Er lijkt een trend te ontstaan waarin mensen steeds meer informatie wensen over hun eigen gezondheid en zichzelf (laten) controleren op het ontstaan van gezondheidsproblemen. Op het eerste gezicht is preventief gezondheidsonderzoek een goede ontwikkeling, maar er zitten wat haken en ogen aan. Wat zegt een test nu eigenlijk? Hoe betrouwbaar zijn ze? En wat kun je met de resultaten?
Preventief medisch onderzoek wordt gedefinieerd als een medisch onderzoek bij mensen die geen gezondheidsklachten hebben. In de praktijk blijkt echter dat de onderzoeken ook worden gebruikt door mensen die al gezondheidsklachten hebben. Je wilt bijvoorbeeld eerst zelf kijken of je een gezondheidsprobleem hebt voordat je naar de huisarts gaat. Soms wil de huisarts iets niet uitzoeken waarover je je wél zorgen maakt. Dan kun je besluiten zelf een test uit te (laten) voeren. Voor preventief medisch onderzoek is namelijk geen verwijzing van een arts of uitnodiging voor een bevolkingsonderzoek van de overheid nodig.1 Een belangrijke reden voor het (laten) uitvoeren van een preventief medisch onderzoek is echter het bepalen van je huidige gezondheid. Een soort APK-keuring voor je lichaam.
Er zijn verschillende soorten testen (zie ook het kader Preventief medisch onderzoek uitgelicht). Doe-het-zelf–testen kun je eenvoudig bij de drogist of apotheek kopen en geven je thuis meteen de uitslag. Het bekendste voorbeeld hiervan is de zwangerschapstest. Andere voorbeelden zijn een test op vaginale infecties, een vingerprik voor het bepalen van de bloedsuikerspiegel, urinestrips om de zuurgraad te meten en een allergietest op gluten.
Er worden ook testen aangeboden waarbij je niet direct het resultaat kunt aflezen, maar waarvoor een laboratoriumanalyse nodig is. De resultaten krijg je vervolgens per post of e–mail opgestuurd. Te denken valt aan verschillende bloedonderzoeken waarbij bijvoorbeeld het ijzergehalte of de omega 3-vetzuurstatus wordt bepaald. Ook kun je op eigen initiatief je vitamine D-waarde of andere vitaminen en mineralen laten meten. Met dergelijke onderzoeken kun je goed je huidige gezondheidsstatus bepalen en relatief eenvoudig bijsturen. Wellicht is het zinvol om op basis van de testuitslag een vitamine D–supplement te gaan gebruiken of eens wat vaker omega 3-rijke, vette vis op het menu te zetten.
Een stap verder gaat het DNA-onderzoek. Bij deze testen wordt je genetische materiaal, het DNA, onderzocht op kleine veranderingen. Deze veranderingen maken je meestal niet ziek, maar kunnen wel een indicatie zijn dat je lichaam wat meer moeite heeft met bepaalde processen. Een kleine wijziging in het gen voor de foliumzuurstofwisseling zorgt er bijvoorbeeld voor dat je foliumzuur uit een voedingssupplement niet goed kunt omzetten in een actieve vorm waar je lichaam iets mee kan. Je kunt dan beter de actieve vorm folaat gebruiken. DNA-onderzoeken kunnen verder kijken naar aanwezige genetische risicofactoren voor hart- en vaatziekten en het afbreken van medicijnen. Ook adverteren bedrijven voor voedings– en leefstijladviezen op basis van je DNA.2 Aan dergelijke onderzoeken zitten echter wat haken en ogen.
Kwaliteit en betrouwbaarheid
De resultaten van een DNA-onderzoek geven bepaalde verhoogde risico’s op een aandoening, zoals hart- en vaatziekten, maar de producent van de test kan niet met je meekijken hoe groot de risico’s voor jou daadwerkelijk zijn. Als je genen hebt die bij een deel van de mensen mogelijk zorgen voor een verhoogd cholesterol, maar jij eet gezond en sport veel, dan is het risico dat je een hoog cholesterol ontwikkelt lager dan geschat op basis van de test. De aandoeningen waarnaar gezocht wordt, worden bovendien veroorzaakt door een samenspel tussen genen en omgevingsfactoren. Iets soortgelijks geldt voor voedingsadvies op basis van je DNA. Veel verschillende andere factoren spelen een rol bij een goed voedingsadvies, zoals de samenstelling van je darmflora en je leefstijl. Dat maakt een voedingsadvies op basis van alleen een DNA-thuistest onbetrouwbaar.2,3 Mogelijk word je door dergelijke testen onnodig ongerust of juist ten onrechte gerustgesteld. Je doet er dus goed aan om vóór het uitvoeren van een test te bepalen wat de testresultaten kunnen zeggen over je persoonlijke gezondheid.
Het interpreteren van de testuitslag kan een uitdaging zijn, maar ook het vinden van de juiste test is niet altijd gemakkelijk. Je moet precies weten wat er getest gaat worden. Bij een cholesterolbepaling is alleen het totaal cholesterolgehalte in je bloed niet voldoende om een uitspraak te kunnen doen over het risico dat je loopt op hart- of vaatziekten. Hiervoor moeten ook andere aspecten van de gezondheid worden geanalyseerd, zoals de verhouding tussen LDL- en HDL-cholesterol. Veel zelftesten meten het LDL- en HDL-cholesterol echter niet. Een dergelijke test is dus niet zinvol en zonde van het geld. Om het extra verwarrend te maken, kan een test die uiteindelijk weinig zegt over je gezondheidsstatus toch zijn voorzien van een kwaliteitskeurmerk.
Keurmerk
De gezondheidstesten die je in Nederland kunt kopen bij de drogist of apotheek zijn voorzien van een CE-keurmerk, wat betekent dat ze voldoen aan Europese regelgeving. Dat keurmerk geeft aan dat een test aan bepaalde kwaliteitseisen voldoet, zoals gebruiksgemak waardoor een test goed is uit te voeren door een leek. Het keurmerk wil niet zeggen dat de test betrouwbaar is. Hoe betrouwbaar een test is, moet staan vermeld in de bijsluiter van de test. Bekijk die dus altijd als je een test koopt. Verder is het belangrijk om te letten op de houdbaarheidsdatum van een test. Zodra deze is verstreken, wordt de uitslag een stuk minder betrouwbaar. Ook is het goed om in de bijsluiter te lezen wat je moet doen als de test aangeeft dat er sprake is van een aandoening. Online zijn er overigens ook testen zonder CE-keurmerk te vinden. Bij deze testen kan zowel bij de betrouwbaarheid als de kwaliteit een vraagteken worden gezet.4
| Gezondheid commercialiseren
Om verschillende redenen wil een arts niet altijd meewerken aan bepaalde medische onderzoeken. Soms omdat een test op dat moment niets toevoegt aan het beoordelen van de gezondheid, maar er kunnen ook beleidsredenen meespelen. Wat zorgverzekeraars niet willen vergoeden, wordt in de regel terughoudend voorgesteld door een arts. Verschillende fabrikanten van medische zelftesten zijn hierop ingesprongen en bieden de testen nu direct aan de consument aan. Daarnaast word je bij je keuze niet begrensd door landgrenzen. Als een onderzoek niet in Nederland mag worden uitgevoerd, zoals de total body scan, dan rijd je even vlak over de grens met Duitsland. Dit heeft een aantal gevolgen die je moet meenemen in je keuze om een gezondheidscheck te doen. Omdat producenten rechtstreeks naar jou communiceren, vindt er een grotere commercialisering van gezondheid plaats. In aanprijzingen van diverse tests kun je (al dan niet opvallend) bang worden gemaakt, waardoor de kans groter wordt dat je een test uitvoert en de fabrikant dus geld aan je kan verdienen. Je moet extra alert zijn als aanbieders van gezondheidstesten ook voedingssupplementen aanbieden die je kunt kopen na het uitvoeren van een test. Er gaat dan een groter financieel belang meespelen voor de aanbieder, waarbij je je kunt afvragen of dat nog in het belang is van jouw gezondheid. |
Wat zeggen experts?
De verschillende medische testen die je tot je beschikking hebt, proberen je meer inzicht te geven in je gezondheid. Dit kan een goede ontwikkeling zijn, maar artsen waarschuwen ook voor de nadelen ervan. Zij zijn van mening dat het niet altijd zinvol is om uitgebreide testen uit te voeren. Als je maar lang genoeg zoekt, zal je namelijk altijd wat vinden. Dit geldt in hogere mate voor de zogenaamde ‘total body scans’, waarbij er ook MRI-scans worden gemaakt. Gezondheidsprofessionals geven aan dat het vinden van een afwijking nog niet hoeft te betekenen dat men zich zorgen moet maken. Het menselijk lichaam is een bijzonder en complex systeem waarin veel persoonlijke variatie voorkomt zonder dat er gezondheidsproblemen optreden.5
Gezondheidsprofessionals voeren een onderzoek uit op basis van het klachtenpatroon van de patiënt (let wel, je hebt dan al gezondheidsklachten). Er wordt gerichter gezocht dan met een zelftest mogelijk is. Daartegenover staat dat je een zelftest kunt laten uitvoeren vóórdat je klachten krijgt, iets waarin een arts niet altijd wil meegaan. In deze gevallen neem je dan de regie over je gezondheid meer in eigen hand. Er zijn echter een aantal zelftesten die artsen sowieso afraden om uit te voeren, omdat ze onbetrouwbaar zijn. Het gaat om een cholesteroltest en een test voor prostaatkanker. De aangeboden cholesteroltesten geven meestal alleen de totale cholesterolwaarde aan en dat is, zoals eerder aangegeven, niet voldoende. De prostaatkankertest is onbetrouwbaar, omdat de hoeveelheid van de gemeten stof in het bloed (prostaat specifiek antigeen of PSA) ook kan afwijken door andere oorzaken. Een hoog PSA betekent niet altijd dat je kanker hebt en een laag PSA wil niet per se zeggen dat je gezond bent.6
| De voor- en nadelen van een preventief gezondheidsonderzoek
Artsenfederatie KNMG geeft aan dat er verschillende voor- en nadelen bestaan voor het uitvoeren van medische testen zonder tussenkomst van een arts. Als voordelen worden genoemd: geruststellen bij een positieve uitslag, bewustzijn vergroten over de mogelijke gezondheidsrisico’s die je loopt en daaruit voortvloeiend ook betere gezondheidskeuzes maken. Daarnaast zou je een ziekte al in een vroeg stadium ontdekken. Dit laatste is bijvoorbeeld de reden van bevolkingsonderzoek, zoals de screening op borst– en darmkanker. Ook kunnen zelftesten worden gebruikt om met een concrete vraag naar de huisarts te gaan. Een voordeel van zelftesten kan verder zijn dat de onderzoeken anoniem zijn. Met name voor onderzoek naar aandoeningen in de taboesfeer, zoals een hiv-infectie, speelt anonimiteit een rol. Nadelen zijn er echter ook. De uitslag van een onderzoek kan confronterend zijn en psychisch belastend. Je moet misschien een beslissing nemen over een behandeling, of resultaten van een onderzoek wijzen naar een familiaire belasting waardoor je moet gaan nadenken over een kinderwens of dat je de resultaten met je familie wil bespreken. Een praktisch nadeel is dat er een kans bestaat dat de uitslag van het onderzoek foutief is. Je wordt dan ten onrechte gerustgesteld of juist ongerust gemaakt. Dit laatste kan overigens ook gebeuren met testen die via de huisarts verlopen, geen enkele test is 100% betrouwbaar. |
Een ander punt van zorg is de manier waarop medische zelftesten en de resultaten daarvan worden aangeboden. Er bestaat een vrees voor (verdere) commercialisering van gezondheid en een stijging van de zorgkosten. Als iemand de resultaten van een zelftest niet begrijpt, gaat hij of zij naar de arts. De arts kan dan veel tijd kwijt zijn aan het geruststellen of uitvoeren van (onnodige) aanvullende onderzoeken die op zichzelf weer schadelijk kunnen zijn voor de gezondheid.5
Wel of niet testen?
Onderzoek laat zien dat deelname aan een gezondheidsonderzoek bij 12 procent van de mensen leidt tot behandeling van een aandoening en dat 35 procent op basis van een testuitslag zijn of haar leefstijl aanpast. Preventief gezondheidsonderzoek kan daarom een hulpmiddel zijn om meer inzicht te krijgen in je gezondheid, mits je van te voren goed de voor- en nadelen van een onderzoek tegen elkaar afweegt. Voor uitgebreide preventieve medische onderzoeken, zoals een total body scan of DNA-onderzoek, kunnen de richtlijnen die Wilson en Jungner in 1968 opstelden, helpen om de afweging te maken voor het al dan niet uitvoeren van een gezondheidsonderzoek. Belangrijke criteria zijn dat de op te sporen ziekte voldoende ernstig is, de ziekte voorspelbaar is en er een behandeling bestaat. Ook moet de medische test betrouwbaar en betaalbaar zijn.5
Als je op basis van deze criteria je wens om een preventief medisch onderzoek uit te voeren kan motiveren én je kunt een betrouwbare test vinden die je goed kunt interpreteren, dan staat niets je in de weg om de regie over je gezondheid in eigen hand te nemen en periodiek een APK voor je lichaam uit te (laten) voeren.
BRONNEN:
1.KNMG Richtlijn en standpunt Preventief Medisch Onderzoek
2.De zin en onzin van commerciële DNA-tests
3.https://www.nporadio1.nl/wetenschap-techniek/14330-een-dna-thuistest-geeft-geen-antwoord-op-erfelijke-ziektes
4.RIVM Kwaliteit van gezondheidstesten
5.Gezondheidsraad. Doorlichten doorgelicht: gepast gebruik van health checks. Den Haag: Gezondheidsraad, 2015; publicatienr. 2015/05
6.https://www.nu.nl/gezondheid/6005458/hoe-betrouwbaar-zijn-zelftesten-die-je-bij-de-online-drogist-koopt.html
| Preventief medisch onderzoek uitgelicht
Preventief medisch onderzoek kan onder andere plaatsvinden middels een test met lichaamsmateriaal, zoals een bloedtest of ontlastingsonderzoek, of een medisch onderzoek dat wordt uitgevoerd door een gezondheidsprofessional. De testen met lichaamsmateriaal bestaan in verschillende categorieën. Bij een doe-het-zelf-test voor thuisgebruik krijg je meteen de uitslag, bijvoorbeeld een zwangerschapstest. Bij andere testen moet je het lichaamsmateriaal zelf afnemen en opsturen naar een laboratorium, zoals bij een ontlastingsonderzoek of een haar-mineraalanalyse. Als laatste zijn er testen met lichaamsmateriaal waarvoor een bevoegd persoon het materiaal moet afnemen, waarna je de resultaten krijgt thuisgestuurd. Een voorbeeld hiervan is een bloedtest waarvoor een vingerprik niet voldoende is, maar waarvoor een buisje bloed nodig is.1 MRI-scans, al dan niet onderdeel van een total body scan, en sport/inspanningstesten kun je ook op eigen initiatief laten uitvoeren. Deze onderzoeken worden uitgevoerd door een gezondheidsprofessional die na het onderzoek de resultaten mondeling met je bespreekt.1 Er is veel discussie over de MRI-scans en total body scans, omdat ze niet altijd zinvol zijn en onnodig ongerust kunnen maken. Total body scans zijn daarom in Nederland verboden, maar je kunt ze wel via Nederlandse bedrijven laten uitvoeren in het buitenland.2 1.KNMG Publieksbrochure Preventief Medisch Onderzoek 2015 |
