[Dossier: Diabetes]

Diabetes: geen levenslange straf

Door: Bryan Hubbard

Als u eenmaal diabetes type 2 hebt, zit u daar de rest van uw leven mee opgescheept. De ziekte zal erger worden en uiteindelijk tot hart- en vaataandoeningen of zelfs blindheid leiden, tenzij u de diabetes met medicijnen en een dieet onder controle weet te houden.

Dat is althans de gangbare opvatting, maar die klopt niet. U kunt diabetes type 2 een halt toeroepen met alleen uw dieet, hebben onderzoekers onlangs aangetoond. Dit kan een revolutie betekenen in de behandeling van deze ‘leefstijlziekte’, die ontstaat als ons lichaam niet langer de suiker in ons bloed met behulp van de eigen insulineproductie kan reguleren. De ziekte is bezig aan een ‘onstuitbare opmars’, aldus de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO). Het aantal ziektegevallen is in de afgelopen dertig jaar verviervoudigd. In 2014 kregen 422 miljoen mensen de diagnose, en er zijn nog meer mensen die de aandoening hebben zonder het te weten. De ziekte kan mensen fataal worden: in 2012 overleden wereldwijd anderhalf miljoen mensen aan diabetes type 2 en nog eens 2,2 miljoen aan een te hoge bloedsuiker.

Toch is de ziekte zonder medicijnen te behandelen, en zelfs te kenteren. Roy Taylor van de Universiteit van Newcastle is een van de pioniers van de behandeling met alleen een dieet. Hij weet zelfs bij mensen die al 10 jaar lang diabetes type 2 hebben, met een caloriearm dieet de ziekte terug te draaien. Taylor heeft onlangs zijn nieuwste onderzoek gepubliceerd. Daarvoor zette hij 30 diabeten acht weken lang op een hongerdieet van slechts 600-700 calorieën per dag, bestaande uit speciale shakes en groenten. In het halfjaar daarna kregen ze een caloriearm dieet. Tijdens het hele onderzoek gebruikten de deelnemers niet langer medicijnen tegen diabetes of insuline.1

Het zal u niet verbazen dat alle deelnemers afvielen: gemiddeld 14 kg. Maar dertien van hen genazen zelfs van hun diabetes en hun bloedsuiker bleef ook in de maanden daarna normaal. Taylor heeft er vertrouwen in dat dit de rest van hun leven zo blijft, zolang ze maar zorgen dat ze niet meer gaan eten dan een derde van de hoeveelheid die ze aten toen ze diabetes hadden.
Hoewel de diabeten die de ziekte al langer hadden – tot 23 jaar – niet op het dieet reageerden, dringt Taylor er bij hen op aan de moed niet te verliezen. Want ook hun bloedsuiker zal op den duur beter te reguleren zijn, en dat bereiken ze alleen met een caloriearm dieet.

Obesitasparadox
Maar wat de ontdekkingen van Taylor zo interessant maakt: alle deelnemers aan zijn studie waren te zwaar of obees, en hoewel ze allemaal afvielen, waren de meeste aan het eind van de trial nog steeds te zwaar. Ook degenen die geen diabetes meer hadden. Taylor denkt dat het draait om het vet rond de alvleesklier (het orgaan dat de insuline produceert): als dat eenmaal weg is, kan de alvleesklier weer goed functioneren.

Dit komt niet overeen met de gangbare opvatting over het verband tussen obesitas en diabetes. Sommige artsen zijn zo overtuigd van dit oorzakelijke verband dat ze de ziekte ‘diabesitas’ noemen. Maar die theorie kan niet kloppen. Obesitas veroorzaakt geen diabetes: ongeveer 70 procent van de mensen met overgewicht heeft geen diabetes, en omgekeerd heeft 20 procent van de diabetespatiënten (type 2) een normaal gewicht.

Er is een groep onderzoekers die het de ‘obesitasparadox’ noemt. Deze onderzoekers volgden 10 jaar lang de gezondheid van meer dan 10.000 diabeten. Ze ontdekten dat de ziekte niet erger werd bij degenen met overgewicht. Vreemd genoeg hadden de diabeten die een normaal, gezond gewicht wisten te houden, de grootste kans om vroegtijdig aan hartfalen te overlijden.2 Dat komt omdat de invloed van overgewicht op onze gezondheid van persoon tot persoon verschilt, aldus Taylor. Hij heeft een theorie ontwikkeld die hij de ‘persoonlijke vetdrempel’ noemt. ‘Als iemand meer aankomt dan zijn lichaam aankan, kan dat diabetes veroorzaken. Maar als hij vervolgens het teveel aan gewicht weer kwijtraakt, wordt hij weer gezond,’ zegt Taylor.

Het is al de tweede keer dat Taylor en zijn team hebben aangetoond dat een caloriearm dieet diabetes type 2 kan kenteren. In een eerder, kleiner onderzoek, slaagden elf diabeten erin van hun ziekte te genezen. Ze hielden zich alleen acht weken aan een dieet van 600 calorieën per dag. Zeven maanden na afloop van de studie waren zeven van hen nog steeds diabetesvrij.3

Meer dan calorieën tellen
Het zijn opmerkelijke resultaten voor een ziekte die als ongeneeslijk en progressief wordt beschouwd. Maar Taylor krijgt ook kritiek, vooral omdat zijn aanpak gebaseerd is op de hoeveelheid eten en niet zozeer op wat we eten. Hij zegt: ‘We denken dat dit aantoont dat diabetes type 2 samenhangt met de energiebalans in het lichaam. Als iemand meer eet dan hij verbrandt, dan wordt het overschot als vet opgeslagen in de lever en alvleesklier, wat bij sommige mensen tot diabetes leidt.’

Toch is diabetes type 2 wel in verband gebracht met voedingsmiddelen die voor pieken in de bloedsuiker zorgen. Dat zijn vooral de voedingsmiddelen met een hoge glykemische index (GI: zie kader). Alan Tutty was een van de deelnemers aan het onderzoek van Taylor en zei na afloop: ‘Ik eet gewone dingen, maar ik eet minder dan vroeger’. Ik hou nog steeds van afhaaleten en chocola, maar niet te vaak. Het was een enorme verandering in leefstijl.’

In een studie onder 332 Iraanse volwassenen, hadden er 110 de diagnose diabetes type 2 en de rest had geen diabetes. De onderzoekers ontdekten dat degenen die het ‘traditionele’ dieet van de Iraanse provincie Mazandaran aten, meer dan twee keer zoveel kans hadden om de ziekte te krijgen dan iemand die evenveel at, maar dan van ‘gezonde’ voedingsmiddelen. Het Mazandaran-dieet bevat grote hoeveelheden deeg, vetrijke zuivelproducten, rood vlees en geharde vetten: voedingsmiddelen met een hoge GI.4

Een ander onderzoek vond soortgelijke resultaten. Een groep van 99 diabeten werd 74 weken lang ofwel op een vetarm, veganistisch dieet gezet, of een dieet dat de richtlijnen van de Amerikaanse Diabetesvereniging volgde. In die richtlijnen ligt de nadruk op fruit, groenten, volkorengranen en mager vlees. Aan het eind van het onderzoek waren beide groepen afgevallen en ze hadden minder vet in hun bloed. Maar de grootste veranderingen waren te zien bij de veganistische groep: 35 procent van hen had minder diabatesmedicijnen nodig. In de groep die het dieet van de Diabetesvereniging volgde, was dit slechts 10 procent.5

Wat u eet heeft dus invloed op uw diabetes. Maar dat is geen nieuws: iedereen weet dat kunstmatige suikers, bewerkte snacks en ‘slechte’ koolhydraten het metaboolsyndroom kunnen veroorzaken: een verzameling factoren die tot diabetes kan leiden. Hoe komt het dat Taylor daar geen aandacht aan besteedt? Volgens een sceptische blogger komt dat doordat Taylors onderzoek deels gefinancierd werd door Nestlé. Voor zijn onderzoeken gebruikte hij de dieetshake Optifast van deze fabrikant, wat de eenzijdige aandacht voor calorieën zou kunnen verklaren.6
Taylor heeft desondanks laten zien dat een ziekte die een ‘hedendaagse epidemie’ wordt genoemd, geen levenslange straf is, maar dat u ervan kunt genezen door naar de oorzaak te kijken: uw voeding.

Bryan Hubbard

Wat is de glykemische index?
De glykemische index (GI) is een maat om aan te geven hoe snel koolhydraten in de darmen worden verteerd en als glucose in het bloed worden opgenomen. Glucose krijgt de score 100. Alle andere voedingsmiddelen (behalve bier) worden minder snel opgenomen: hoe langzamer, hoe lager de score.
Door voedingsmiddelen te eten met een lage GI, stijgt de bloedsuiker minder snel en hoeft de insulineproductie niet constant op volle toeren te draaien. Deze voedingsmiddelen zouden het hoofdbestanddeel moeten vormen van ons dagelijkse dieet. Voedingsmiddelen met een GI hoger dan 50 kunt u beter vermijden of slechts af en toe eten.

Geen tot lage GI vlees, vis, gevogelte, eieren, groenten, noten, zaden, visolie, water, gewone thee, zwarte koffie

Lage GI
peulvruchten, zaden, noten, de meeste groenten, champignons, salade, pure chocola, bessen, appels en sinaasappels

Matige GI
volkoren brood, maïs, rogge, havermout, gerst, rijst, quinoa, bepaalde soorten fruit zoals mango en ananas

Hoge GI
aardappelen, wit en bruin brood, bewerkte graanproducten, ontbijtgranen, bier, witte rijst, bewerkte voedingsmiddelen en snacks

Myhills aanpak
Dokter Sarah Myhill heeft mensen van hun diabetes af geholpen door hun dieet drastisch om te gooien. Ze schrapte met name de ‘slechte’ suikers van het menu, waaraan de patiënten verslaafd waren geraakt.
De aanpak van de reguliere geneeskunde – calorieën tellen, minder vet eten en medicijnen slikken – maakt dat de ziekte de kans krijgt erger te worden, aldus Myhill. Dat komt vooral doordat men eigenlijk niet begrijpt wat diabetes is en hoe de ziekte eigenlijk ontstaat.

Myhill betoogt dat suiker weliswaar nodig is voor onze gezondheid, maar dat we het niet in ons dieet hoeven op te nemen. Het eten van te veel suiker uit koolhydraten kan niet alleen diabetes veroorzaken, maar versnelt bovendien het verouderingsproces en leidt tot atherosclerose (slagaderverkalking), oogafwijkingen en neuropathie (het verlies van gevoel in de handen en voeten). Ook vormt suiker de ideale voeding voor kankercellen.

Meer over Myhills manier om diabetes te bestrijden, leest u in haar nieuwe boek, dat ze samen met Craig Robinson schreef: Prevent and cure diabetes: delicious diets, not dangerous drugs (Londen: Hammersmith Health Books, 2016).

Wat is diabetes?
Helaas begrijpen we slechts voor een deel wat diabetes type 2 eigenlijk is. Koolhydraten – suikers uit fruit (fructose), sucrose, melksuikers (lactose), zetmeel en vezels – worden in onze darmen omgezet in glucose, die in de bloedsomloop belandt. De alvleesklier produceert insuline om deze suiker in het bloed af te breken en naar de lever, skeletspieren en vetcellen te brengen, zodat het als brandstof kan dienen. Als die cellen vol zijn, wordt het overschot aan suikers in ons lichaamsvet opgeslagen voor toekomstig gebruik.

Een diabeet is insulineresistent: het lichaam reageert niet goed meer op insuline. Daardoor wordt de bloedsuiker hoger in plaats van dat de suiker door spiercellen wordt opgenomen. Door die hoge bloedsuiker gaat de alvleesklier nog meer insuline produceren, enzovoorts. Het lichaam kan de bloedsuiker dus niet in evenwicht houden en dat is gevaarlijk.

We weten niet goed waarom dit gebeurt. Twee leden van de redactieraad van Medisch Dossier, Patrick Kingsley en Sarah Myhill, die beiden honderden diabetespatiënten hebben behandeld, denken dat ontstekingen een belangrijke rol spelen.

Ontstekingen kunnen door virussen en toxische stoffen worden veroorzaakt, maar de meest voor de hand liggende oorzaak bij diabetes is ons eten en drinken. Hoewel Kingsley heeft ontdekt dat mensen allemaal verschillend reageren op bepaalde voedingsmiddelen, is het eten van voeding met een lage GI een goede vuistregel.

Literatuur
1 Diabetes Care, 2016; 39: 808–15
2 Ann Intern Med, 2015; 162: 610–8
3 Diabetologia, 2011; 54: 2506–14
4 Arch Iran Med, 2016; 19: 166–72
5 Am J Clin Nutr, 2009; 89: 1588S–96S
6 www.healthinsightuk.org/2014/03/12/why-very-low-calorie-diets-vlcd-wont-solve-the-diabetes-crisis