Terwijl in de complementaire praktijk veel aandacht en erkenning uitgaat naar de lekkende darm (leaky gut), wordt deze aandoening regulier tot op heden niet erkend. Is er sprake van een hypothetische, medisch niet-herkende aandoening?

Tot dusverre is er nog geen weten-schappelijk bewijs gepubliceerd dat de lekkende darm bevestigt. In de praktijk zien we echter dat veel patiënten klachten hebben die te maken hebben met een lekkende darm, ook wel een hyperpermeabele darm genoemd.

Wat is een lekkende darm?

Een lekkende darm (leaky gut) ontstaat door een verhoogde doorlaatbaarheid van de darm waardoor de barrièrefunctie verslechtert. Hierdoor kunnen stoffen zoals toxinen en niet volledig verteerde eiwitten en bacteriën in de bloedbaan komen. Deze stoffen kunnen het lichaam onnodig belasten en de hersenwerking negatief beïnvloeden. Het immuunsysteem kan ook op deze stoffen gaan reageren, waardoor de ontstekingsactiviteit in het lichaam wordt verhoogd. Dit heeft als gevolg dat er lichamelijke klachten kunnen ontstaan, zoals het verlies van energie, bijnieruitputting, versterking van klachten bij auto-immuunziekten, zoals coeliakie, de ziekte van Crohn, diabetes, reuma, psoriasis en MS.

Op hersenniveau kunnen slecht verteerde voedingsstoffen (vooral gluten) en gifstoffen in het bloed neurotransmitters (stofjes in de hersenen) verstoren en klachten verergeren. Een lekkende darm is geassocieerd met een slechte conditie, vaak voortkomend uit overgewicht, metabool syndroom, spijsverteringsproblemen, luchtwegproblemen, zoals astma, bronchitis, voorhoofdsholteproblemen, allergieën, ontstekingsvormen, zoals artritis, acne en eczeem en psychische aandoeningen. Ook kan veelvuldig gebruik van bepaalde geneesmiddelen, zoals NSAID’s (ibuprofen, diclofenac, naproxen et cetera), antibiotica of het chronisch gebruik van maagzuurremmers een lekkende darm veroorzaken. Ook stress kan een oorzaak zijn.

Naast een slechte vertering is er nog een andere belangrijke oorzaak van het ontstaan van een lekkende darm, namelijk de schimmel ‘candida‘. Deze schimmel hoort van nature in een kleine hoeveelheid in de darm thuis en deze hoeveelheid wordt in balans gehouden door de ‘goede’ darmbacteriën. Een overschot aan candida kan ontstaan door onder andere zware antibioticakuren, te veel (fruit)suikers, melkproducten, gluten, gist en alcohol.

Hoe kan je een lekke darm vaststellen of opsporen?

Regulier wordt een lekkende darm zoals gezegd helaas tot op heden niet erkend en is er ook geen bestaande reguliere diagnose. Een lekkende darm wordt over het algemeen vastgesteld door een alternatief (complementair) behandelaar. Het is lastig om door middel van testen en meten een lekkende darm te diagnostiseren. Zonuline is een marker die verband houdt met de doorlaatbaarheid van de darm die door de behandelaar kan worden gemeten. Darmcellen zijn aan elkaar verbonden door de zogenaamde tight junctions (hechte verbindingen). Deze verbindingen maken dat er geen ruimte is tussen de cellen. Verderop in dit artikel volgt een nadere uitleg. Een onderdeel van de tight junction is zonuline, een eiwit dat in 2000 ontdekt werd door Alessio Fasano.

De werking van zonuline is complex en niet volledig opgehelderd, maar wel is bekend dat het een sleutelrol speelt in de doorlaatbaarheid van de darmwand. Bij beschadiging van de tight junctions komt zonuline vrij in de darminhoud waar het groeireceptoren stimuleert die aanwezig zijn in de darmwand. Dit geeft een overprikkeling die de darmcellen verzwakken. Het zonulinegehalte kan in de ontlasting worden gemeten en een toename wordt gebruikt als een bio-marker voor een verminderde darm-barrièrefunctie. Ook zijn er ontstekingswaarden te meten die mogelijk in verband staan met een lekkende darm. Deze testresultaten worden echter regulier nog niet gebruikt, omdat het mechanisme nog onvoldoende duidelijk is om een officiele diagnose te geven. Bij coeliakie is de doorlaatbaarheid overduidelijk vergroot, maar bij glutenallergie is het effect niet zo duidelijk te meten op de doorlaatbaarheid met deze bloedmarkers. Een ontlastingstest is ook een mogelijkheid.

Daarnaast kan intestinale permeabiliteit met een urinetest (lactose, maltose) worden aangetoond. Naast de bloedmarkers kunnen met de ervaring van de juiste behandelaar de kenmerken en symptomen van een lekkende darm worden herkend.

Waarom wordt een lekkende darm regulier niet erkend?

In de wetenschap is nog veel niet duidelijk als het om het fenomeen lekkende darm gaat. Pas als het mechanisme helemaal begrepen is en er voldoende wetenschappelijk bewijs is, wordt deze aandoening in de reguliere geneeskunde mogelijk onderkend. Ook zijn er nog geen reguliere geneesmiddelen ontwikkeld en beschikbaar voor een lekkende darm.

Hoe vindt het normale verteringsproces plaats in het lichaam?

De vertering in de mond begint door de aanmaak van speeksel en het kauwproces en de voedselbrij passeert daarna via de maag naar de darmen. De darmen zijn onderdeel van het spijsverteringskanaal. Wanneer je voedsel je maag is gepasseerd, komt het in de dunne darm terecht. De dunne darm is ongeveer 6 meter lang en bestaat uit de twaalfvingerige darm, die ook wel duodenum wordt genoemd. Deze is 25 centimeter lang. De nuchtere darm, het middelste deel van de dunne darm dat ook wel jejunum wordt genoemd, is 2 meter lang.

De kronkeldarm, het laatste deel van de dunne darm dat ook wel ileum wordt genoemd, is 3 meter lang. Na de dunne darm volgt de dikke darm, ook wel colon genoemd. De functie van de dunne darm is het verteren van voedsel en het opnemen van voedingstoffen uit je voedsel. Dit doet hij door verteringssappen aan het voedsel toe te voegen. Met zijn dubbele spierlaag kneedt de dunne darm het voedsel, waardoor dit goed mengt met de verteringssappen. En op deze manier stuwt je darm de voedselbrij ook voort in de richting van de dikke darm. De enorme lengte van de dunne darm zorgt voor de grote opnamecapaciteit van voedingstoffen. Voedsel verblijft ongeveer 4 tot 8 uur in de dunne darm. Het voedsel wat onverteerbaar is en dus overblijft, komt in de dikke darm terecht. Wanneer de voedselresten in de dikke darm aankomen, zijn de voedingstoffen er al uitgehaald door de dunne darm.

De twaalfvingerige darm en de dunne darm zorgen voor de voedselvertering. Hiervoor hebben ze verteringssappen nodig. Je lever maakt galvloeistof aan en je alvleesklier maakt alvleeskliersap. Het gal en het alvleeskliersap komen samen in de twaalfvingerige darm. Het gal zorgt ervoor dat vetdruppeltjes in nog kleinere druppeltjes uiteenvallen, waardoor ze gemakkelijker te verteren zijn door de sappen van de alvleesklier. Het alvleeskliersap zorgt voor de vertering van vetten, suikers en eiwitten. Als de voedingstoffen door je darmwand zijn opgenomen, worden ze via je bloed en je lymfevocht naar je lever vervoerd. Je lever maakt er bruikbare stoffen van die lichaamscellen kunnen gebruiken als bouwstof en energie. Zo zou het normale verteringsproces behoren te verlopen.

Wat gebeurt er bij een lekkende darm?

Als de darmwand is beschadigd, kan deze gaan lekken. Hierdoor kunnen er stoffen buiten de darm terechtkomen die daar eigenlijk niet horen. Dit zijn stoffen zoals onvolledig verteerde voedselresten, gifstoffen en andere stoffen die de darmwand hoort tegen te houden om vervolgens via de ontlasting het lichaam te laten verlaten. Zoals gezegd kunnen ook bacteriën in het bloed terechtkomen. Deze ‘verkeerde stoffen’ kunnen op langere termijn klachten veroorzaken. Tussen de cellen van de darmwand bevinden zich smalle kanalen. De darmcellen bevatten speciale eiwitten, waaronder zonuline, die als spiertjes werken en ervoor zorgen dat de kanalen open of dicht gaan.

Deze structuren worden tight junctions genoemd en zijn zowel in de dunne als de dikke darm aanwezig. Bij een verminderde functie van de tight junctions is er een afname van nuttige stoffen en een toename van de passage van ongewenste moleculen. Mensen met een lekkende darm zijn zeer gebaat bij het helen hiervan. Maar ook ‘gezonde’ mensen zijn gebaat bij een ultieme darmwerking en vertering en bij een goede aanvoer van de juiste micro- en macronutriënten naar het bloed en een optimale werking van het immuunsysteem. Daardoor kan er ook meer energie overblijven waardoor je je fitter voelt.

Hoe kan een lekkende darm herstellen?

Probeer de kans op het ontstaan van een lekkende darm en laaggradige ontstekingen te verminderen door je voeding aan te passen: een gezond en gevarieerd voedingspatroon met veel groente, minimaal bewerkte producten, weinig gluten en zuivel. Ook is het verstandig niet te grote porties te nemen, omdat dit het verteringssysteem meer belast. Het dieet dat hoort bij een leaky gut is behoorlijk streng. Zo mag je geen suikers en granen meer eten. Fruit mag in beperkte mate, maar dan liever geen fruit met veel fruitsuikers erin. Zuurder fruit zoals bessen mag wel.

De vertering begint al in de mond door het kauwproces en het mengen met speeksel. Het is belangrijk voor een goede vertering om het voedsel goed te kauwen (liefst 25 keer) en het speeksel goed te laten mengen. Drink daarom niet te veel tijdens het eten.

Verminder stress en alcoholgebruik. Verder kan veel water drinken gedurende de dag een verbetering bieden. Met de juiste voeding om candida klein te houden, het beperken van stress, antibiotica alleen als het echt niet anders kan en de juiste supplementen kan een lekkende darm worden behandeld.

Regulier zijn er geen geneesmiddelen ontwikkeld ter behandeling van een lekkende darm, maar gelukkig bestaan er wel supplementen die de aanmaak van de darmwand goed ondersteunen zoals probiotica met lactoferrine. Ook magnesium (in een goed opneembare organische vorm), zink, spijsverteringsenzymen, omega 3 en vooral glutamine kunnen zinvol zijn om de lekkende darm te repareren en de darm weer in goede conditie te krijgen. Glutamine is een aminozuur dat helpt om de slijmvliezen in de darmen (en ook van de maag) te genezen. Het herstelt dus de gaten in de darmwand. Zink is belangrijk voor de weerstand en het speelt ook een rol in veel enzymatische processen. Probiotica zijn nodig om de bacteriële onbalans in de darmen te herstellen en daarbij ondersteunen ze de barrièrefunctie van de darm, doordat de verbindingen tussen de darmepitheelcellen strakker worden gemaakt. Daardoor stabiliseert de darmpermeabiliteit.

Omega 3-vetzuren zoals bijvoorbeeld te vinden in vette vis, krillolie en lijnzaad, maar ook in pilvorm zijn ontstekingsremmend en daarom ook belangrijk. Vitamine A en D zijn ook van belang voor gezonde slijmvliezen. Verwacht niet dat het dieet en de supplementen al heel snel zullen werken. Het herstel van de darmen heeft tijd nodig, zeker indien je al langere tijd last hebt van lekkende darmen.

Bronnen
Nat Rev Immunol 2009;9:799-809.
Nature 2012;489:242-249.
J Biomed Biotechnol 2010;2010:305879.
J Gastroenterol Hepatol 2003;18:479-497.
J Mol Med (Berl) 2017, Epub ahead of print.
Neurogastroenterol Motil 2012;24:503-512.
Infect Immun 1979;23:403-11.
LWT Food Sci Technol 2013;50:1-16.
Nutr Rev 2007;65:469-489.
Am J Clin Nutr 1990;51:685-689.
Lancet. 2000 Apr 29;355(9214):1518-9. doi: 10.1016/S0140-6736(00)02169-3.
J Cell Sci. 2000;113 Pt 24:4435–40.
Physiol Rev. 2011;91(1):151–75.