Een pilletje van niets: het enige werkzame bestanddeel bent u zelf

In het geneesmiddelenonderzoek worden van oudsher placebo’s of neppillen gebruikt. Robert Richman gaat nu een stap verder: hij introduceert de Xpill.

Stel dat u een pilletje zou krijgen dat eigenlijk gewoon een snoepje is. Dat dus geen chemisch bestanddeel bevat dat een bepaald effect op uw lichaam kan hebben. U krijgt dit te horen voordat u het pilletje inneemt, maar desondanks beginnen er dingen te gebeuren. Bepaalde problemen in uw leven beginnen zich op te lossen, of pijntjes verdwijnen.

De ‘neppil’ is een bekend concept in de geneeskunde. Daar heet het een placebo en de werking ervan wordt vaak vergeleken met die van een echt medicijn. Patiënten krijgen daarbij een van de twee, maar zonder te weten welke. De placebo is waarschijnlijk het krachtigste ‘medicijn’ dat ooit is uitgevonden: het gemiddelde succespercentage bij de ziektes waarbij het placebo-effect is onderzocht, is ongeveer 30 procent. En dan te bedenken dat een echt medicijn als effectief wordt beschouwd als het bij iets meer dan 30 procent van de patiënten een positieve uitkomst geeft.

Ted Kaptchuk, hoogleraar geneeskunde aan de medische faculteit van Harvard, heeft zijn levenswerk gemaakt van het onderzoek naar het placebo-effect. In een onlangs gehouden TED-talk legt hij uit dat een placebo werkt omdat ons brein in essentie een verwachtingsmachine is. Als je door een bos loopt en je weet dat daar slangen leven, zie je een tak op de grond meteen voor een slang aan, zegt hij.

Op dezelfde manier zal een pil, omdat we weten dat die bedoeld is om ervoor te zorgen dat we ons beter gaan voelen, dat steevast doen, zelfs als we weten dat het een neppil is. Volgens Kaptchuk gaat het niet alleen om de pil: ook alles eromheen, zoals de witte jas van de dokter, het ritueel van het uitschrijven van een recept en de betrokkenheid van de arts, heeft invloed.

Iedereen merkt verandering

Robert Richman was bedrijfscoach en toen hij zich voor het eerst in neppillen begon te verdiepen, dacht hij helemaal niet aan het genezen van mensen. Als gastspreker interesseerde hij zich vooral in hoe je de mentaliteit van mensen kunt veranderen en de blokkades kunt doorbreken die hen daarvan weerhouden.

Hij werd geïnspireerd door een belangrijke scène in de film The Matrix, waarin de hoofdpersoon moet kiezen uit een rode of een blauwe pil: met de blauwe keert hij terug naar het onbewuste, en met de rode pil ontwaakt hij uit zijn illusies en belandt hij in de realiteit.

‘Ik wil dat films echt gebeuren,’ zegt Robert, die zich tijdens zijn studie met film bezighield. ‘En toch heb ik altijd gedacht dat de werkelijkheid niet is wat ze lijkt, dat er meer aan de hand is.’ Geïnspireerd door deze twee gedachten besloot hij de theorie achter The Matrixte testen. Hij deed dat op het Amerikaanse experimentele festival Burning Man, dat jaarlijks in de woestijn van Nevada wordt gehouden. Hij nam een aantal potjes mee, die eruitzagen als pillenpotjes, en vulde ze met rode snoepjes. Hij nodigde deelnemers uit ‘hun werkelijkheid te ervaren’ en de pillen te slikken.

Een paar weken later kreeg Robert een telefoontje van een psycholoog aan wie hij – zonder te weten dat ze psycholoog was – de snoepjes had gegeven. Ze wilde een nieuwe voorraad bestellen. Ze had de neppillen aan haar patiënten gegeven, die een opmerkelijke doorbraak rapporteerden. ‘Ik weet nog dat ik tegen haar zei dat het gewoon snoepjes waren,’ zegt Robert.

Hij merkte dat hij op iets bijzonders gestuit was en nodigde Facebook-vrienden uit om zijn vitaminepillen uit te proberen. Dit keer waren de pillen paars (een mix van rood en blauw), vanwege een opmerking van new age-filosoof Ken Wilber. ‘Rode pil? Blauwe pil? Hoezo? In de zestiger jaren namen we ze allebei!’

Opnieuw waren de effecten onmiddellijk merkbaar en indrukwekkend. Aan iedere deelnemer werd gevraagd om voor hij een pil nam, het gewenste resultaat te benoemen, bijvoorbeeld om eindelijk te gaan doen wat hij al jaren voor zich uit schoof, om zich een doel te stellen of zijn emoties onder ogen te zien. Alle veranderingen werden een halfjaar lang bijgehouden.

In die periode verzamelde Robert meer dan veertig filmpjes met getuigenissen van mensen die ingrijpende veranderingen in hun leven hadden meegemaakt, zoals stoppen met roken of het starten van een nieuw zakelijk project. Ook Robert zelf had baat bij zijn neppil: hij liep voor het eerst een halve marathon, terwijl hij voordien slechts een fractie van deze afstand kon hardlopen.

Wat gebeurt er?

Niet iedereen die de neppillen slikte, had er baat bij. Maar dat zoveel mensen er wel baat bij hadden was een verrassing. En hoe dat mogelijk is? Robert denkt dat de neppillen ons in staat stellen ons onderbewuste aan te boren, iets wat onze bewuste geest – die daar woorden voor gebruikt – gewoon niet voor elkaar krijgt. Eigenlijk is het pilletje een symbool. En symbolen, zegt Robert, zijn de taal waarmee volgens psycholoog Carl Jung ons onderbewuste communiceert.

Het lijkt er ook op dat we dankzij neppillen kunnen doordringen tot diepere emoties, die ons misschien wel blokkeren en die we kunnen ontwarren door steeds opnieuw ‘waarom?’ te vragen. Toen Jack Canfield, auteur van de bestsellerserie Chicken soup for the soul, een van Roberts pillen nam, besloot hij dat zijn doel een opgeruimd bureau was. Op de vraag waarom, antwoordde hij dat hij ruimte wilde om meer boeken te schrijven. Toen hem opnieuw gevraagd werd waarom, antwoordde hij dat hij geliefd en gerespecteerd wilde worden.

Op dit moment hebben honderden mensen Roberts neppillen gebruikt. Inmiddels is hij met zijn idee de commerciële weg ingeslagen en heeft hij de Xpill op de markt gebracht. Die lijkt op een receptgeneesmiddel en wordt als capsule in een potje geleverd.

Er zijn al duizenden potjes van de band gerold. De capsules bevatten slechts bruin rijstpoeder; niet iets wat mensen kan veranderen. Als het om de Xpill gaat heeft Roberts een hekel aan het woord ‘placebo’, want dat riekt naar de medische praktijk en de behandeling van ziekten. Hij doet geen beweringen over zijn Xpill, hij zegt alleen: ‘Er zit niets in deze pillen… en toch zit alles erin.’

Er is ook belangstelling van onderzoekers, en er staat een reeks onafhankelijke studies gepland naar het vreemde verschijnsel van de Xpill. Tot die tijd verdiept Robert zich in de mogelijkheid om apps te bouwen rondom ervaringen met de Xpill. Wat begon als een eenvoudig experiment, bepaalt Roberts leven nu volledig. Hij zegt dat hij in de toekomst minder als bedrijfscoach zal werken, omdat zijn aandacht is verschoven naar een pil die niets bevat, maar die zoveel lijkt te doen.
Bryan Hubbard

Meer over de Xpill
www.xpill.com

Literatuur:
1. Pain, 2015;156:2616-26
2. PLoS ONE, 2010; e15591
3. The Guardian, 11 juni 2017
4. Pain, 2016;157(12):2766-2772

[kadertekst] Placebo-effect steeds sterker

Het placebo-effect is een verschijnsel dat steeds sterker lijkt te worden. De positieve uitwerking ervan op patiënten is de afgelopen 25 jaar toegenomen, en tegenwoordig doet het niet onder voor de resultaten van krachtige medicijnen.

Onderzoekers van de McGill Universiteit in Montreal (Canada) bekeken de resultaten van 84 trials naar pijnstillers, uitgevoerd tussen 1990 en 2013. Ze ontdekten dat het placebo-effect in die periode groter was geworden.1

Mensen rapporteren tegenwoordig na een placebobehandeling een gemiddelde daling van 30 procent in pijn door zenuwschade, wat gelijkstaat aan de resultaten die met pijnstillers worden bereikt.

Vreemd genoeg lijkt de toenemende werkzaamheid van placebo’s vooral in de VS plaats te vinden, en met name in grotere trials die langer duren. De McGill-onderzoekers zeggen dat bij patiënten in Europa en Azië niet dezelfde stijging te zien was.

Voor farmaceutische bedrijven is het effect van placebo’s een probleem, want volgens de onderzoekers wordt het steeds moeilijker om de voordelen van hun medicijnen aan te tonen.
 

[kadertekst] Ook als u het weet, werkt het

Als mensen de Xpill gebruiken, kunnen er dingen gebeuren… zelfs als ze weten dat er helemaal niets in zo’n pil zit. Hetzelfde geldt voor een placebo, de neppil die patiënten bij geneesmiddelentrials krijgen. In een experiment uitgevoerd door Ted Kaptchuk en zijn onderzoeksteam van Harvard kregen veertig mensen met het prikkelbaredarmsyndroom een placebo, en veertig anderen kregen helemaal niets.2

De placebogroep wist dat ze een neppil kregen; op het potje waar de pillen in zaten, stond zelfs ‘placebo’. Desondanks meldde 59 procent van de placebogroep binnen drie weken een ‘significante verbetering’ van hun symptomen. In de groep die niets kreeg, was dit percentage 35 procent. Bij die groep leek de tijd een rol te spelen: veel mensen worden na verloop van tijd beter door natuurlijk herstel.

De resultaten bij de placebogroep waren net zo goed als de resultaten die je zou verwachten van een medicijn. Kaptchuck zei dat hij niet precies wist waarom de placebo zo goed gewerkt had, maar hij denkt dat het effect eerder te danken is aan het medische ritueel dan alleen aan positief denken, vooral omdat de verbeteringen in de placebogroep bijna twee keer zo sterk waren.
 

[kadertekst] Nepoperaties

Niet alleen pillen kunnen een placebo-effect veroorzaken. Ook patiënten die een operatie ondergingen, melden positieve resultaten… zelfs als er niets gedaan was.

Het gebeurt maar zelden dat er een placebo- in plaats van een echte operatie wordt uitgevoerd, want zo’n schijnoperatie wordt als onethisch beschouwd. Maar áls het gebeurt, kunnen patiënten dezelfde verbeteringen ervaren.

Orthopedisch chirurg Andy Carr van het universiteitsziekenhuis in Oxford zegt dat er verschillende studies zijn gedaan waarin een echte met een schijnoperatie werd vergeleken. Het ging om electieve (dus geen spoed-)operaties als knie-operaties bij artrose, het injecteren van botcement in ruggenwervels (vertebroplastiek) en het plaatsen van een maagballon.3

Het placebo-effect bij operaties kan veel vaker voorkomen dan chirurgen in de gaten hebben. Carr zegt dat dit deels verklaarbaar is doordat operaties niet wetenschappelijk getest worden, zoals bij medicijnen wel gebeurt.

‘Het beste is… om geen operaties te blijven uitvoeren waarvan we niet weten of er een sterk placebo-effect of volledig placebo-effect meespeelt, want dat betekent dat tientallen of honderden of duizenden patiënten onnodig een operatie ondergaan,’ zegt hij.

[kadertekst] Het gaat niet om het pilletje

Bij het placebo-effect gaat het niet alleen om het pilletje. Het gaat om het hele ritueel van de zorg, zoals de interactie met de arts of verpleegkundige, het slikken van de pillen en ‘alle rituelen en symbolen van onze gezondheidszorg’, zegt hoogleraar Ted Kaptchuk van Harvard.
Hij denkt al over het placebo-effect na sinds hij een klein testje deed dat opmerkelijke resultaten te zien gaf.4

Daarbij gaf hij een neppil – met op de verpakking een duidelijke vermelding dat het een placebo betrof – samen met een sterke pijnstiller (NSAID: niet-steroïdale ontstekingsremmer) aan ongeveer de helft van 97 patiënten met chronische lagerugpijn. De andere helft kreeg alleen een NSAID.
Aan degenen die de placebo kregen, werd uitgelegd dat die geen werkzame ingrediënten bevatte. Toch rapporteerden de patiënten die een placebo én NSAID kregen 30 procent minder pijn, terwijl de pijn bij de groep die alleen een NSAID kreeg, slechts met 9 procent afnam.

Als het placebo-effect echt alleen inbeelding is, dan beelden we ons blijkbaar in dat het niet uitmaakt of de pil die we slikken nep is of niet.

Wilt u dit artikel lezen?

Als abonnee kunt u dit artikel gratis lezen door in te loggen op uw account. Nog geen abonnee? Sluit nu een abonnement af.

Andere artikelen van Bryan Hubbard

De medicijnen zijn heerlijk

Het Laatste woord: De illusie van de goochelaar

Het laatste woord; Is het beter om niets te voelen?

Het laatste woord

Artsen weten wel beter

Marktwerking en zorg?

Veel politici spreken zich uit over marktwerking in de zorg. Volgens sommigen helpt concurrentie om kosten te beteugelen. Volgens anderen leidt het juist tot meer kosten en minder kwaliteit. De uitspraken van voor- en tegenstanders zijn niet altijd onderbouwd. Ten...

Gastcolumn: Emoties kun je als voedsel verteren

Er is de afgelopen jaren een gestage toename te zien van het aantal mensen dat psychische aandoeningen ontwikkelt.1 Dat is zorgelijk, maar eigenlijk ook relatief eenvoudig te veranderen. De kern van het probleem is dat veel mensen hun emoties niet adequaat kunnen...

De borsten

Zacht, rond, fier, stevig, klein, hangend, veranderd of zelfs afwezig na een operatie… Borsten zijn er in vele prachtige soorten en maten. Ze bestaan uit vetweefsel, bindweefsel, ligamenten én borstklieren; elke borst is gevuld met zo’n vijftien tot twintig lobben die...

Holistische hulp bij een kinderwens

Zwanger worden, het lijkt zo vanzelfsprekend. Toch heeft 1 op de 5 stellen vruchtbaarheidsproblemen - en dat worden er steeds meer. In haar praktijk begeleidt Ingrid Schoonveld vrouwen met een onvervulde kinderwens. Schoonveld werkte al jaren in de communicatiesector...

Beter naar je gevoel (leren) luisteren deel 2

In het eerste deel van dit tweeluik las je waarom het een uitdaging kan zijn om naar je gevoel te luisteren. In dit tweede deel gaan we in op het maken van gezonde voedingskeuzen, door een situatie te creëren waarin je op je gevoel kunt leren vertrouwen. Belangrijke...

Bryan Hubbard avatar

Over de auteur

Bryan Hubbard studeerde filosofie aan de universiteit van Londen. Hij is de echtgenoot van Lynne McTaggart en samen zijn zij directeur van twee uitgeverijen, WDDTY Publishing Ltd en New Age Publishing Ltd. Hij is uitgever van het maandblad What Doctors Don’t Tell You. ( Het moederblad van Medisch Dossier)
Lees meer artikelen van Bryan Hubbard