[rubriek: Omgeving & Gezondheid]

Diabetes: de werkelijke boosdoeners

Vraag aan iemand waarom zovelen van ons de ‘leefstijlziekte’ diabetes type 2 ontwikkelen en hij zal met de beschuldigende vinger naar slechte eetgewoonten, obesitas en gebrek aan beweging wijzen.Maar de aandacht richt zich nu op een paar nieuwe, minder bekende oorzaken. Die kunnen een licht werpen op hoe we deze invaliderende en dodelijke aandoening, waarvan het aantal gevallen snel toeneemt, kunnen voorkomen.

Door: Joanna Evans

Volgens een rapport uit 2013 van de Britse diabetesvereniging hadden toen alleen al in Engeland meer dan 3 miljoen mensen diabetes, waarvan 90 procent type 2. En elke dag komen daar nieuwe diagnoses bij met een frequentie van één persoon er 3 minuten.1 In Nederland hebben meer dan 1 miljoen mensen de ziekte en stijgt hun aantal met 1000 per week, aldus het Diabetesfonds. Dat is iets minder snel, maar nog altijd één per 10 minuten.2
De minder bekende aanstichters waar dit artikel over gaat, zijn verschillende chemicaliën die overal in onze omgeving voorkomen en hun weg vinden naar ons voedsel en water, namelijk persistente organische verontreinigende stoffen (POP’s), zware metalen en bisfenol A. In dit artikel vindt u een overzicht van het overtuigende bewijs dat deze giftige, verontreinigende stoffen bij diabetes betrokken zijn én wat u kunt doen om ze te vermijden.

Toxische stoffen
Een baanbrekend onderzoek uit 2006 onder meer dan 2000 Amerikaanse volwassenen onder leiding van Duk Lee, hoogleraar in de preventieve geneeskunde, liet een opvallend verband zien tussen de hoeveelheid POP’s in het bloed van de deelnemers en diabetes. Persistente organische verontreinigende stoffen (POP’s) zijn toxische stoffen die niet worden afgebroken en zich ophopen in het vetweefsel van dieren en mensen. Ze zijn zeer schadelijk voor de volksgezondheid en het milieu en in deze categorie vallen stoffen zoals polychloorbifenyl (pcb) en dioxine.
Lee, die verbonden is aan de Kyungpook Universiteit een Daegu in Zuid-Korea, keek naar zes specifieke POP’s, omdat ze die aantrof in minstens 80 procent van de deelnemers aan het onderzoek – een representatieve steekproef van de algehele Amerikaanse bevolking. Ze ontdekte met haar team dat hoe hoger het gehalte aan deze POP’s in de bloedsomloop, hoe groter de kans op diabetes.3
Hoewel dit onderzoek geen onderscheid maakte tussen de verschillende typen diabetes, meldden de onderzoekers dat de meeste diabetische deelnemers waarschijnlijk type 2 hadden. Ze waren namelijk bijna allemaal ouder dan veertig en type 1 wordt meestal geconstateerd bij kinderen en jongvolwassenen.
Het was alarmerend om te ontdekken dat degenen die het meest aan POP’s waren blootgesteld, bijna 40 keer zo vaak diabetes hadden. Maar zeker zo ernstig was wat het onderzoek níet ontdekte. Bij de deelnemers die geen waarneembare hoeveelheid POP’s in hun bloed hadden, bleek er geen verband te zijn tussen diabetes en obesitas, een van de factoren die altijd in verband wordt gebracht met diabetes type 2.
Obesitas was alleen een risicofactor voor diabetes bij de aanwezigheid van een bepaalde concentratie aan POP’s. Dit wijst erop dat, zoals in het commentaar in The Lancet stond, ‘vrijwel alle risico op diabetes dat bij obesitas ontstaat, is toe te schrijven aan persistente organische verontreinigende stoffen, en dat obesitas slechts de drager is van dit soort chemicaliën.’4
Met andere woorden: het kon wel eens zijn dat het niet de obesitas zelf is die diabetes veroorzaakt, maar dat het de toxische chemicaliën zijn die in vet worden opgeslagen.
Sinds de publicatie van deze studie heeft het onderzoek naar het verband tussen POP’s en diabetes type 2 een vlucht genomen. In een recente literatuurstudie waarin 72 epidemiologische onderzoeken werden geanalyseerd, werd een ondubbelzinnig verband ontdekt tussen bepaalde POP’s en de aandoening.5

Zware metalen

Blootstelling aan zware metalen in de omgeving, met name arsenicum, is ook in verband gebracht met diabetes. Studies uitgevoerd in Taiwan, Bangladesh en Mexico lieten zien dat mensen die in gebieden wonen waar heel veel arsenicum in het drinkwater zit, tot 10 keer meer kans op diabetes hebben dan mensen die niet aan het metaal worden blootgesteld.6
Maar zelfs een laag niveau van blootstelling blijkt het risico al te verhogen. In een onderzoek uit de VS, waar het gehalte arsenicum in het drinkwater meestal laag is, werd een duidelijk verband ontdekt tussen arsenicum en diabetes type 2. Degenen met de hoogste hoeveelheden arsenicum in hun urine hadden bijna vier keer zo vaak diabetes als degenen met de laagste gehaltes.7
Kwik en cadmium zijn ook in verband gebracht met diabetes, maar het bewijs daarvoor is minder consistent. Een groot Amerikaans onderzoek ontdekte dat mensen die als jongvolwassene veel aan kwik worden blootgesteld, op latere leeftijd een verhoogd risico op diabetes kunnen hebben.8 Maar andere onderzoeken konden geen verband vinden tussen diabetes en gangbare blootstellingsniveaus.9
Op soortgelijke wijze kwamen onderzoeken naar blootstelling aan cadmium en diabetes tot tegenstrijdige conclusies. Maar dit kan komen doordat het risico verschilt per leeftijd, zo blijkt uit een van de laatste berichten. In een grootschalig onderzoek onder volwassenen van 40 jaar en ouder hadden alleen de deelnemers van 60 jaar en ouder een beduidend hoger risico op prediabetes (het grijze gebied waarin de bloedsuikerwaarde al iets hoger ligt) bij een hoger gehalte aan cadmium in de urine.10

Bisfenol A

Het hormoonverstorende bisfenol A (BPA) is een chemische stof die gebruikt wordt voor de productie van plastic consumentenartikelen. Ook het laagje epoxyhars aan de binnenkant van blikken eten en drinken bestaat uit BPA. Het komt overal in het milieu voor, en ook in mensen, vooral omdat het in ons eten en drinken lekt. Amerikaanse studies vonden waarneembare hoeveelheden BPA bij 90 procent van de algehele bevolking.11
De meeste onderzoeken naar de gevolgen van BPA op de gezondheid richtten zich op de beruchte oestrogene werking van de stof. BPA en andere hormoonverstorende stoffen tasten de spermaproductie aan, versnellen de start van de puberteit en beschadigen de geslachtsorganen.12 Maar uit nieuwe gegevens blijkt dat BPA ook de suikerstofwisseling in de war kan schoppen en daarom een rol kan spelen in de ontwikkeling van diabetes.
Uit een onderzoek bij dieren bleek dat BPA – in een dosering ver onder wat het EPA (het Amerikaanse RIVM) als NOAEL heeft vastgesteld: het laagste niveau waarbij schadelijke effecten zijn waargenomen – het functioneren van de bètacellen in de alvleesklier verstoorde. Deze cellen zijn verantwoordelijk voor de opslag en afgifte van insuline. Daardoor veroorzaakte BPA de insulineresistentie die het begin inluidt van diabetes type 2.12,13
In een ander onderzoek bleek dat muizen die injecties met een lage dosering BPA kregen, al na vier dagen insulineresistent werden.14
Deze resultaten gelden niet automatisch voor mensen. Maar een Amerikaans onderzoek onder bijna 1500 volwassenen liet zien dat degenen met meer BPA in hun urine 39 procent meer kans op diabetes hadden dan degenen met minder BPA. 15
De onderzoekers ontdekten ook dat de deelnemers met een body mass index (BMI) van 35 kg/m2 of hoger bijna twee keer zoveel BPA in hun urine hadden als degenen met een BMI tussen de 18,5 en 24,9 kg/m2. Dit wijst er opnieuw op dat het niet per se obesitas is die verantwoordelijk is voor diabetes, maar de consumptie van meer giftige chemicaliën zoals BPA of een grotere opslag daarvan in het lichaamsvet.

1 www.diabetes.org.uk
2 www.diabetesfonds.nl
3 Diabetes Care, 2006; 29: 1638-44
4 Lancet, 2006; 368: 558-9
5 Environ Health Perspect, 2013; 121: 774-83
6 Am J Epidemiol, 1994; 139: 484-92; Am J Epidemiol, 1998; 148: 198-203; Environ Res, 2007; 104: 383-9
7 JAMA, 2008; 300: 814-22
8 Diabetes Care, 2013; 36: 1584-9
9 Diabetes Care, 2013; 36: 3578-84
10 Int J Hyg Environ Health, 2014; 217: 854-60
11 JAMA, 2008; 300: 1303-10
12 Environ Health Perspect, 2006; 114: A48-9
13 Int J Androl, 2008; 31: 194-200
14 Environ Health Perspect, 2006; 114: 106-12
15 JAMA, 2008; 300: 1303-10

[Kadertekst:] Wat is diabetes?
Diabetes is een levenslange stofwisselingsstoornis veroorzaakt door te veel glucose (suiker) in het bloed. Dat krijgt iemand als het lichaam er niet in slaagt voldoende insuline te produceren of te gebruiken. Insuline is een hormoon dat in de alvleesklier wordt gemaakt en dat we nodig hebben om suiker, zetmeel en andere voedingsmiddelen in energie om te zetten.
De twee belangrijkste vormen van diabetes zijn: type 1, vroeger ‘jeugddiabetes’ genoemd omdat deze vorm vaak op jonge leeftijd ontstaat: veroorzaakt doordat de cellen die insuline aanmaken (bètacellen) in de alvleesklier onvoldoende functioneren. Diabetici met type 1 moeten insuline spuiten om te voorkomen dat hun bloedsuiker te hoog wordt, een levensgevaarlijke toestand.
Maar het merendeel van de mensen met diabetes (90 procent) heeft een mildere vorm: type 2, vroeger ‘ouderdomsdiabetes’ genoemd: elke verstoorde functie van het insuline-glucosesysteem, zoals het lichaam dat niet genoeg of juist te veel insuline produceert, of niet goed op insuline reageert, kan tot insulineresistentie leiden en uiteindelijk tot diabetes type 2.
Volgens de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) is er een opkomende wereldwijde diabetesepidemie. Ongeveer 382 miljoen mensen over de hele wereld hebben op dit moment de ziekte. Deze epidemie is terug te leiden tot het steeds vaker voorkomen van overgewicht of obesitas, en het gebrek aan lichamelijke activiteit.
Maar zoals de nieuwste onderzoeken naar verontreinigende stoffen laten zien, vormen deze factoren misschien maar een deel van het verhaal.

[Kadertekst:] Beperk de risico’s
Alleen al in Engeland hebben naar schatting 9,6 miljoen mensen – een op de vier volwassenen – grote kans diabetes type twee te krijgen, zegt het Britse diabetesfonds.1 Het Diabetesfonds schat dat dat aantal in Nederland op 750.000 ligt. 2 Naast gezond eten en voldoende beweging kunt u de kans om de ziekte te krijgen flink verlagen door te zorgen dat u minder vaak aan giftige chemicaliën wordt blootgesteld. Hieronder leest u wat u kunt doen tegen de belangrijkste boosdoeners.

BPA
Gebruik verse, onbewerkte voedingsmiddelen en vermijd producten uit blik.
Vermijd levensmiddelenverpakkingen met polycarbonaat (te herkennen aan het cijfer 7 in het recyclinglogo), want die bevatten meestal BPA. Vaak zijn het harde, doorzichtige plastic verpakkingen. Plastic met nummer 1,2 en 4 is veiliger.
Kies glazen in plaats van plastic flessen water of zoek naar flessen waarop staat dat ze geen bisfenol A bevatten. Vermijd ook metalen flesjes, want die zijn soms aan de binnenzijde bekleed met plastic dat BPA bevat.
Verwarm geen plastic verpakkingen in de magnetron. Aardewerk, glas en ander magnetronbestendig serviesgoed zijn veiliger alternatieven.
Bewaar geen eten en drinken in plastic bakken. Glas en roestvrijstaal zijn veiliger.

Zware metalen
Investeer in een waterfilter die het water uit uw kraan filtert of, beter nog, die u aansluit op de waterleiding. Daarmee kunt u de hoeveelheid zware metalen waaraan u dagelijks wordt blootgesteld flink beperken.
Als u vis eet, beperk u dan tot tweemaal per week en kies soorten die minder vaak vervuild zijn met grote hoeveelheden kwik (over het algemeen geldt: hoe kleiner hoe beter). Ansjovis, sardines, forel en wilde zalm zijn goede keuzes.
Stop met roken en vermijd meeroken, want daarmee inhaleert u cadmium en arsenicum, naast een aantal andere giftige stoffen.

POP’s
Persisterende organische verontreinigende stoffen zijn er in vele soorten en maten. Daarom is het moeilijk om de manieren van blootstelling precies vast te stellen. Maar volgens milieu-onderzoeker David Carpenter krijgen we de meeste POP’s binnen door dierlijke vetten te eten. Dus als u de consumptie daarvan beperkt, verkleint u uw risico op diabetes.3 Ook kan het helpen zoveel mogelijk biologische producten te eten.

Ontgiften
Een andere benadering is regelmatig grote schoonmaak te houden, om het lichaam te helpen eventuele schadelijke stoffen uit de omgeving, die in uw systeem zijn opgeslagen, kwijt te raken. Een paar goede manieren om dit te doen zijn:
Sauna: de sauna zorgt dat u meer gaat zweten. Daardoor bevordert u de uitscheiding van allerlei giftige chemicaliën, van zware metalen tot pesticiden en medicijnen.4 Ga na afloop meteen douchen.
Beweging: lichamelijke activiteit helpt ook schadelijke stoffen uit te zweten. Bovendien verhoogt beweging de aanmaak van detox-enzymen.5
Kruiden en supplementen: mariadistel (Silybum marianum), vitamine C, selenium, alfaliponzuur en N-acetylcysteïne helpen allemaal de hoeveelheid glutathione te verhogen, een enzym dat nodig is om te ontgiften.6
Ook zijn er supplementen verkrijgbaar met chlorella (een algensoort) en koriander, die helpen arsenicum, cadmium, kwik en andere zware metalen uit het lichaam te verwijderen en daarbij de essentiële mineralen te sparen.7

1 www.diabetes.org.uk
2 www.diabetesfonds.nl
3 Rev Environ Health, 2008; 23: 59-74
4 Beitr Gerichtl Med, 1990; 48: 45-9; Clin Chem, 1973; 19: 1288-92; Townsend Lett Docs, 1992: 107: 470-8
5 Life Sci, 1990; 47: 427-32
6 Altern Med Rev, 2000; 5: 133-43
7 Explore!, 2007; vol 16 no 6 (9 pages)

[Streamers:]
Het kon wel eens zijn dat het niet de obesitas zelf is die diabetes veroorzaakt, maar dat het de toxische chemicaliën zijn die in vet worden opgeslagen
Degenen die het meest aan POP’s waren blootgesteld, hadden bijna 40 keer zo vaak diabetes
Mensen die in gebieden wonen waar veel arsenicum in het drinkwater zit, hebben tot 10 keer meer kans op diabetes
Deelnemers met een BMI van 35 of hoger hadden bijna twee keer zoveel bisfenol A in hun urine als degenen met een gezond BMI
Levensmiddelenverpakkingen met polycarbonaat (te herkennen aan het cijfer 7 in het recyclinglogo) bevatten meestal BPA