De afgelopen vijftig jaar werd bij chemisch reinigen meestal gebruikgemaakt van de verbinding tetrachlooretheen ofwel perchloorethyleen (PER). Ook op dit moment gebruikt nog steeds het grootste deel van de stomerijen deze vluchtige verbinding. Toch bestaan er ernstige twijfels of deze stof wel veilig is voor de gezondheid, met name van degenen die er beroepsmatig aan worden blootgesteld. Uit onderzoek blijkt dat er een ‘waslijst’ van bijwerkingen kan optreden, variërend van hoofdpijnen en duizeligheid tot kanker en leverbeschadiging.

Waarschijnlijk werd chemische reiniging voor het eerst toegepast in 1845 in Frankrijk. De eigenaar van een textielververij, Jean-Baptiste Jolly, ontdekte dat de lampolie kerosine die hij per ongeluk had gemorst over een met vlekken vervuild tafelkleed in staat bleek vlekken te verwijderen. Toen het tafelkleed droog was, was de vlek op de plek van de gemorste kerosine verdwenen. Jolly verzon waarschijnlijk de term ‘dry cleaning’, ofwel ‘droog reinigen’ om deze manier te onderscheiden van de andere methode van reinigen, met water en zeep. Hij richtte vervolgens de firma Jolly-Belin op: Europa’s eerste professionele ‘stomerij’ die kleding reinigde met chemicaliën in plaats van met water en zeep.

Sindsdien is men allerlei oplosmiddelen voor deze methode van droog reinigen gaan gebruiken, van het uiterst ontvlambare kerosine tot het de ozonlaag aantastende chlorofluorocarbon11 3. Het middel dat uiteindelijk het meest werd gebruikt was tetrachlooretheen (PER). Het bleek veilig voor vrijwel alle textielfabrikaten, reinigde bijzonder goed en bovendien was het niet brandbaar.
Jammer genoeg is de stof voor onze gezondheid niet zo mild als voor onze kleren. Er komen steeds meer aanwijzingen dat de verbinding problemen kan geven op neurologisch gebied, lever- en nierbeschadigingen, en het risico op het ontstaan van kanker kan verhogen. Ook vervuilt ze het milieu, zowel voedsel als water en lucht raken ermee besmet. In veel landen zijn er strenge regels opgesteld voor het gebruik en de blootstelling. Of dit afdoende is?

Schizofrenie

Een team van wetenschappers verbonden aan Columbia University in New York kwam tot een schokkende ontdekking. Het ontdekte dat door blootstelling aan tetrachlooretheen het risico van schizofrenie met 200 tot 300 procent kan toenemen1. Het onderzoek onderzocht of er verband is tussen ouders die in een stomerij werken en de kans dat hun kinderen schizofrenie zouden krijgen. Het team volgde in totaal 89.000 kinderen die tussen 1964 en 1976 in Jeruzalem waren geboren vanaf hun geboorte tot hun 21ste tot 33ste jaar. In de 144 gezinnen waarvan de ouders in een stomerij werkten, vond men vier gevallen van schizofrenie. Een significant hoger aantal dan te verwachten viel voor de hele populatie. De onderzoekers weten dit aan de blootstelling aan tetrachlooretheen en ze concluderen dan ook dat deze uitkomst ‘noopt tot verder onderzoek naar de verhoogde kans op schizofrenie’ bij blootstelling aan tetrachlooretheen.

Hersenen

Het is dus geboden verder onderzoek te doen naar aanleiding van de hiervoor genoemde bevindingen. Toch is al langer bekend dat tetrachlooretheen (PER) schadelijk is voor onze hersenen. Reeds in de jaren zeventig toonde onderzoek aan dat blootstelling aan PER leidde tot neurologische aandoeningen die tot uiting kwamen in de emotionele, de gedrags- en de leersfeer. PER heeft namelijk dempende effecten op de activiteiten van het centrale zenuwstelsel dat vanuit alle gebieden van het lichaam boodschappen van en naar de hersenen stuurt. Het hangt van de mate van blootstelling af of de effecten matig of ernstig zijn.

Een ander voorbeeld van de bijwerkingen van PER komt uit een Duits onderzoek. Men vond dat langdurige blootstelling aan PER via de lucht bij medewerkers in stomerijen en mensen die in de buurt van een stomerij woonden, beschadigingen toebracht aan het vermogen kleuren te onderscheiden en snel visuele informatie te verwerken2. Ook al waren in dit voorbeeld de concentraties van de verbinding in de aanwezige lucht vrij laag (1.36 mg/m3), toch traden genoemde afwijkingen op bij degenen die gedurende enkele jaren aan die lage concentraties waren blootgesteld.
In een ander Duits onderzoek naar de effecten van acute blootstelling aan PER kwamen verrassenderwijs bij zeer lage concentraties in de ingeademde lucht (50 ppm: 50 delen per miljoen) al storingen in de visuele en contrastperceptie naar voren3. Vergelijkbare resultaten werden gevonden bij een onderzoek in New York City.

Men onderzocht van twee flatgebouwen met op de begane grond een stomerij de mensen die werkten in een kinderdagverblijf gesitueerd in de flat en zes gezinnen die boven de stomerij woonden. Vergeleken met bijpassende controlegroepen bleken zij die waren blootgesteld aan PER uit de lucht, hoewel ze gezond waren, slechte resultaten te boeken bij testen over kleuren waarnemen, snel opnemen van visuele informatie en sensomotorische en cognitieve functies. Ook vertoonden ze meer symptomen die wezen op gebreken van het centrale zenuwstelsel4. Kortdurende blootstelling (korter dan veertien dagen) kan leiden tot verschijnselen van duizeligheid, hoofdpijn, verwardheid, evenwichtsstoornissen, visuele klachten, slechtere examenresultaten, tragere reacties, aandachtstekort en problemen bij de oog-handcoördinatie5.
 

Andere toxische bijwerkingen

Behalve dat PER het centrale zenuwstelsel aantast, oefent de stof ook een schadelijke werking uit op nieren en lever, zowel bij kortdurende besmetting in hoge concentraties als bij langer durende besmetting met lage concentraties6,7,8. In een onderzoek uit Italië bleken bij mensen die in een stomerij werkten en die aan zeer lage concentraties (15 ppm) waren blootgesteld, verschillende waarden te worden gevonden die wijzen in de richting van nierafwijkingen9.

Nog verontrustender is het bericht dat beroepsmatige blootstelling aan PER in verband wordt gebracht met problemen in de voortplanting, met name met spontane abortus, menstruele afwijkingen, afwijkingen van het sperma en verminderde vruchtbaarheid10. Ook blijkt dat vrouwen die gedurende de zwangerschap zijn blootgesteld aan PER, kinderen met aangeboren afwijkingen baren11,12.

Ook zorgwekkend is het feit dat PER kankerverwekkend is. Een uitgave van EPA (Environmental Protection Agency) uit de VS meldt dat bij mensen die in chemische reinigingsbedrijven werken en blootgesteld zijn aan PER en andere chemicaliën, een verhoogd risico werd gevonden op kanker van slokdarm, nieren, blaas, long, alvleesklier en baarmoederhals13. Deze gegevens, samen met resultaten uit dierproeven, waren voor de International Agency for Research on Cancer (IARC) reden PER in te delen in de groep 2A-stoffen, oftewel stoffen met mogelijk kankerverwekkende eigenschappen voor de mens.

Niet alleen mensen die vanwege hun beroep worden besmet met PER, zijn gevoelig voor de kankerverwekkende werking maar ook de bevolking in het algemeen. Een analyse uit 1996 van Consumer Reports toonde namelijk aan dat één op de 6700 mensen die een keer per week zojuist chemisch gereinigde kleding droegen, gevaar liep kanker te krijgen door de vluchtige stoffen die vrij komen uit de met PER behandelde materialen14.

Veiliger alternatieven

Naarmate de bewijzen voor de schadelijke effecten van PER en de risico’s voor het milieu zich opstapelen, zijn er steeds meer landen die strenge regels opleggen aan de bedrijfstak chemische reiniging. Zo heeft de staat Californië aangekondigd ernaar te streven dat in 2023 alle giftige stoffen die gebruikt worden bij chemisch reinigen, zijn uitgebannen. Een aantal bedrijven is reeds overgestapt op veiliger alternatieven.

Een van deze alternatieven, momenteel populair in de VS en het Verenigd Koninkrijk, is een product op siliconenbasis, siloxaan D5, beter bekend als Green-Earth. Dit middel valt uit elkaar in zand, water en kooldioxide. Volgens de website van Greenearth (www.greenearthcleaning.com) zou het geen gezondheidsrisico’s met zich meebrengen voor mensen die ermee werken. Siloxaanoplosmiddelen worden echter gemaakt met behulp van chloor, waardoor er dioxinen (kankerverwekkende milieuverontreinigende bestanddelen) in de lucht kunnen vrijkomen. Ook is siloxaan gemakkelijk brandbaar en kan het volgens de EPA risico’s opleveren voor het ontstaan van kanker15.

Een andere optie is vloeibaar kooldioxide (CO2) waarvan nog geen nadelige effecten zijn gemeld en dat Consumer Reports boven aan de lijst voor alternatieven plaatste. Het werkt zelfs beter dan PER. Daarbij draagt reinigen met CO2 niet bij aan de opwarming van de aarde, omdat CO2 wordt gedestilleerd uit afval van industrie en landbouw. Wel worden bij deze methode reinigingsmiddelen gebruikt die vluchtige organische stoffen bevatten. Sommige daarvan zijn giftig en/of kankerverwekkend en dragen bij aan luchtvervuiling door ozon.

Alles overziende blijkt de veiligste methode de ouderwetse te zijn: nat reinigen met gespecialiseerde machines en reinigingsmiddelen en toevoegingen met speciale formules. De EPA geeft aan deze methode, samen met die met CO2 , de voorkeur. Jammer genoeg is niet alle textiel hiervoor geschikt. Hoe uw kleren het ervan af brengen is afhankelijk van het vakmanschap van de medewerkers. Maar in ieder geval is dan uw gezondheid niet in gevaar.

BRONNEN

1Schizophr Res,2007; 90: 251-254
2Envir Res, 1995; 69: 83-89
3Int Arch Occup Environ Health, 1990; 62: 493-499
4Environ Health Perspect, 2002; 110: 655-664
5Townsend Lett Docs, 2007; juni: 29-31
6Am J Ind Med, 1991; 20: 601-614
7Townsend Lett Docs, 2007; juni: 29-31
8WHO Regional Office for Europe. Ch 5.13 ‘Tetrachloroethylene’ in: Air Quality Guidelines, 2nd edn. Kopenhagen, 2000
9Lancet, 1992; 340: 189-193
10Townsend Lett Docs, 2007; juni: 29-31
11Toxicol Ind Health, 2002; 18: 91-106
12Agency for Toxic Substances and disease Registry (ATSOR). Toxicological Profile for Tetrachloroethylene (Update). US Public Health Service, US Department of Health and Human Services, Atlanta, GA, 1997
13www.epa.gov/ttn/atw/hylthef/tet-ethy.htlm
14Townsend Lett Docs, 2007; juni: 29-31
15Townsend Lett Docs, 2007; juli: 54-60

PER in ons leefmilieu

We kunnen met perchloorethyleen (PER ofwel tetrachlooretheen) in aanraking komen via besmet voedsel of besmet water, maar meestal vindt de besmetting plaats wanneer we met PER verontreinigde lucht inademen. Via de longen komt de stof in het bloed en vervolgens overal in het lichaam. Een gedeelte wordt enkele weken opgeslagen in vet, in de lever en in hersenweefsel.
Ook via de huid dringt PER binnen in ons lichaam; soms uit chemisch verontreinigde grond maar meestal via kleren die chemisch zijn gereinigd.

Medewerkers van chemische reinigingsbedrijven lopen het meeste risico, maar ook mensen die in de buurt van zo’n bedrijf wonen, lopen gevaar (zie tekst van dit artikel). In monsters van adem, urine, bloed en moedermelk van mensen, wonend in de buurt van stomerijen, bleek de stof aanwezig. Bovendien vond men hoge concentraties van de stof in boter en andere vethoudende voedingsmiddelen in nabijgelegen winkels en supermarkten1.

PER wordt niet alleen toegepast bij chemisch reinigen, maar wordt ook aangetroffen in andere consumentenproducten zoals verfoplossers, vlekkenwater, waterafstotende verbindingen, schoonmaakproducten voor remmen en voor hout, als bestanddeel van lijmstoffen en in beschermstoffen voor suède.
1Townsend Lett Docs, 2007; June: 29-31

Het gevaar minimaliseren

Hoe kunt u het gevaar verkleinen? Neem deze voorzorgmaatregelen in acht:
• Accepteer geen kleren na chemisch reinigen als ze een sterke geur afgeven: laat ze eerst voldoende uitgewasemd en droog zijn.
• Zoek een ander chemisch reinigingsbedrijf als bij herhaling de gereinigde kleren een sterke chemische geur afgeven.
• Verwijder de plastic zak en hang de gereinigde kleren enkele dagen te luchten in een garage of een overdekt balkon zodat de vluchtige oplosmiddelen verdwijnen.
• Koop liever geen kleding waarvan het etiket ‘dry clean only’ aangeeft.
• Vaak kunt u kleding met het etiket ‘dry clean only’ veilig op de hand wassen met zachte wasmiddelen zoals Woolite.
• Gebruik regelmatig een kledingborstel en verwijder vlekjes om uw kleren op te frissen.