik een ijskompres (een paar ijsklontjes in een plastic zak met daaromheen een doek, of een kant en klaar gekocht coldpack). Houd het twintig minuten koud op die manier, wacht tien minuten en begin weer met koelen. Spoelen met koud water is vooral belangrijk als de brandwond door een chemische stof is veroorzaakt, zoals ontstopper of schoonmaakmiddelen voor oven of toilet. Spoel continu met koud water gedurende 15-30 minuten en als de verpakking er nog is, lees dan de instructies op het etiket bij huidcontact.
• De pijn verzachten. Artsen adviseren aspirine, paracetamol of ibuprofen. Een natuurlijk alternatief is de bast van de witte wilg (Salix alba), waarin pijnstillende bestanddelen zitten die lijken op aspirine. De Duitse Commission E bevestigt de pijnstillende werking van deze bast. Laat acht uur lang 1 theelepel poeder van de bast in een mok koud water staan, zeef het en drink tot drie mokken per dag met honing en/of citroen. Wie gevoelig is voor aspirine, kan van dit kruid echter maagklachten krijgen.
• Aloë vera aanbrengen. In de jaren dertig werd in een medisch verslag gemeld dat aloë hielp bij de genezing van brandwonden die door bestraling waren ontstaan. In 1995 behandelden Thaise onderzoekers 27 mensen die tweedegraads brandwonden hadden met ofwel aloë gel ofwel vaseline onder een gaasverbandje. De gemiddelde helingstijd bedroeg respectievelijk elf versus achttien dagen.
• Honing opsmeren. Indiase onderzoekers behandelden brandwondpatiënten met ofwel een standaardverband ofwel een doordrenkt met honing. In de honinggroep heelden de wonden twee keer zo snel (negen versus achttien dagen).
• Aromatherapie toepassen. Kathi Keville en Mindy Green zijn co-auteurs van het boek Aromatherapy, A Complete Guide to the Healing Art. Zij raden aan een paar druppels lavendelolie op brandwonden aan te brengen, of een mengsel van elk drie druppels olie van lavendel, tea tree, kamille en calendula.
• Blaren niet doorprikken. Als er een blaar ontstaat, is de verleiding groot deze door te prikken. Daardoor ontstaat echter het risico van infectie. Als een blaar uit zichzelf kapotgaat, was hem dan goed met water en zeep en bedek hem met een gaasje met honing, aloë, lavendel of tea tree olie. Was de kapotte blaar dagelijks en ververs daarbij het verbandje.

 Bloeduitstortingen uitbannen

Een bloeduitstorting is een rode, blauwe, of paarse vlek op de huid. Rond het oog noemen we hem een blauw oog. Een bloeduitstorting ontstaat als bij een val of een klap de huid intact blijft, maar de kleine bloedvaatjes eronder beschadigd raken. Naarmate iemand ouder wordt, ontstaan de bloeduitstortingen sneller omdat de haarvaatjes in de huid kwetsbaarder worden.
• Breng zo snel mogelijk een koud kompres aan. IJs vermindert de pijn en de zwelling. Neem geen aspirine of bast van de witte wilg. Dat zijn stollingsremmers en die verergeren het bloeden.
• Neem bromelaïne. Dit is een enzym dat veel voorkomt in ananas en het werkt ontstekingsremmend. Bij de natuurwinkel is het verkrijgbaar (de kauwbare varianten zijn heerlijk) of eet gewoon veel ananas.

 Als er een infectie ontstaat

Wanneer een wond begint te genezen, moeten de pijn, gevoeligheid, roodheid en zwelling afnemen. Blijven ze of verergeren ze, dan is de wond geïnfecteerd. Een lichte infectie is veilig thuis te behandelen door hem te wassen met water en zeep, het ontstoken gebied in warm water te dompelen en middelen aan te brengen als aloë vera, honing, lavendelolie of tea tree olie. Houden de symptomen dan nog aan, en vooral als er pus naar buiten komt, ga dan naar een arts. Ga ook direct naar een arts bij:
• wonden die maar blijven bloeden of met kartelranden die elkaar niet raken, omdat er misschien gehecht moet worden;
• wonden met vuil of ander materiaal erin dat u er niet uit krijgt. De wond moet professioneel worden schoongemaakt;
• brandwonden groter dan uw hand (behalve zonnebrand);
• brandwonden waaruit veel blaarvorming ontstaat, of elke blaar groter dan 2,5 centimeter doorsnee;
• elke beet van mens of dier die door de huid gegaan is, aangezien hier het infectierisico groot is.