Jarenlang was de heersende opvatting over het menselijk lichaam dat het functioneert zonder enige bewuste input van zijn eigenaar. Maar sinds de jaren zestig worden er wetenschappelijke onderzoeken gedaan naar de invloed van de geest juist op autonome functies als hartslag, polssnelheid, spijsvertering, bloeddruk , hersengolf- en spieractiviteit.Neal Miller is gedrags-neurowetenschapper aan de universiteit van Yale. Hij stelde als eerste dat mensen kunnen leren hun lichaamsfuncties en -reacties mentaal aan te sturen op een soortgelijke manier als een kind leert fietsen.

Bij een reeks experimenten op basis van conditionering en beloning met ratten ontdekte Miller dat deze dieren konden leren hun polssnelheid omlaag te brengen, de stroomsnelheid van hun urine te beheersen en zelfs de bloedvaten in de oren in verschillende mate te verwijden1. Millers redenering is dat als ratten hun lichaam al in die mate kunnen aansturen, waarom zouden mensen het dan niet kunnen?

Sinds de experimenten van Miller met ratten is feedback – het terugvoeren (feeding back) van informatie over lichaamsfuncties zodat iemand kan leren die functies actief aan te sturen – een geaccepteerde vorm van therapie geworden. Er zijn diverse apparaten ontwikkeld die verschillende fysieke reacties kunnen meten. Zaken die het best reageren op biofeedback, hebben meestal een relatie met stress, zoals hoofdpijn, slapeloosheid, astma, maagdarmstoornissen en een licht verhoogde bloeddruk. Naarmate de wetenschappelijke onderzoeken vorderen, worden er steeds meer mogelijkheden ontdekt.

Fibromyalgie

Met elektromyografische (EMG) biofeedback wordt de elektrische output van spieren gemeten. Dat helpt bij fibromyalgie, een aandoening die wordt gekenmerkt door pijn en gevoeligheid van de spieren en botten in verschillende delen van het lichaam. Na zes dagen EMG-biofeedback verminderde het aantal gevoelige punten en verbeterde het algehele lichamelijk en geestelijk welbevinden van de patiënten2. Die verbeteringen waren twee maanden na de EMG-behandeling nog steeds aanwezig. Ook bleken andere ziektesymptomen, zoals slaapproblemen en hoofdpijn, significant af te nemen3.

Diabetes

Bij dertig patiënten met diabetes type 2 (het niet-insulineafhankelijke type) bleken tien sessies met biofeedback en ontspanning het bloedsuikergehalte significant te verlagen. De uitwerking bleef bestaan tot wel drie maanden na de behandeling4. Soortgelijke resultaten zijn ook gevonden bij diabetes type 15.

ADHD

Biofeedback met elektro-encefalografie (EEG) – of neurofeedback, waarbij de hersengolven gemeten worden – blijkt veelbelovend voor de behandeling van aandachtstekortstoornis met hyperactiviteit (ADHD). In de grootste gecontroleerde trial die tot nog toe gepubliceerd is, ondergingen honderd kinderen met ADHD een behandeling met als onderdelen het middel Ritalin, counseling van de ouders en ondersteuning op school. Maar 51 kinderen kregen tevens een behandeling met neurofeedback.

Na een jaar bleken alle kinderen door Ritalin verbetering te vertonen, maar alleen de kinderen die ook neurofeedback hadden gehad, konden die verbetering handhaven als ze het geneesmiddel niet meer kregen6.EEG-biofeedback is even effectief als stimulerende medicijnen in het terugdringen van symptomen van ADHD7, en kan zelfs het IQ omhoogbrengen, gemiddeld met 12 punten8.

Acne

Biofeedback kan zelfs helpen bij huidaandoeningen als acne. Bij dertig patiënten die in zes weken twaalf sessies van ontspanning en visualisatie ondersteund door biofeedback kregen, bleek de acne significant af te nemen, zelfs in vergelijking met medicatie. Wie na de trial thuis bleef oefenen bleek die verbetering te handhaven, terwijl zij die dat niet deden hun acne weer zagen toenemen9.

Beroerte

Biofeedback is op veel manieren toegepast bij revalidatie na een beroerte, maar met wisselende resultaten. Uit een overzicht van dertien onderzoeken met in totaal 269 patiënten bleek EMG-behandeling geen voordeel op te leveren10. Toch concluderen de onderzoekers dat ‘biofeedback in het algemeen een zeer positieve impact kan hebben’ doordat het zelfvertrouwen van de patiënt enorm toeneemt11.

BRONNEN:

1J Comp Physiol Psychol, 1967 ; 63 : 12-19
2Indian J Med Sci, 2007; 61: 455-461
3Wochenschr, 1999; 149: 561-563
4Diabetes Care, 2005; 28: 2145-2149
5Diabetes Care, 1991; 14: 360-365
6Appl Psychophysiol Biofeedback, 2002; 27: 231-249
7Altern Med Rev, 2007; 12: 146-151
8Appl Psychophysiol Biofeedback, 1998; 23: 243-263
9J Psychosom Res, 1983; 27: 185-191
10Cochrane Database Syst Res, 2007 ; 2 : CD004585
11Top Stroke Rehabil, 2007; 14: 59-66

 Feedback krijgen

Biofeedback op zichzelf wordt niet vergoed door de zorgverzekeraars in Nederland, tenzij de behandeling wordt uitgevoerd als onderdeel van psychologische zorg, waarbij de therapeut een geregistreerd (GZ) psycholoog of eerstelijnspsycholoog moet zijn. Op de website van de Nederlandse sectie van de Biofeedback Foundation of Europe (BFE) kunt u geregistreerde therapeuten in uw omgeving zoeken, plus een lijst van aandoeningen waarvoor het gebruikt kan worden.
Door de nieuwste apparatuur kunt u tegenwoordig uzelf thuis biofeedback geven. Onderstaande apparaten zijn onder andere verkrijgbaar via www.electronichealing.co.uk, www.relax-uk.com en www.mindmodulations.com (prijzen kunnen variëren). De Nederlandse ‘brainmachine’-winkel Egosoft (www.net.info.nl/egosoft/biofeed.htm) levert de ThoughtStream ook, en de andere twee wellicht op bestelling.
• ThoughtStream (₤99 of €199) biedt feedback op basis van de galvanic skin response (GSR) die wordt weergegeven in de vorm van een lichtsignaal dat mee verandert met de mate van ontspanning of opwinding. Het wordt geleverd met software voor hersenspellen waarbij de speler het ‘spel’ kan leren beheersen via de sensoren.
• GSR 2 (₤49,99) meet de mate van stress via GSR en zendt een hogere of lagere toon uit afhankelijk van de emotionele status.
• WaveRider (₤900): een programma in Windows dat signalen verzamelt uit hart, hersenen, spieren en huid. De gebruiker kan met behulp van muziek en beelden zijn geestesgesteldheid in de gaten houden en beïnvloeden.