Vriendschaps- en familiebanden zijn belangrijk voor een goede gezondheid en een lang leven.

Het begon allemaal met een toevallige opmerking bij de borrel. Een huisarts dronk een biertje met de medisch directeur van de universiteit van Oklahoma. Hij meldde zo langs zijn neus weg dat in Roseto − een klein stadje in Pennsylvania, dicht bij zijn praktijk − veel minder hartziekte voorkwam dan in het nabijgelegen Bangor.
Roseto was een gemeenschap van 1600 inwoners, die bijna geheel uit geïmmigreerde Italianen bestond − ze hadden hun stadje zelfs vernoemd naar hun geboorteplaats in Italië. Bangor telde vijfduizend zielen van uiteenlopende etnische herkomst. De twee artsen waren er vast van overtuigd dat nationaliteit en etnische afkomst weinig te maken hadden met hartziekte. Maar ze konden ook geen andere verklaring vinden voor het feit dat de mensen in Roseto gezonder waren en langer leefden.
Wie de huisarts in kwestie was, weten we niet meer, maar de naam van de medisch directeur was Stewart Wolf. Zijn naam zou voorgoed verbonden zijn aan het Roseto-effect, zoals het is gaan heten.

Het Roseto-effect
Wolf begon zijn onderzoek in 1966, toen in Roseto het sterftecijfer aan hartaanval of hartziekte onder mannen van 55 tot 64 praktisch nul was. Deze tien levensjaren zijn juist de periode waarin het risico onder de rest van de bevolking het hoogst was. Het verging oudere mannen in Roseto sowieso al beter, want hun sterftecijfer was de helft van dat van de rest van het land. Er waren nog twee cijfers in de statistieken die zijn aandacht trokken: criminaliteit bestond niet, evenmin als sociale voorzieningen.
Maar wat hadden deze laatste cijfers te maken met hartziekte en levensduur? Wolf riep de hulp in van een socioloog – John Bruhn van de universiteit van Noord-Arizona – om deze vraag verder uit te diepen. In eerste instantie leverden hun onderzoeksresultaten alleen maar meer raadsels op en druisten ze consequent in tegen het richtlijnenbeleid voor de preventie van hartziekte.
Vrijwel alle mannen in Roseto stonden dagelijks aan grote risico’s bloot, door hun werk zestig meter diep in de mijnen. Hun voedingspatroon verdiende ook al geen schoonheidsprijs. In plaats van het heilzame mediterrane dieet van hun vrienden in Italië, aten ze worst en in reuzel gebakken gehaktballen, kortom: hartaanvalvoedsel. Logisch dat ze een hoog bloedcholesterol hadden, bij ouderen soms tot wel 200 mg/dl. Bovendien rookten de meesten.
Ook hun manier van leven was on-Amerikaans. Drie generaties woonden samen onder één dak en tegen de oudere familieleden werd opgekeken. De inwoners van Roseto leken alles gezamenlijk te doen: avondwandelingen, verenigingsleven en kerkelijke festiviteiten. Ze leken precies op elkaar. Alle vertoon van rijkdom – zoals dure kleding, huis of auto – was taboe. Dat had overigens weinig te maken met een weloverwogen keus: iedereen was gewoon bijna even arm.

Hoe het effect verdween
Wolf en Bruhn ontdekten dat dit alles geen probleem vormde, maar juist de oorzaak van de goede gezondheid en lange levensduur was. Deze theorie werd bevestigd door de gezondheidscijfers. Ze analyseerden de overlijdensverklaringen over een langere reeks van jaren, waarbij ze de cijfers van Roseto en Bangor van 1935 tot 1985 vergeleken. Ze constateerden dat de bewuste cijfers in Roseto ‘normaliseerden’ vanaf 1965, toen de welvaart in de stad toenam en de bewoners vanuit het centrum naar de nieuwbouw in de buitenwijken verhuisden. Rond 1985 was het verschil in levensduur en percentage hartaanvallen verdwenen1.
In een boek dat beide onderzoekers daarna publiceerden, stond de uitspraak: ‘Mensen worden gevoed door andere mensen’. In wezen was Roseto een toonbeeld van de oude spreuk uit de bijbel dat een gedeeld probleem een half probleem is. Hier ondersteunde men elkaar en er was altijd iemand bij wie je kon aankloppen. Daardoor voelde niemand zich volslagen eenzaam, wanhopig of gestresst. Een gemeenschapsgevoel en het delen van problemen was belangrijker voor de gezondheid dan levensstijl en kon zelfs de gevolgen tegengaan van roken, een hoog cholesterol en ongezonde voeding – allemaal factoren die normaliter bij zouden dragen aan hartziekte2.
Roseto is niet uniek. Uit vele andere studies blijkt het belang van een gemeenschap voor een lang en gezond leven. Dit fenomeen gaat op voor de meest uiteenlopende groepen: van de Amish tot allerlei clubverbanden. Een onderzoek onder 230 kerkgangers toonde aan dat zij bijna nooit depressief waren, ook niet bij een laag inkomen en veel tegenslag in hun leven3.
Het ziet ernaar uit dat een collectieve of gemeenschapscultuur en -maatschappij haar leden een stilzwijgend of uitgesproken gevoel van sociale steun geeft. ‘Zulke steun lijkt een kwetsbaar individu te beschermen tegen omgevingsrisico’s en stress, die een periode van depressie kunnen uitlokken’, aldus onderzoekers van de Northwestern University in Evanston (Illinois)4.

Eenzaam en ziek
Als een sociale omgeving en het gevoel ergens bij te horen beschermen tegen geestelijke en lichamelijke ziekte en voortijdig overlijden, dan zou het tegendeel – een gevoel van sociaal isolement – schadelijk voor onze gezondheid moeten zijn. Talloze onderzoeken hebben dit inderdaad aangetoond.
Twee studies uit de tijd dat het Roseto-effect werd onderzocht, hebben duidelijk aangetoond wat eenzaamheid doet met een mens. Ze werden uitgevoerd in San Francisco en in Oost-Finland en omvatten zo’n twintigduizend mensen. De uitkomst liet zien dat wie zich eenzaam voelde en geen sociale steun en contacten had, drie maal meer kans had te overlijden aan hartziekte of andere doodsoorzaken.
Zoals de Roseto-onderzoekers concludeerden, was het hebben van sociale bindingen belangrijker voor welbevinden en ziekte dan gangbare risicofactoren als een hoog cholesterol, hoge bloeddruk, roken of hartziekte in de familie5,6.
Een leven alleen of een gevoel van isolement staat gelijk aan het roken van vijftien sigaretten per dag of een verslaving aan alcohol, en is twee maal zo schadelijk als ernstig overgewicht. Dit bleek uit een analyse van 148 studies, die over een periode van zeven jaar het verband bekeken tussen de frequentie van menselijk contact en de algehele gezondheidstoestand. Andersom bleken sociale bindingen en contacten met vrienden, familie, buren en de omringende gemeenschap beschermend te zijn en de overlevingskans met 50 procent te verhogen.
De onderzoekers denken dat dit beschermende effect zelfs groter kan zijn, maar ze interpreteerden de cijfers vooralsnog voorzichtig. Voor hetzelfde geld zouden de schadelijke effecten dus nog veel groter kunnen zijn.
‘Artsen, gezondheidsprofessionals, opvoeders en de media nemen risicofactoren als roken, voeding en beweging zeer serieus. De cijfers van de bovenstaande onderzoeken tonen aan dat het risico van eenzaamheid nog wel eens groter zou kunnen zijn’, aldus onderzoeksleider Timothy Smith van de Brigham Young University in Utah7.
Andere studies hebben nog een aantal feiten onthuld:
• Vereenzaming draagt bij aan het hogere aantal ziekten en een vroegere dood onder mensen in een voorstad van München, zo blijkt uit een analyse van honderd gevalsbeschijvingen8.
• Sociaal isolement is een ‘klinisch relevante’ en significante oorzaak van ziekte, ook al wordt die vaak over het hoofd gezien, zo bleek uit een analyse van het gezondheidsprofiel van 393 alleenwonende ouderen9.
• Alleen wonen bevordert de groei van kanker. Borstkanker vordert sneller bij een sociaal geïsoleerd leven. Deze bevindingen werden echter gedaan in dieronderzoek en dit hoeft dus niet voor mensen te gelden. Deze uitkomst zou niet alleen voor borstkankergroei kunnen opgaan, maar ook voor vele andere chronische ziekten, zoals obesitas, diabetes type 2 en hoge bloeddruk10.
• Personen met drie of minder mensen in hun sociaal ondersteuningsnetwerk hebben drie maal meer kans te overlijden aan hartziekte dan wie een groter netwerk heeft. Het risico op een andere ziekte als doodsoorzaak is twee maal zo hoog. Zoals uit het Roseto-onderzoek bleek, heeft isolement een groter effect op de gezondheid dan een gangbaar risico als roken. Dit bleek bij analyse van het sociaal profiel van 430 patiënten met coronaire hartziekte (ziekte van de kransslagaders)11.
• Het effect van eenzaamheid neemt toe met de tijd, wat gemeten werd aan de bloeddruk van solitair levende personen. Er bleek een directe samenhang tussen perioden van eenzaamheid en alleen zijn en het stijgen van de bloeddruk, zo bleek uit een vier jaar durend onderzoek12.
• Bij onderzoek van 13.812 oudere gepensioneerden gaf 16,9 procent aan eenzaam te zijn. Dit bleken ook degenen te zijn die meer kans liepen op chronische ziekten en depressie13.
• Sociaal isolement − en alleen al het gevoel van eenzaamheid − verdubbelt het risico te overlijden door een vaatziekte als vernauwing van de hartkransslagaderen, zo constateerden onderzoekers. Dit extra risico verdween als men keek naar de cijfers van degenen die zich nooit alleen voelden, of dit gevoel nu door feiten gestaafd werd of niet14.
• Het gevoel van gemis aan sociale steun − een subjectief gegeven dat patiënten rapporteerden − verergert eierstokkanker door groei van de tumor en progressie van het kankerproces. In een onderzoek van 68 eierstokkankerpatiënten hadden degenen die zich eenzaam voelden een ‘significant’ hoger percentage tumorgroei15.
• Sociaal isolement blijkt meer invloed te hebben op mannen dan op vrouwen. Dit kwam naar voren uit een Duitse studie waarbij het leptinegehalte in het bloed werd gemeten. Dit is een voorspeller van hart- en vaatziekte. In de onderzoeksgroep van 643 mannen en 586 vrouwen steeg door sociaal isolement het leptinegehalte aanwijsbaar bij de mannen, maar niet bij de vrouwen16.

De relatie lichaam-geest
Ongetwijfeld is sociaal isolement een belangrijke oorzaak van chronische ziekte, vooral van hartziekte en kanker. Minder duidelijk is hoe dit precies in zijn werk gaat; wat is het biologische mechanisme waardoor eenzaamheid ziekte teweegbrengt?
Voor geestelijke aandoeningen als alzheimer is de relatie beter te begrijpen. Onderzoek heeft bijvoorbeeld laten zien dat eenzame oudere mensen twee maal zo vaak alzheimer krijgen als iemand met een hecht sociaal netwerk. De onderzoekers concludeerden: ‘Mogelijk tast eenzaamheid systemen in de hersenen aan die te maken hebben met cognitie en geheugen, waardoor eenzame mensen kwetsbaarder worden voor de leeftijdsgebonden achteruitgang van de zenuwbanen’17.
Een ander onderzoek naar dit verschijnsel stelde vast dat isolement ontstekingsproblemen oplevert, wellicht door een verminderde werking van het immuunsysteem. Vrijwel alle onderzochte mannen hadden een hoger gehalte C-reactief proteïne (CRP), interleukine-6 en fibrinogeen, alle drie aanwijzingen voor een ontstekingsproces. Bij nadere bestudering van de levensstijl van de betrokkenen bleek dat ze rookten, te veel alcohol dronken, weinig of geen beweging hadden of simpelweg veel te dik waren. Met andere woorden, het alleen zijn had invloed op hun gedrag, wat vervolgens hun gezondheid beïnvloedde18.
Maar zo simpel is het nu ook weer niet altijd, aldus onderzoekers uit Chicago. Niet alle mensen die alleen zijn gaan ongezond leven, en toch worden die ook ziek. Mogelijk maken zij in die situatie meer stresshormonen aan, wat vooral bij borstkanker de tumorgroei bevordert. Zoals Dr. Caryn Lerman, adjunct-hoofdredacteur van het blad Cancer Prevention Research – dat dit onderzoek publiceerde – stelde in haar commentaar: ‘Deze studie hanteert een verfijnd preklinisch model en laat zien dat sociaal isolement de expressie verandert van genen die belangrijk zijn in het groeiproces van borstkanker’19.
Professor Thea Tisty van de universiteit van Californië in San Francisco is van mening dat de studie bijdraagt aan het groeiende bewijs dat er een causaal (oorzakelijk) verband bestaat tussen isolement en stoffen in het bloed, zoals stresshormonen. Deze zouden genen in de cellen zowel in als uit kunnen schakelen, waardoor het kankercellen worden20.

Hoe eenzaam is alleen
Eenzaamheid is een volstrekt subjectief gevoel. Mensen kunnen een hele kring vrienden om zich heen hebben en zich toch eenzaam voelen – en met twee of drie vrienden het gevoel hebben deel uit te maken van een gemeenschap. Van alle relaties die de meesten van ons hebben, is het huwelijk de belangrijkste en de intimiteit met onze partner bepaalt het gevoel van isolement of verbondenheid.
Twee studies tonen dit aan. In de eerste bleek dat van 255 personen met reumatoïde artritis degenen met een gelukkig huwelijk minder pijn hiervan ondervonden. Wie een huwelijk zonder spanningen had, gaf minder pijn aan dan wie ongetrouwd was of een huwelijk met veel spanningen had21.
Maar we kunnen ons zó geïsoleerd voelen als onze partner sterft, dat we hierdoor overlijden, een verschijnsel dat te boek staat als het weduwschapseffect. In een Schots onderzoek werden 58.685 mannen en 58.415 vrouwen gevolgd die in 1991 waren getrouwd. In de volgende vijftien jaar overleed de partner van 5013 mannen en 9646 vrouwen. Binnen drie jaar daarna stierf 40 procent van de groep weduwnaars en 26 procent van de weduwen. Hoewel hun overlijden aan verschillende oorzaken werd toegeschreven, vonden de onderzoekers dat hun weduwschap hun belangrijkste gezamenlijke factor was – ze waren plotseling alleen22. Zelfs al heeft de overlevende partner een uitgebreid ondersteuningsnetwerk, toch overheerst het gevoel van het wegvallen van ‘de belangrijkste ander’.
Ook uit een ander, Amerikaans onderzoek blijkt dat de doorslaggevende factor niet het sociale netwerk op zichzelf is, maar de ondersteuning die dit biedt. Zelfs een ondersteuningsnetwerk van een of twee personen blijkt genoeg te kunnen zijn voor een gevoel van verbondenheid met de samenleving23.
Een onderzoek onder Pakistaanse vrouwen die in het Engelse East Lancashire wonen, komt tot dezelfde conclusie. Isolement betekende voor hen een gevoel van ‘opgesloten zijn’ en ‘verlies van gevoel van controle bij depressie’. Hun isolement was volgens hen voor een deel toe te schrijven aan sociale en culturele omstandigheden, maar in sommige gevallen was het ook hun eigen keus24.
Hoewel de diepgang van de relaties dus ook van vitaal belang is, blijkt de omvang van een sociaal netwerk op zich al genoeg als afweer tegen de meer alledaagse ziekten. Onderzoek van 276 vrijwilligers tussen de 18 en 55 jaar liet zien dat wie het grootste netwerk had ook de meeste weerstand tegen een gewone verkoudheid had. Degenen met de minste contacten hadden vier maal meer kans op een verkoudheid dan die met het grootste netwerk. Een mogelijke verklaring is ook dat wie een groot netwerk heeft een blijmoedig mens is, met een optimistische kijk op het leven. Ook dat bepaalt of we aan alledaagse kwalen en gebreken gaan lijden of niet25.
Eenzaamheid gaat vaak samen met ouderdom, vooral als een partner is overleden en degene die achterblijft gehandicapt is. Toch bestaat het gevoel van isolement in alle bevolkings- en leeftijdsgroepen. De eerdergenoemde onderzoekers die constateerden dat sociaal isolement gelijkstaat aan het roken van vijftien sigaretten per dag, constateerden ook dat dit niet aan leeftijd gebonden is. ‘Het effect is niet voorbehouden aan oudere volwassenen. Relaties bieden bescherming op elke leeftijd’, aldus onderzoeksleider Timothy Smith7.
Ook kinderen zijn niet gevrijwaard van dit effect. Zelfs kinderen van vijf jaar die zich geïsoleerd en eenzaam voelen, hebben meer kans op een hartziekte dan een volwassene. Toen Amerikaanse wetenschappers 1037 kinderen onderzochten en tot hun volwassenheid bleven volgen, zagen ze dat wie als kind een sociaal geïsoleerd bestaan had geleid, op de leeftijd van 26 jaar meer risico liep hart- en vaatziekten te krijgen, of aanleg daarvoor te hebben door een verhoogde bloeddruk, te hoog cholesterol en/of overgewicht26.

Nieuwe media
In de huidige ‘eeuw van het internet’ kan het web mensen zowel doen vereenzamen als met elkaar in contact brengen. In een Brits onderzoek van 1319 proefpersonen werden achttien van hen (1,2 procent) omschreven als ‘internetverslaafden’ − die allemaal matig of ernstig depressief waren. De meesten daarvan waren jonge mannen die pornosites bekeken, spelletjes deden en socialenetwerksites bezochten27.
Maar internet isoleert niet altijd, het kan mensen ook met elkaar in contact brengen. Zoals bij een groep vrouwen die leden aan peripartum cardiomyopathie, een zeldzame, ernstige hartaandoening die aan het eind van de zwangerschap of net na de bevalling kan ontstaan. In een klein onderzoek onder twaalf vrouwen met deze diagnose bleek een online-ondersteuningsgroep een essentiële bron te zijn van uitwisseling van informatie en ervaringen, met een duidelijk hoopgevend effect. Zoals een van hen het tegenover de Amerikaanse onderzoekers formuleerde: ‘Ik ben niet alleen’28.

Erbij horen
Wij hebben contact met anderen nodig om ons goed te voelen en voor een gezond en lang leven. Een gevoel van verbondenheid is een van de belangrijkste voorwaarden voor ons welzijn en een gebrek daaraan is even funest voor onze gezondheid als roken, alcoholisme en extreem overgewicht, zo blijkt uit onderzoek. Maar het moet geen netwerk van oppervlakkige contacten zijn. Wij moeten het gevoel hebben dat we in tijd van nood een beroep op iemand kunnen doen en dat we allemaal hetzelfde doel voor ogen hebben, zoals de inwoners van Roseto. Het is dit gevoel − een ervaring van verbinding en ‘erbij horen’ − dat de gezondheid en levensduur bevordert.
Helaas loopt dit onderzoek ver vooruit op de medische praktijk en de sociale zorg. Niemand ‘op de werkvloer’ houdt zich bezig met het belang van gevoelens van isolement en eenzaamheid als een hoofdoorzaak van chronische ziekte. Totdat men dat eindelijk inziet, zullen velen van ons nog sterven aan een eenzaam hart.
Bryan Hubbard
1Am J Public Health, 1992; 82: 1089-1092
2Wolf S, Bruhn JG. The Power of Clan. The influence of Human Relationships on Heart Disease. New Brunswick, NJ: Transaction Publishers, 1993
3Health Soc Work, 2008; 33: 9-21
4Proc R Soc B, 2010; 277: 529-537
5Am J Epidemiol, 1979; 109: 186-204
6Am J Epidemiol, 1988; 128: 370-380
7PLoS Med, 2010; 7: e1000316
8Gesundheitswesen, 2010; February 19, online voorpublicatie
9Qual Life Res, 2010; July 25, DOI: 10.1007/s11136-010-9717-2
10Cancer Prev Res, 2009; 2: 850-861
11Psychosom Med, 2001; 63: 267-272
12Psychol Aging, 2010; 25: 132-141
13Res Gerontol Nurs, 2010; 3: 113-125
14Soc Sci Med, 2010; 71: 181-186
15Brain Behav Immun, 2010; doi: 10.1016/j.bbi.2010.10.012
16Psychoneuroendocrinology, 2010; August 5: online voorpublicatie
17Arch Gen Psychiatry, 2007; 64: 234-240
18American Heart Association Scientific Sessions, 2003; abstr 378
19Cancer Prev Res (Phila), 2009; 2: 850-861
20BBC News, 29 September 2009; http://news.bbc.co.uk/2/hi/health/8279425.stm
21J Pain, 2010; 11: 958-964
22Epidemiology, 3 November 2010; doi: 101097/EDE.0b013e3181fdcc0b
23Psychosom Med, 2001; 63: 273-274
24J Affect Disord, 2011; 128: 49-55
25JAMA, 1997; 277: 1940-1944
26Arch Pediatr Adolesc Med, 2006; 160: 805-811
27Psychopathology, 2010; 43: 334
28Comput Inform Nurs, 2010; 28: 215-221

Geloof – het maakt niet uit waarin
Er zijn heel veel oorzaken van een gevoel van isolement en eenzaamheid. Het kan komen door de dood van een partner of geliefde, of door een pessimistische kijk op de wereld en de mensheid. U voelt zich buitengesloten en zonder hoop – u voelt zich volkomen alleen in de wereld.
Het hoeft niet te verbazen dat de religieuze of filosofische overtuiging dat wij allemaal met elkaar verbonden zijn een heilzaam effect heeft op onze gezondheid en welzijn, los van de vraag of wij een sterk netwerk hebben of niet. Gelovige patiënten – of patiënten met een spirituele overtuiging – bleken minder te lijden aan angst en depressie dan agnostici of atheïsten1.
Geloof hielp Kroatische oorlogsveteranen om geen zelfmoord te plegen. Wie de sterkste geloofsovertuiging had, leed minder aan posttraumatische stress dan wie niet gelovig was2.
Het is niet nodig een geloof in het openbaar en met medegelovigen te belijden. Het is al genoeg er een persoonlijk geloof op na te houden. Uit een onderzoek blijkt dat ook gelovige mensen zonder kerkgenootschap mentaal beter in balans zijn dan wie nergens in gelooft3.
Ook een niet-religieus spiritueel geloof waaraan mensen een gevoel van verbondenheid met iets groters ontlenen, zorgt voor vergevingsgezindheid en empathie. Toen 99 vrijwillige proefpersonen in een onderzoek werden gevolgd, bleek dat degenen die geleerd hadden te vergeven en mee te leven met anderen, na een jaar veel minder stress en depressie hadden ten opzichte van een controlegroep4.
1Stroke, 2007; 38: 993-997
2J Nerv Ment Dis, 2008; 196: 79-83
3Altern Ther Health Med, 2006; 12: 26-35
4Explore, 2006; 2: 498-508

Verbondenheid
Er zijn veel technieken en levensstijlkeuzen die helpen tegen een gevoel van eenzaamheid en de effecten daarvan.
Hieronder een aantal tips.
• Meditatie. Het beoefenen van meditatie kan een gevoel van verbondenheid geven en helpen tegen stress. Verschillende technieken zijn onderzocht en alle bleken een positief resultaat te geven. Mindfulnessmeditatie helpt tegen depressie – zo kwam naar voren in een groep van 91 vrouwen die leden aan fibromyalgie1 – en transcendente meditatie (TM) kan zelfs levensreddend zijn. Volgens een onderzoek van 202 deelnemers vermindert TM de vroege symptomen van hypertensie (hoge bloeddruk) en verlaagt het de kans op een fatale hartaandoening met 30 procent en de kans op kanker met 49 procent2. Kundalini-yogameditatie – die zich richt op de chakra’s, de energiecentra in het lichaam – kan de stemming verbeteren, stress tegengaan en de ergste symptomen van obsessief-compulsieve stoornis verminderen, zo bleek uit een klein onderzoek van twaalf beoefenaars3. Geleide visualisatie is een andere techniek die stressverminderend werkt, bij regelmatige beoefening, zo blijkt uit onderzoek4.
• Aanrakingstherapie. Aanraking is een voor de hand liggende en tastbare manier van contact. Volwassenen die als kind vaak door hun ouders werden geknuffeld, blijken later beter met problemen te kunnen omgaan5. Aanraking blijkt hetzelfde heilzame effect te hebben als een positieve kijk op het leven en een basaal gevoel van warmte en inlevingsvermogen. In alle gevallen komen in het lichaam oxytocinen vrij – dit zijn nonapeptiden die het stressgehalte en de bloeddruk omlaag brengen6. Massage was een effectievere aanrakingstherapie dan ontspanning. Het hielp om angst en depressie te verminderen en verhoogde de vitaliteit en de algehele gezondheid7.
• Lichaamsbeweging. Allerlei soorten lichaamsbeweging en sport zorgen voor een gevoel van verbondenheid en verminderen stress en angst. Intensieve fietsoefeningen zorgen voor een hoge mate van ontspanning achteraf8, terwijl tai chi, een soort gecontroleerde bewegingsoefeningen, de algehele gezondheid en het psychologisch welbevinden verbetert9. Maar yoga spant de kroon hierbij en is meer dan welke oefentherapie ook onderzocht. Het verlicht depressie10, vermindert angst en onrust11 en kan zelfs helpen bij kankerpatiënten die depressief zijn vanwege een chemokuur12.
1Arthritis Rheum, 2007; 57: 77-85
2Am J Cardiol, 2005; 95: 1060-1064
3CNS Spectr, 1999; 4: 34-47
4BMC Complement Altern Med, 2005; 5: 21
5Science, 1997; 277: 1859-1861
6Z Psychosom Med Psychother, 2005; 51: 57-80
7Complement Ther Med, 2007; 15: 157-163
8Clin J Sport Med, 2006; 16: 341-347
9Med Sci Monit, 2007; 13: CR488-497
10J Altern Complement Med, 2007; 13: 419-426
11Indian J Physiol Pharmacol, 2006; 50: 41-47
12Integr Cancer Ther, 2007; 6: 242-250

Het half volle of half lege glas
Het is de klassieke vraag: maakt eenzaamheid ons pessimistisch en down of is een pessimistische aard de oorzaak van onze eenzaamheid?
Een optimist – iemand die altijd het beste van anderen en van het leven denkt – is meer naar buiten gericht en zal bij anderen hulp, sociaal contact en vriendschap zoeken. Dit heeft op zijn beurt directe gevolgen voor zijn gezondheid en levensduur. Uit een studie onder achthonderd mensen bleek dat een positieve kijk op het leven vijftien jaar aan de levensduur toevoegt. Een negatieve kijk daarentegen – waarbij mensen zichzelf de schuld geven van alles wat er mis gaat, denken dat dit onontkoombaar is en hun hele leven hierdoor laten beïnvloeden – verhoogt het overlijdensrisico met 19 procent1.
Het blijkt dat pessimisten aan meer ziekten lijden dan optimisten en in het algemeen een slechtere gezondheid hebben2, terwijl de geestelijke en lichamelijke gezondheid van optimisten beter is3. Maar optimisme kunnen we ook bereiken door wat aan dat pessimisme te doen, zegt psycholoog Martin Seligman. Onze negatieve gedachten zijn dikwijls overhaaste, onbewuste reacties op problemen en tegenslagen. Daar kunnen we aan werken door een dagboek bij te houden van onze negatieve gedachten. En door onszelf een complimentje te geven telkens als iets goeds gebeurt, en onszelf niet te straffen bij een slechte gebeurtenis4.
1Mayo Clin Proc, 2000; 75: 140-143
2Cognit Ther Res, 1988; 12: 119-13
3Mayo Clin Proc, 2002; 77: 748-753
4Dossey l. The Extraordinary Healing Powers of Ordinary Things. New York: Hannover Books, 2006