Nu de hormoonbehandeling (HRT: hormone replacement therapy) op grote schaal in opspraak is gekomen, zijn miljoenen vrouwen in de overgang op zoek naar natuurlijke alternatieven. Een van de favoriete oplossingen is het zogenaamde ‘natuurlijke’ progesteron, dat populair werd gemaakt door wijlen dr. John Lee. Maar hoewel het progesteron in progesteroncrème ‘natuurlijk’ wordt genoemd en uit yamwortel wordt verkregen, komt het in werkelijkheid uit een reageerbuisje in het lab. Scheikundigen onttrekken het sterol diosgenine uit de yamwortel, manipuleren de stof en voegen hier en daar extra moleculen toe om het eierstokproduct van de vrouw te benaderen.

• Geen zicht op de hoeveelheid progesteron in de verschillende merken. Omdat progesteroncrème als cosmeticamiddel wordt verkocht, is het product niet aan strikte regels gebonden. Onderzoek naar de populairste merken onthult dat deze crèmes soms òf helemaal geen progesteron òf maar liefst 700 mg/oz bevatten. Een onderzoek toonde bovendien aan dat bijna de helft van de crèmes 2 mg/oz of minder bevatte.1
• De absorptie is zeer individueel bepaald. De progesteron wordt niet door iedereen op dezelfde manier opgenomen, en dat varieert ook nog per lichaamsdeel. Soms wordt het alleen daar opgenomen waar het lichaam met crème is ingewreven.2 Zelfs bij zeer hoge doses komt er maar heel weinig van het hormoon in de bloedbaan.3 Hoewel verdedigers van progesteroncrème beweren dat speekselconcentraties een nauwkeuriger beeld opleveren van de circulerende progesteronspiegels dan bloedtesten, kunnen de hoge concentraties in het speeksel paradoxaal zijn en niet representatief voor wat er in de bloedbaan zit.4
• De symptomen worden niet perse verlicht. Onderzoek toont aan dat progesteron geen effect heeft op de vasomotorische activiteit (die opvliegers veroorzaakt), op bloedspiegels, op de mineralen in het beenderstelsel of op stemming.5 Zelfs hoge doses progesteroncrème verhogen de in het bloed circulerende progesteron niet genoeg om gunstige veranderingen in het baarmoederslijmvlies tot stand te brengen.6
• Het kan borstkanker veroorzaken. Volgens de volkswijsheid voorkomt ‘natuurlijk’ progesteron borstkanker. Een enkel onderzoek toonde aan dat wanneer vrouwen met een tumor crème opsmeerden, er minder kankerceldeling optrad. Het ging echter maar om veertig vrouwen en de onderzoeksperiode besloeg nog geen twee weken.7 Het enige andere onderzoek dat een beschermend effect bevestigde, toonde aan dat vrouwen die borstkanker overleefden en die 50 mg progestine namen (medroxyprogesteron acetaat), de helft minder kans liepen dat de ziekte terugkeerde. Daarmee werd wel het bewijs weerlegd van een onderzoek naar de toepassing van progestagenen in HRT waarbij werd aangetoond dat progestine de ziekte in feite veroorzaakt.8 In veel chemische handboeken staat progesteron geregistreerd als een carcinogeen 9 en hoge doses worden als risicofactor gezien voor borstkanker.10 Onderzoek heeft aangetoond dat vrouwen met de hoogste concentraties progesteron meer dan acht keer zoveel kans lopen om de ziekte te krijgen.11

Voorstanders van progesteron, zoals dr. David Zava, beweren dat het effect van progesteron afhankelijk is van de dosis; in lage doses zou het borstkanker veroorzaken, maar in hoge doses zou het kanker voorkomen. Maar zelfs als dit waar is, weet niemand het precieze niveau waarop dit carcinogeen preventief gaat werken. Zelfs beproefde hormoonbehandelingen zoals tamoxifen, dat in hoge doses wordt gegeven om oestrogeengevoelige kankers te stoppen, kunnen weer andere vormen zoals eierstokkanker veroorzaken.

• Het is niet bewezen dat progesteroncrème osteoporose voorkomt. Dr. Lee grondvestte zijn betoog op deze bewering, maar critici wijzen erop dat Lee’s eigen onderzoek in feite slechts een hypothese was, die was gebaseerd op observatie van zijn patiënten zonder gepaste wetenschappelijke controlegroepen. Er is nergens bewijs geleverd dat progesteron onze botten beschermt.12 In feite bevestigt het bewijs dat er is, dat progesteron de ziekte veroorzaakt.13 Een bepaald onderzoek onder vrouwen die de crème een jaar lang gebruikten, liet geen effect op de dichtheid van het bot zien.14

Hoe zit het met plantenoestrogeen?

De andere HRT-vervangende middelen zijn soja-isoflavonen en een aantal van plantenoestrogenen afgeleide producten. Fyto-estriolen zijn soortgelijke verbindingen als oestrogeen, hebben vergelijkbare effecten, maar zwakker. De familie van fyto-estrogenen bestaat onder andere uit isoflavonen, die voornamelijk in bonen zoals sojabonen worden aangetroffen en subgroepen bevatten als genisteïne, lignan (in zaden, noten en granen, zoals lijnzaad) en coumestan (voornamelijk in spruitjes). Hoewel we deze stoffen via het voedsel binnen kunnen krijgen, produceren veel fabrikanten tegenwoordig hoog-geconcentreerde supplementen. Zo is genisteïne zonder recept verkrijgbaar in krachtige doses die bijna gelijkwaardig zijn aan de doses in hormoonbehandelingen.

• Misschien werken ze niet. Van de elf onderzoeken waarbij soja of isoflavonensupplementen ingezet werden tegen opvliegers, gaven slechts drie van de acht experimenten die langer dan zes weken duurden enige verbetering te zien.15 Het langste experiment leverde na zes maanden dezelfde verbetering op (van 50 procent) bij vrouwen die een placebo kregen, daarmee suggererend dat het effect waarschijnlijk ‘tussen de oren’ zat. Andere onderzoeken naar dong quai, teunisbloem, vitamine E, acupunctuur, Chinese kruidenmengsels of rode klaver, hadden niet tot resultaat dat de opvliegers verdwenen.
• Plantenoestrogeen kan ook borstkanker veroorzaken. Dr. Zava heeft een onderzoek afgerond naar meer dan 250 kruidenextracten en hun eigenschap om zich met hormoonreceptoren in borsttumorcellen te verbinden.16 De kruiden die zich met oestrogeenreceptoren verbonden, bevorderden in lage doses zelfs het ontstaan van tumoren. Hieronder vallen soja, zoethout, rode klaver, tijm, kurkuma, hoppe en ijzerhard. De hoogste oestrogeenbindende stof was soja isoflavone. Hoewel uit onderzoek blijkt dat soja en andere fyto-estrogenen tegen kanker beschermen, bevestigen recentere onderzoeken ook dat geconcentreerde fyto-estrogenen in pilvorm net zozeer kanker kunnen veroorzaken als andere hormoonbehandelingen.17 Zelfs kleine doses genisteïne kunnen tumorgroei in de borst stimuleren; de auteurs waarschuwen vrouwen met borstkanker dan ook geen soja te eten.18
• Volgens Zava en anderen zijn hoge doses noodzakelijk om de groei van borstkanker- en andere tumoren te onderdrukken. Maar niemand weet precies hoe hoog die dosis moet zijn. Fredi Kronenberg en Adriane Fugh-Berman schreven in een uitgebreide analyse van de natuurlijke behandelingen tegen overgangsklachten: ‘Een aanvulling met bonen of boonproducten op de normale voeding kan geen kwaad. Die veiligheid kunnen we echter niet zonder meer garanderen voor geïsoleerde isoflavonen, die tegenwoordig vaak in hoge doses zonder recept verkrijgbaar zijn.’19
  

  ---

Wat kunnen we doen als alternatief?

• Kies de juiste voedingsstoffen. Voedsel dat rijk is aan fyto-estrogenen kan verlichting bieden bij overgangsklachten. Alle peulvruchten, tofu en sojaproducten van de hele boon (vermijd geïsoleerde sojaproteïnen), noten, lijnzaad en andere zaden, granen (rijst, haver, tarwe, gerst, rogge), lijnzaadolie, fruit (bessen, druiven, alle citrusvruchten, watermeloen, appels, kersen, pruimen), groenten (selderie, wortels, broccoli, paprika, knoflook, groene bonen, aardappelen, rabarber), spruitgewas (rode klaver, alfalfa, mungbonen) en kruiden (salie, venkel, peterselie) kunnen helpen bij opvliegers, droge vagina en andere overgangsklachten. Streef naar het equivalent van 45g sojameel per dag.20
• Eet minder vlees en zuivel. Deze vertragen de stoelgang en werken opvliegers in de hand
•  Matig uw eiwitconsumptie. Eiwitten onttrekken calcium aan de botten.
• Neem supplementen als vitamine E (400-1200 IE), C (1 g/dag of meer) en D (200-400 IE), boor, bioflavonoïden van limoenen op een nuchtere maag (1000-2000 mg/dag) en aminozuur beta-alanine
•  Probeer homeopathie, zoals Lachesis, vier keer per dag enkele dagen achtereen, geleidelijk afnemend tot een keer per dag vlak voor het slapengaan, of zilvernitraat (C30). Harald Gaier heeft positieve resultaten ontdekt met lage potenties (C6 of C30) Folliculinum, Caulophyllum of Helonias, een of twee keer per dag, zes maanden lang.
•  Ga sporten, met name yoga blijkt de klachten, ook vaginale klachten, te verminderen.
• Neem liever magnesium dan calcium in megadoses, waardoor alkaline fosfatase, dat de botgroei stimuleert, wordt geactiveerd. Vrouwen met osteoporose hebben te weinig van dit enzym en ook te weinig magnesium, zink, mangaan en vitamine C.
• Neem een korte periode zilverkaarsextract (Black Cohosh). Van alle natuurlijke supplementen is dit traditionele kruid het enige waarvan wetenschappelijk is bewezen dat het werkt.21 Gebruik het echter niet langer dan zes maanden en dan alleen onder begeleiding van een erkend kruidengenezer om het effect op uw lever in de gaten te houden. Gebruik het niet als er borstkanker in uw familie voorkomt, omdat zelfs dit kruid de neiging vertoont uitzaaiing van borstkankercellen te bevorderen; dit bleek althans uit één onderzoek met proefdieren.22

BRONNEN

1 Townsend Latt Docs, 1996; juli: 125-7;
2 Mauvais-Jarvis P. et al. Percutancous Absorption of Steroids. Academic Press, 1980; 259-85
3 Lancet, 1999; 354: 1447-8
4 Maturitas, 2002; 41: 1-6
5 Menopause, 2003; 10: 13-8
6 Lancet, 1999; 354: 1447-8
7 Fertil Steril, 1995; 63: 785-91
8 Lancet, 2004; 363: 453-5
9 IARC Monographs on the Evaluation of Carcinogenic Risk of Chemicals to Humans, december 1979
10 J Clin Endocrinol Metabol, 1983; 57: 82-5
11 BMJ, 2001; 322: 586-7
12 Lancet, 1998; 352: 905-6
13 BMJ, 1993; 303: 13-6
14 Obstet Gynecol, 1999; 94: 225-7
15 Ann Intern Med, 2002; 137: 805-13
16 Proc Soc Exp Biol Med, 1998; 217: 369-78
17 Cancer Epidemiol Biol Prev, 1996; 5: 785-94
18 Environ Health Perspect, 1997; 105 [Suppl 3]: 633-6
19 Ann Intern Med, 2002; 137: 805-13
20 J Natl Cancer Inst, 1991; 83: 541-6
21 Ann Intern Med, 2002; 137: 805-13
22 Davis VL et al, American Association for Cancer Research annual meeting, 11-14 juli 2003; Washington DC, abstr R910