Echografie; Is het echt veilig?

Echografie wordt tot nu toe gezien als veilige onderzoeksmethode voor zwangere vrouwen. Maar volgens recente aanwijzingen uit China zouden we dit opnieuw moeten bekijken.

Het is iets dat elke verloskundige moet zien en elke aanstaande moeder wil hebben: een plaatje van het ongeboren kind dat een gedetailleerd beeld geeft van de handjes, vingertjes en teentjes. Voor de arts is het veel meer dan een leuke foto; het is een kans om de gezondheid van de foetus te controleren, inclusief het juiste functioneren van de organen en weefsels. 

Echografie maakt gebruik van geluidsgolven, met een duizenden malen hogere frequentie dan schadelijk geacht wordt voor ons gehoor – ultrageluid of ultrasoon geluid genaamd – om een beeld te maken van organen en bloedvaten. Aangezien de oren van de foetus zich pas ontwikkelen rond week 24, zijn aanstaande ouders er gerust op dat de ultrasone golven veilig zijn en zeker veel veiliger dan röntgenonderzoek, waarbij elektromagnetische straling wordt gebruikt.  

Dat kan wel waar zijn, maar dat maakt echografie met geluidsgolven nog niet helemaal veilig – en recentelijk zijn er aanwijzingen gevonden dat er inderdaad reden tot zorg is. 

Privécorrespondentie tussen het Britse Ministerie van Gezondheid en AIMS, een actiegroep voor betere voorzieningen rondom zwangerschap, onthult dat er, voordat prenatale echo’s in 1978 standaard werden ingevoerd in alle Britse ziekenhuizen en klinieken, nooit degelijk onderzoek was verricht naar de veiligheid ervan.  

Al vier jaar later schreef de minister voor Volksgezondheid dr. Gerard Vaughan dat het ‘ethisch gezien niet langer mogelijk’ was om onafhankelijke proeven te doen met mensen, omdat zoveel vrouwen al een echografie hadden gehad. 

Maar in China werden wel onderzoeken onder mensen uitgevoerd – op foetussen die waren geaborteerd vanwege het ‘één-kind-beleid’. Dit toont samen met een verzameling van vijftig artikelen, onthuld door medisch onderzoeker Jim West, aan dat de enorme hitte die vrijkomt bij ultrasoon geluid de hersenstructuur van de baby kan veranderen. 

Aanwijzingen uit China

Een gezonde westerse vrouw krijgt gedurende een zwangerschap meestal twee echo’s, maar het kunnen er meer zijn als zich problemen voordoen, zoals hoge bloeddruk of diabetes, of als er bij het eerste onderzoek iets abnormaals wordt gezien aan de foetus.  

Maar in China, waarvandaan zoveel onderzoeksrapporten komen die wijzen op de mogelijke gevaren van echografie met ultrageluid, wordt echografisten (technici die de echo maken) geadviseerd om de techniek niet in te zetten in voor-het-geval-dat-situaties en zeker niet tijdens de eerste drie maanden. Dit is de periode waarin westerse vrouwen vaak hun eerste echo krijgen. 

Professor Ruo Feng van het Institute of Acoustics aan de universiteit van Nanjing raadt aan om ultrageluid alleen toe te passen bij het beoordelen van bekende medische problemen – en zwangerschap is geen ‘medisch probleem. Ook stelt hij dat commerciële of educatieve echo’s van de foetus, waarbij het dus gaat om een ‘pretecho’ voor de aanstaande ouders, verboden zouden moeten worden.  

Zelfs voor een noodzakelijk geachte echografie zou volgens professor Feng de gebruikte dosis ultrageluid zo laag mogelijk moeten zijn en hiermee was de FDA, de Amerikaanse overheidsinstantie voor voedsel- en geneesmiddelenregulering, het ooit eens. In 1985 werd een richtlijn uitgevaardigd voor de mate van intensiteit van een ultrasone scan, maar slechts zeven jaar later verhoogde de FDA om onverklaarbare redenen de limiet met een factor 15. 

In 1982 waarschuwde ook de Wereldgezondheidsorganisatie dat ultrageluid ‘heftige schokgolven met een kracht ver boven de snelheid van geluid’ kan creëren en ‘temperaturen van duizenden graden, door het ineenstorten van cavitatiebellen’ – een natuurkundig verschijnsel dat optreedt als ultrageluidsgolven trillingen veroorzaken in vloeistoffen. 

Maar wat deed dit met de baby? Tegen 2002 ontstond er bezorgdheid bij de FDA-onderzoekers. Hoewel een echografie grotendeels veilig was, ‘zijn er wel meldingen geweest van een mogelijke relatie tussen prenatale blootstelling aan ultrageluid en . . . groeiachterstand, vertraagde spraakontwikkeling, dyslexie en niet-rechtshandigheid’.1 

Dit komt doordat een plotselinge verhitting door ultrageluid de neurologische functie en structuur van de foetus kan beïnvloeden, zoals de Chinese onderzoekers hadden waargenomen. De plotselinge temperatuurstijging met soms wel 5,6°C zouden ‘het gedrag en cognitieve functioneren kunnen beïnvloeden, zoals het geheugen en het leervermogen’, aldus onderzoekers van de Australische Monash University.  

Nog verontrustender is het volgens de onderzoekers dat deze effecten 25 jaar eerder al waren waargenomen, toen echo’s nog niet zo krachtig waren.2 

Verhitting

Dit hoort eigenlijk geen nieuws te zijn. Er was ontdekt dat de opgewekte hitte dierlijk weefsel beïnvloedde, en dus werd echografie ontwikkeld als behandeling, niet als diagnostisch systeem.  

Bij proeven in de jaren 20 van de vorige eeuw werd ontdekt dat blootstelling aan hoog-intensief ultrageluid hele scholen vis vernietigde. Ultrageluid wordt ook industrieel toegepast om materialen uiteen te laten vallen en te vermengen, en om staal te lassen. 

Toch begon men midden jaren 60 ultrageluid in te zetten om de foetus te volgen. Het meeste onderzoek naar zwangerschapsecho’s was in de voormalige Sovjet-Unie uitgevoerd en nooit vertaald. Voordat het in Groot-Brittannië helemaal was ingevoerd, had het Medisch Onderzoekscollege nog overwogen om een onafhankelijk onderzoek uit te voeren naar mogelijke gevaren van ultrageluid, maar uiteindelijk besloot men dit niet te doen. 

Tegen 1982 was de procedure al te ver ingeburgerd, aldus dr. Vaughan in zijn brief aan AIMS. ‘Het gebruik van ultrageluidtechnologie is zo wijdverspreid dat een gecontroleerd onderzoek volgens de oorspronkelijk voorgestelde lijn ethisch gezien niet meer mogelijk was’, schreef hij. 

Ondanks deze zorgen publiceerde de Britse Koninklijke Organisatie van Verloskundigen een overzichtsonderzoek dat concludeerde dat de technologie ongevaarlijk was, maar deskundigen veegden dit al snel van tafel omdat de conclusie ‘de zorgvuldigheid (mist) die normaal gesproken van de wetenschappelijke commissie verwacht kan worden’. Met andere woorden: het was ondeugdelijke wetenschap.3 

Sindsdien is in talloze dierstudies gewaarschuwd dat ultrageluid de hersenontwikkeling kan beïnvloeden en geheugenproblemen en antisociaal gedrag kan veroorzaken – maar die waarschuwingen zijn terzijde geschoven, omdat de resultaten niet noodzakelijk op mensen van toepassing zouden zijn.  

Medisch onderzoeker Jim West was niet overtuigd. Als hij maar één onderzoeker kon vinden die een onderzoekstechniek genaamd elektroforese had gebruikt – hiermee kan mogelijke ultrageluidschade aan DNA worden opgespoord – dan zou hij een stap in de richting komen van een antwoord op de vraag naar de schadelijkheid van ultrageluid. 

Zijn zoektocht leidde hem uiteindelijk naar China, waar men standaard elektroforese gebruikt. West ontdekte een Chinees artikel dat weer doorverwees naar andere studies en uiteindelijk kon hij zo 50 humane ultrageluidsonderzoeken vinden. De studies, met 2700 zwangere deelneemsters die hadden toegestemd in een abortus volgens het Chinese gezinsplanningsbeleid, bestreken 23 jaar, tot 2011. 

De eerste studie, die West vervolgens naar de andere leidde, had uitgewezen dat DNA afkomstig uit weefsel van geaborteerde foetussen al na 10 minuten laagfrequent ultrageluid beschadigd was.4 Hoewel de schade alleen werd gezien in geaborteerd weefsel, waardoor dus niet bekend is wat de effecten ervan zouden zijn op een zich ontwikkelend kind, gelooft West dat het had kunnen leiden tot vormen van kinderkanker zoals leukemie en geelzucht bij pasgeborenen.5 

Hoewel dit slechts een vermoeden is, wekt het toch verbazing dat er geen goede, onafhankelijke onderzoeken zijn uitgevoerd naar de gezondheid en ontwikkeling van kinderen die wel of niet zijn gescreend, om zekerheid te verkrijgen. Verschillende argumenten staan de uitvoer van dit soort proeven in de weg: ze zouden onethisch zijn en trouwens, ultrageluid is veilig – twee zienswijzen die een vicieuze cirkel creëren.  

De heersende opinie werd verwoord door twee onderzoekers die ervan uitgaan dat ‘de relatieve veiligheid van ultrageluid wel bewezen is op basis van het decennialange gebruik ervan. Je zou kunnen zeggen dat mensen ongevoelig zijn voor ultrageluid-gerelateerde biologische effecten’.6 

Als we er zeker van zijn dat ultrageluid veilig is, dan moet alle schade aan ongeboren kinderen – of het nu autisme is, gedragsproblemen of ontwikkelingsproblemen – een andere oorzaak hebben. Maar we zullen het nooit weten als we niet kijken. 

Bryan Hubbard 


Vraag het niet aan ons 

De VS is het enige land met officiële veiligheidslimieten voor de intensiteit van ultrageluid – ook al werd het minder veilig in 1992, toen de regelgevende instantie voor voeding en geneesmiddelen FDA de drempel vijftien keer zo hoog maakte. 

Maar hoe hoog die drempel ook ligt, uit een enquête onder artsen, verloskundigen en echografisten – die de echo’s maken – bleek dat slechts een derde van hen zelfs maar wist wat de limiet eigenlijk was. Zelfs nog minder dan een derde wist waar op het apparaat het scherm met indexen voor het vermogen te vinden waren en maar een op de vijf, of 22 procent, wist hoe de energie-uitstoot van de machine die ze dagelijks gebruikten kon worden aangepast.1 

BRONNEN 

1 Ultrasound Obstet Gynecol, 2005; 25: 211–4 


Het geluid en het verhaal 

Behandelingen met ultrasoon geluid werden in de jaren 20 en 30 van de vorige eeuw ontwikkeld voor een reeks aandoeningen van parkinson tot kanker. 

William Fry van de universiteit van Illinois was een van de eerste pioniers die het inzette om een deel van de hersenen te vernietigen in een poging om verlichting te brengen bij de ziekte van Parkinson. In de jaren 50 werd het ingezet bij reuma en de ziekte van Ménière, die kan leiden tot gehoorverlies en duizeligheid.  

Maar sommigen geloofden dat ultrasoon geluid een breed scala aan ziekten kon genezen, van maagzweren tot eczeem, astma, urine-incontinentie en aambeien, hoewel dit meer gebaseerd was op wensdenken dan op wetenschap.  

In de jaren 40 werd ultrageluid voor het eerst ingezet als diagnostisch middel en tegen het eind van de jaren 50 onderzochten wetenschappers uit Lund in Zweden het om embryo’s in een vroeg stadium te controlerenEr volgde al snel groen licht voor veiligheid toen ultrageluid werd getest op zwangere ratten, die er ongedeerd onder vandaan kwamen. 

Dergelijk werk werd ook in de Sovjet-Unie uitgevoerd en tegen het midden van de jaren 60 was er een plotselinge explosie van nieuwe klinieken met echografie in de VS, Europa en Japan. Om aan de vraag te voldoen werden er nieuwe apparaten ontwikkeld, in de A-modus – de basistechnologie – en de B-modus, die een duidelijker en helderder beeld geeft. 

In 1982, rond de tijd dat echografie in kinderklinieken werd ingevoerd, kwam er een waarschuwing van de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO). Ultrageluid kan volgens de WHO ‘krachtige schokgolven veroorzaken ver boven de snelheid van het geluid’. 

Diagnostische echo’s produceren een geluidsdruk die duizenden keren sterker is dan die voor de pijndrempel voor het gehoor, en het is een technologie die niet alleen voor prenataal onderzoek wordt gebruikt maar ook in de industrie.  

BRONNEN 

1: Epidemiology, 2002; 13 Suppl 3: S19–22
2: Ultrasound Med Biol, 2017; 43: 553–60
3: Br J Obstet Gynaecol, 1985; 92: 434–6
4: Biol Reprod, 2002; 67: 580–3
5: West, J. 50 Human Studies, in Utero, Conducted in Modern China, Indicate Extreme Risk for Prenatal Ultrasound: A New Bibliography. Harvoa, 2015
6: Anesthesiology, 2011; 115: 1109–24 


 

Wilt u dit artikel lezen?

Als abonnee kunt u dit artikel gratis lezen door in te loggen op uw account. Nog geen abonnee? Sluit nu een abonnement af.

Andere artikelen van Bryan Hubbard

De medicijnen zijn heerlijk

Het Laatste woord: De illusie van de goochelaar

Het laatste woord; Is het beter om niets te voelen?

Het laatste woord

Artsen weten wel beter

Marktwerking en zorg?

Veel politici spreken zich uit over marktwerking in de zorg. Volgens sommigen helpt concurrentie om kosten te beteugelen. Volgens anderen leidt het juist tot meer kosten en minder kwaliteit. De uitspraken van voor- en tegenstanders zijn niet altijd onderbouwd. Ten...

Gastcolumn: Emoties kun je als voedsel verteren

Er is de afgelopen jaren een gestage toename te zien van het aantal mensen dat psychische aandoeningen ontwikkelt.1 Dat is zorgelijk, maar eigenlijk ook relatief eenvoudig te veranderen. De kern van het probleem is dat veel mensen hun emoties niet adequaat kunnen...

De borsten

Zacht, rond, fier, stevig, klein, hangend, veranderd of zelfs afwezig na een operatie… Borsten zijn er in vele prachtige soorten en maten. Ze bestaan uit vetweefsel, bindweefsel, ligamenten én borstklieren; elke borst is gevuld met zo’n vijftien tot twintig lobben die...

Holistische hulp bij een kinderwens

Zwanger worden, het lijkt zo vanzelfsprekend. Toch heeft 1 op de 5 stellen vruchtbaarheidsproblemen - en dat worden er steeds meer. In haar praktijk begeleidt Ingrid Schoonveld vrouwen met een onvervulde kinderwens. Schoonveld werkte al jaren in de communicatiesector...

Beter naar je gevoel (leren) luisteren deel 2

In het eerste deel van dit tweeluik las je waarom het een uitdaging kan zijn om naar je gevoel te luisteren. In dit tweede deel gaan we in op het maken van gezonde voedingskeuzen, door een situatie te creëren waarin je op je gevoel kunt leren vertrouwen. Belangrijke...

Bryan Hubbard avatar

Over de auteur

Bryan Hubbard studeerde filosofie aan de universiteit van Londen. Hij is de echtgenoot van Lynne McTaggart en samen zijn zij directeur van twee uitgeverijen, WDDTY Publishing Ltd en New Age Publishing Ltd. Hij is uitgever van het maandblad What Doctors Don’t Tell You. ( Het moederblad van Medisch Dossier)
Lees meer artikelen van Bryan Hubbard