30-07-2008

Een nieuwe visie op vetten

BIJNA ALLE OFFICIËLE VOEDINGSVOORSCHRIFTEN RADEN AAN ZOVEEL MOGELIJK DE VERZADIGDE VETTEN TE VERMIJDEN, MAAR UIT NIEUWE INZICHTEN BLIJKT DAT DEZE VETTEN JUIST VAN VITAAL BELANG ZIJN VOOR EEN LANG EN GEZOND LEVEN.
Veel mensen nemen zich geregeld voor gezonder te gaan eten en al het lekkers dat zo veel verzadigde vetten bevat, zoals volvette kaas, boter en vet vlees te schrappen. Genoemde vetten gelden immers sinds lange tijd als de boosdoeners als het gaat om hartziekten en bepaalde vormen van kanker. Bij nader onderzoek blijkt echter dat het voor een lang en gezond leven juist goed is een redelijke hoeveelheid van deze verzadigde vetten in het dagelijks eetpatroon op te nemen. Het zou hartziekten, osteoporose en zelfs kanker kunnen te voorkómen.
 

Goeie vetten, slechte vetten
Verzadigde vetten komen voornamelijk van dierlijke producten. Ook worden ze aangetroffen in tropische oliën zoals palmolie en kokosnootolie. In ons voedsel zitten ongeveer vier soorten verzadigd vet: van stearinezuur (dierlijke vetten en chocola); van laurinezuur (kokosolie); van palmitinezuur (palmolie, dierlijke producten en zuivel); van myristinezuur (kokosolie en zuivel). Sinds mensenheugenis eten we verzadigde vetten; ook in moedermelk komen verzadigde vetzuren voor: ze zijn van essentieel belang voor zuigelingen en peuters. Ook zorgen ze voor smakelijke voeding met een goede consistentie en stabiliteit.
Verzadigde vetten omhullen de nieren en leveren energie voor de nierwerking. Zonder vetten van palmitinezuur zullen bepaalde signaal- en stabiliseringsfuncties van het lichaam gaan haperen. Bij een tekort aan deze vetten zullen de factoren die de groei van cellen en organen bevorderen, slecht functioneren. Mensen met te weinig verzadigde (gesatureerde) vetten in hun witte bloedlichaampjes (T-cellen) kunnen afwijkingen van het immuunsysteem krijgen.
Myristinezuur stabiliseert eiwitten, ook de eiwitten die betrokken zijn bij het immuunsysteem en de eiwitten die tumoren aanpakken. De effecten van stearinevetzuren op het cholesterolgehalte zijn te verwaarlozen, misschien verlagen ze het een beetje. Laurinezuur heeft antibacteriële werking (zie kader op p. XX).
 

Vette pech
Meer dan zestig jaar geleden vroeg een tandarts uit Cleveland (Weston A. Price) zich af waarom de kinderen in zijn praktijk die in afgelegen plattelandsgebieden woonden, lichamelijk uitermate gezond waren terwijl de andere Amerikaanse kinderen in zijn praktijk aan allerlei kwalen leden. Hij ontdekte dat die gezonde kinderen allemaal één ding gemeen hadden: ze gebruikten natuurlijk voedsel dat geen witte bloem, geraffineerde suikers en ranzige plantaardige olie bevatte.
Verdere analyse wees uit dat het dagelijks voedsel van de inheemse bevolking meer dan tien keer zoveel vetoplosbaar vitamine A en D bevatte (voorkomend in dierlijke vetten, orgaanvlees, vis, eieren en schelpdieren) als de typisch westerse voeding. Genoemde vitaminen zijn essentieel voor een gezond beenderstelsel, ter voorkóming van aangeboren defecten en problemen met de vruchtbaarheid, voor een gezonde groei en ontwikkeling en ter voorkóming van ziekten zoals kanker van de dikke darm en multiple sclerose.
De verzadigde vetten zijn dus nodig om deze en andere voedingsmiddelen in ons lichaam te kunnen opnemen. Een daarvan is vitamine K, die nodig is voor de bloedstolling en de opbouw van de botten. Vitamine K uit zuivelproducten wordt beter opgenomen dan die uit bonen of bladgroenten; wordt er boter aan de groenten toegevoegd, dan bevordert dat ook de absorptie in het lichaam1.
Enkele wetenschappers, onder wie Linus Pauling, John Yudkin en Mary Enig, wezen er al lang geleden op dat het aantal hartaandoeningen bleef toenemen terwijl er toch steeds minder verzadigd vet werd gebruikt. Waarom wordt dan toch de consumptie van verzadigde vetten verantwoordelijk gesteld voor die toename? Waarom komt er bijvoorbeeld bij de bevolking van Puerto Rico weinig borstkanker en dikkedarmkanker voor (ziekten die op het conto van de verzadigde vetten worden geschreven), terwijl hun dagelijkse voeding veel dierlijke vetten bevat2? Ook is het raadselachtig dat het overlijdenspercentage voor borstkanker in Spanje slechts een derde bedraagt van dat in Frankrijk en Italië, terwijl in Spanje veruit de meeste vetten worden geconsumeerd, tenzij men aanneemt dat verzadigde vetten niet zo fout zijn als wordt beweerd. Dat blijkt te kloppen. Bij analyse van gegevens van USDA (United States Department of Agriculture) ontdekte dr. Enig dat de zogenaamde ‘goede vetten’, onverzadigde vetten van plantaardige oliën zoals sojaolie, olie uit granen enzovoort, iemand vatbaar lijken te maken voor kanker, terwijl dierlijke vetten juist een beschermende werking lijken te hebben. Ze publiceerde haar bevindingen in 1978. Toentertijd was ze een van de eersten die waarschuwden voor de ‘transvetten’, vloeibare plantaardige vetten die worden gehard door er waterstof aan toe te voegen. Nu pas, 25 jaar later, worden er stappen ondernomen om deze smerige vetten, bestanddelen van bijna al ons bewerkt voedsel, uit onze voeding te bannen.
 

De echte boosdoeners
Uit een overzicht van de onderzoeken blijkt dat transvetzuren (t-FAs) de spiegel van het LDL-cholesterol (het low-density lipoproteïn) in het bloed doen stijgen. In tegenstelling tot de verzadigde vetten verlagen transvetten ook nog het ‘goede’ (HDL: high density lipoproteïn) cholesterol. Hierdoor neemt de kans op een hartaandoening en/of een beroerte toe3.
Meervoudig onverzadigde vetten zijn eveneens schadelijk: ze worden snel ranzig wanneer ze worden blootgesteld aan lucht, hitte en licht. Ze gaan dan oxideren en vormen vrije radicalen, waardoor celbeschadiging ontstaat. Uit een onderzoek met meer dan 60.000 vrouwen in de leeftijd van 45-70 jaar in Zweden bleek dat er een verband was tussen gebruik van meervoudig onverzadigde vetten en het voorkomen van borstkanker, terwijl dat bij verzadigde vetten niet zo was4. Wat hartziekten betreft, onder mannelijke albinoratten die voeding kregen die rijk was aan meervoudig onverzadigde vetten zoals van sojabonen en raapzaadolie, kwamen meer hartaandoeningen voor. Werden er echter verzadigde vetten (van cacaoboter) aan de oliën toegevoegd, dan kwamen er aanzienlijk minder aandoeningen voor5.
Misschien zijn verzadigde vetten dus eigenlijk wel goed voor het hart (ofschoon we niet zonder meer kunnen stellen dat wat goed is voor dieren ook goed is voor mensen).
Toch bleek uit een drie jaar durend onderzoek onder postmenopauzale vrouwen met hartaandoeningen dat, in tegenstelling tot wat verwacht werd, bij degenen die regelmatig verzadigde vetten gebruikten, de aandoeningen minder progressief verliepen dan bij degenen die een dieet volgden dat rijker was aan meervoudig onverzadigde vetten en koolhydraten6.
 

Bescherming tegen ziekten
In een follow-up onderzoek van de Swedish Malmo Diet and Cancer Study werd van 28.000 personen van middelbare leeftijd gedurende vijf jaar bijgehouden hoeveel vet ze gebruikten. Bij zowel mannen als vrouwen bleek er geen nadelig effect aan te tonen wanneer ze veel verzadigde vetten innamen7. Sommige wetenschappers denken zelfs dat verzadigde vetten een beschermend effect hebben op hart en vaten. Zo komen er bij de Pukapuka en Tokelau (Polynesische volken) in de Stille Zuidzee bijna geen vaatziekten voor, terwijl kokosolie toch een hoofdbestanddeel is van hun voedsel8.
Lipoproteïne-A a ofwel Lp(a) in het bloed duidt op hartvaatziekten. In een dubbelblind onderzoek zijn de effecten van diëten met verschillende soorten vetten vergeleken, zoals met enkelvoudig onverzadigde vetten (olijfolie) en met verschillende concentraties transvetten en verzadigde vetten. Het bleek dat het dieet met verzadigde vetten het Lp (a) met 8-11 procent verlaagde9. In India verklaren wetenschappers de toename van het aantal gevallen van hartziekten en diabetes type 2 door het feit dat men de traditionele bakproducten, zoals ghee (geklaarde boter) en kokosnootolie, heeft vervangen door onverzadigde plantaardige oliën10.
Tot slot blijken verzadigde vetten ziekteverwekkers in onze slijmvliezen inactief te kunnen maken, zoals virussen, bacteriën, schimmels en eencelligen11.
De tegendraadse conclusie van dr. Enig is dat volwassenen eigenlijk maar liefst een kwart van hun calorieën uit verzadigde vetten zouden moeten halen (de heersende richtlijnen raden ongeveer 10 procent aan).
Het bewijs is duidelijk: we kunnen niet langer met een beschuldigende vinger naar de vetten wijzen, wanneer we het over een gezond hart en botten hebben. We kunnen ons beter druk maken om bewerkte voedingsmiddelen. Die zouden wel eens de grote schuldige kunnen zijn achter de huidige epidemie van ‘ongezondheid’ in onze moderne maatschappij.
Kim Wallace

 

1Br J Nutr, 1996; 76: 223-229
2Cancer Res, 1975; 35: 3265-3271
3J Am Coll Nutr, 1996; 15: 325-339
4Arch Intern Med, 1998; 158: 41-45
5Lipids, 1982; 17: 372-382
6Am J Clin Nutr, 2004; 80: 1175-1184
7J Int Med, 2005; 258: 153-165
8Am J Clin Nutr, 1981; 34: 1552-1561
9Arterioscler Thromb Vasc Biol, 1997; 17: 1657-1661
10J Indian Med Assoc, 1998; 96: 304-307
11Ann NY Acad Sci, 1994; 724: 457-464
 

kader 1
Ooit was er geen verband met cholesterol
Het is een sprookje dat cholesterol de oorzaak zou zijn van klonters in onze bloedvaten en van hartziekten. De waarheid is dat niemand precies weet welk verband er bestaat tussen vetten, cholesterol en hartziekten; wel staat vast dat het publiek op het verkeerde been wordt gezet.
Hoogstwaarschijnlijk heeft het cholesterol dat in onze lichaamscellen wordt geproduceerd, een beschermende functie. Het repareert bloedvaten die zijn beschadigd door onze moderne ‘gifstoffen’ zoals bewerkt voedsel.
Wetenschappers hebben vastgesteld dat verzadigde vetten en cholesterol samenwerken om de wanden van onze cellen te verstevigen en stabiel te maken. Als we grote hoeveelheden meervoudig onverzadigde vetten consumeren, nemen die de plaats in van de verzadigde vetzuren in de celwand. Doordat ze echter geen goed alternatief zijn voor deze verzadigde vetzuren, is het gevolg dat de celwanden verzwakken. Vervolgens sijpelt het cholesterol uit het bloed de cel binnen om de weefsels te verstevigen. Dit fenomeen is ervoor verantwoordelijk dat het cholesterolgehalte van het bloed tijdelijk daalt wanneer we veel onverzadigde vetten consumeren en minder verzadigde vetten 1.

1Am J Clin Nutr, 1997; 66: 438-446
 

kader 2
Geneeskrachtige kokosnootolie
Door een serie verkeerd geïnterpreteerde onderzoeken bij dieren van enkele tientallen jaren geleden heeft kokosnootolie een slechte pers gekregen. Dat is zeer ten onrechte: kokosnootolie bestaat voor 40 procent uit laurinezuur. Dat zit ook in moedermelk en verder bijna nergens in het westerse voedingspatroon.
Door de unieke samenstelling is kokosnootolie heilzaam voor onze gezondheid.
• De olie is zeer stabiel. Zelfs wanneer hij een jaar op kamertemperatuur werd bewaard, bleek hij geen spoor van ranzigheid te vertonen. Waarschijnlijk komt dat doordat de olie zo’n hoog gehalte aan verzadigde vetten bevat.
• De olie heeft een antibiotische werking. Het laurinezuur in kokosnootolie wordt in het lichaam omgezet in monolaurine, dat bacteriën en virussen doodt1,2.
• De olie helpt een goed lichaamsgewicht in stand te houden. Bij bestudering van de wetenschappelijke literatuur blijkt dat de middellange-ketenvetzuren, zoals die voorkomen in kokosnootolie, het energieverbruik bevorderen en vlug een verzadigd gevoel geven3.
• De olie kan tegen kanker en leverziekten beschermen. Uit veel onderzoeken bij dieren blijkt dat kokosnootolie in tegenstelling tot onverzadigde oliën de lever beschermt en kankergezwellen tegenhoudt4,5.

1Int J Antimicrob Agents, 2002; 20: 258-262
2Arch Virol, 2001; 146: 777-790
3J Nutr, 2002; 132: 329-332
4Ann Surg, 2003; 237: 246-255
5Nutr Cancer, 1993; 20: 99-106
 

kader 3
Verstandig vet eten
Wat is wijsheid wat vetten betreft? Zoals zo vaak ligt de waarheid in het midden en is het de kunst de juiste middenweg te vinden tussen ‘goede’ en ‘ kwade’ vetten.
• Eet vers en biologisch, met meer eiwitten en vetten en minder koolhydraten en suiker dan voedingsdeskundigen aanbevelen.
• Vermijd kant-en-klaarproducten en geraffineerd of anderszins bewerkt voedsel. Hierin zit vaak transvet of meervoudig onverzadigde olie.
• Eet gewoon met het voedsel ook het vet dat erin zit: doe geen extra moeite dat te vermijden. Het is beter ook het vel van de kip te eten dan een kant-en-klaar kipproduct of kipfilet zonder vel.
• Vergeet niet om visolie te gebruiken en lijnzaadolie. Deze oliën bevatten grote hoeveelheden goede essentiële omega-3- en omega-6-vetzuren.
• Kook met traditionele vetten: boter, reuzel, kokosnootolie en olijfolie.
 

Wilt u dit artikel lezen?

Als abonnee kunt u dit artikel gratis lezen door in te loggen op uw account. Nog geen abonnee? Sluit nu een abonnement af.

Andere artikelen van Joanna Evans

Alternatieven: Stress

Endometriose

Artritis genezen?

Puur en simpel

De kracht van de geest

Marktwerking en zorg?

Veel politici spreken zich uit over marktwerking in de zorg. Volgens sommigen helpt concurrentie om kosten te beteugelen. Volgens anderen leidt het juist tot meer kosten en minder kwaliteit. De uitspraken van voor- en tegenstanders zijn niet altijd onderbouwd. Ten...

Gastcolumn: Emoties kun je als voedsel verteren

Er is de afgelopen jaren een gestage toename te zien van het aantal mensen dat psychische aandoeningen ontwikkelt.1 Dat is zorgelijk, maar eigenlijk ook relatief eenvoudig te veranderen. De kern van het probleem is dat veel mensen hun emoties niet adequaat kunnen...

De borsten

Zacht, rond, fier, stevig, klein, hangend, veranderd of zelfs afwezig na een operatie… Borsten zijn er in vele prachtige soorten en maten. Ze bestaan uit vetweefsel, bindweefsel, ligamenten én borstklieren; elke borst is gevuld met zo’n vijftien tot twintig lobben die...

Holistische hulp bij een kinderwens

Zwanger worden, het lijkt zo vanzelfsprekend. Toch heeft 1 op de 5 stellen vruchtbaarheidsproblemen - en dat worden er steeds meer. In haar praktijk begeleidt Ingrid Schoonveld vrouwen met een onvervulde kinderwens. Schoonveld werkte al jaren in de communicatiesector...

Beter naar je gevoel (leren) luisteren deel 2

In het eerste deel van dit tweeluik las je waarom het een uitdaging kan zijn om naar je gevoel te luisteren. In dit tweede deel gaan we in op het maken van gezonde voedingskeuzen, door een situatie te creëren waarin je op je gevoel kunt leren vertrouwen. Belangrijke...

Joanna Evans avatar

Over de auteur

Joanna is al meer dan 20 jaar werkzaam als psychotherapeut voor volwassenen en kinderen, met een specifieke expertise in traumabehandeling. Haar werk is gepubliceerd door Parent Co. Joanna heeft altijd een liefde gehad voor schrijven, wat van jongs af aan al aanwezig was. In haar vrije tijd geniet ze ervan om samen met haar echtgenoot langs de zuidoostkust van de Verenigde Staten te reizen, in elk seizoen, zelfs tijdens de hete en vochtige zomer.
Lees meer artikelen van Joanna Evans