DHEA werd lange tijd gezien als ‘levenselixer’ en als ‘bron van de eeuwige jeugd’. Het was dan ook een van ’s werelds meest verkochte supplementen. Onlangs echter kreeg deze verbinding uit de familie van de steroïden een aanzienlijk slechtere pers te verduren. In een prestigieus Amerikaans, door vakgenoten gecontroleerd geneeskundig tijdschrift werd het promoten van DHEA (dehydro-epiandrosteron) als hormoon voor de eeuwige jeugd namelijk zonder pardon afgedaan als ‘kwakzalverij’. Deze regelrechte veroordeling volgde op een onderzoek van twee jaar dat werd uitgevoerd door medici van de beroemde Mayo Clinic in Rochester, Minnesota. Op basis van hun resultaten kwamen zij tot de conclusie dat DHEA geen ‘fysiologisch relevante uitwerking heeft op de lichamelijke gezondheid, noch op de lichaamsprocessen, de gevoeligheid voor insuline of op de kwaliteit van leven’1.
Behandelaars uit het alternatieve circuit die DHEA voorschrijven aan hun patiënten, hebben verontwaardigd gereageerd. Zo meldde onder anderen dr. Alan Gaby, een Amerikaans behandelaar: ‘Ik heb dit middel jarenlang voorgeschreven met goede resultaten en ik ben er heilig van overtuigd dat DHEA voor bepaalde mensen heilzaam werkt.’
Werkt het levensverlengend?
Als DHEA een soort elixer voor eeuwige jeugd is, zou het dan je leven verlengen? Helaas is het antwoord op deze vraag beslist niet helder. Positief is dat in ieder geval vaststaat dat hoe meer DHEA in je bloed, zit hoe langer je zult leven.
In een recente studie, uitgevoerd door onderzoekers van de universiteit van Californië in Berkeley, werd van drie jaren het sterftecijfer van ongeveer 1000 Taiwanese mannen nagegaan. Het bleek dat degenen met een laag gehalte DHEA in hun bloed (lager dan 54,5 mcg/dl) een meer dan 60 procent hogere kans hadden op overlijden dan de mannen met een hoger gehalte DHEA. Vergelijkbare resultaten zijn gevonden in populaties van verschillende westerse rassen2.
De voor de hand liggende conclusie uit deze gegevens is dan dat we ons leven zouden kunnen verlengen door DHEA-supplementen te gebruiken. Vreemd genoeg is over deze mogelijkheid geen klinisch onderzoek beschikbaar. Wetenschappers in België plozen onlangs veel medische en wetenschappelijke literatuur door op zoek naar studies over gebruik van DHEA-supplementen en mortaliteit (sterftecijfer) maar vonden geen onderzoek dat aan de wetenschappelijke standaard voldeed, zodat ze geen conclusies konden trekken3.
Wanneer men DHEA aan laboratoriumdieren voert, schijnt dat levensverlengend te werken, maar aangezien de DHEA-fysiologie van ratten en muizen totaal anders is dan de menselijke, zijn deze gegevens waarschijnlijk niet relevant4.
Behandeling van ziekte
Ondanks de hiervoor genoemde onderzoeken staat wel vast dat DHEA bij enkele aandoeningen heilzaam werkt. Bij de ziekte van Addison bijvoorbeeld, waarbij de bijnieren worden aangetast zodat de eigen productie van DHEA vermindert of uitvalt, is DHEA het geneesmiddel bij uitstek. Bewezen is dat inname van 50 mg DHEA per dag bij patiënten met Addison, vooral bij oudere patiënten, de gezondheid van het beenderstelsel en de huid, het libido en de kwaliteit van leven bevordert5.
Ook bij de behandeling van depressies worden gunstige resultaten bereikt met DHEA. Het hormoon beïnvloedt waarschijnlijk bepaalde hersencellen. Artsen van het National Institute of Mental Health (NIMH) in Bethesda, Maryland deden een poliklinisch onderzoek bij een groep van ongeveer vijftig patiënten van middelbare leeftijd met de diagnose depressie. De DHEA-supplementen werden in twee etappes gegeven: de eerste drie weken 90 mg per dag, in de volgende drie weken werd de dosis geleidelijk verhoogd naar 450 mg per dag. Het resultaat was dat de symptomen met 50 procent afnamen vergeleken met een placebo en dat eveneens het seksueel functioneren verbeterde. De auteurs rapporteren dan ook: ‘We concluderen dat DHEA een effectief middel is voor de behandeling van depressieve stoornissen en matige depressies die op middelbare leeftijd voor het eerst optreden.’6
Een aantal andere onderzoeken vermeldt gelijkluidende resultaten; niettemin blijft de werking van DHEA bij de behandeling van depressies een mysterie. Misschien, zo luidt een theorie, werkt het via het serotonine in de hersenen. Een andere theorie zoekt een verklaring in de invloed die DHEA heeft op stresshormonen. DHEA zou het effect hiervan verminderen.7 In reclames wordt DHEA wel aangeprezen als een stof die de mentale processen van vooral ouderen zou stimuleren, maar voor zo’n claim bestaat geen enkel klinisch bewijs. Onderzoekers van de universiteit van Oxford hebben onlangs alle beschikbare medische literatuur over dit onderwerp bestudeerd en op basis van de tot nu toe bekende gegevens kwamen ze tot de conclusie dat DHEA van weinig of generlei waarde was voor de mentale functies. Niettemin bevelen ze aan het onderwerp nader te bestuderen.8
DHEA en het verouderingsproces
En hoe zit het met de andere effecten van veroudering? Verlies van spierweefsel is een van de belangrijkste oorzaken van zwakte en fragiliteit van ouderen. De claim is dat DHEA dit proces tot staan zou brengen. De bewijzen hiervoor zijn echter weinig overtuigend. Een klinische trial uit het afgelopen halve jaar laat zien dat inname van DHEA-supplementen alleen effect heeft in combinatie met gewichtheffen. Wanneer je geen lichamelijke activiteiten ontplooit om je spieren te trainen, haalt het slikken van DHEA niets uit om te voorkomen dat de spiercellen afnemen.9
Een ander probleem dat optreedt bij veroudering is de afnemende sterkte van de beenderen. Zowel het krachtsverlies als het verlies van bot zelf, of osteoporose, staat onder invloed van hormonen. Kan DHEA hier gunstig werken? Het antwoord hierop is gelukkig positief. In een recent onderzoek bleek dat de mineraaldichtheid van de beenderen van heupen en wervels significant was verbeterd nadat patiënten gedurende een jaar DHEA-supplementen hadden genomen.10 Ook zijn er veelbelovende aanwijzingen dat DHEA osteoporose zou kunnen tegenhouden en genezen.11
Nog een gevolg van het verouderingsproces is het zogenaamde ‘metabole syndroom’ of anders genoemd, het ‘syndroom X’. Dit wordt zichtbaar in een sterke toename van het vet rond het middel, de klassieke ‘zwembandjes’. Verondersteld wordt dat dit syndroom een gevolg is van een verminderde gevoeligheid voor insuline waardoor het bloedsuikergehalte stijgt, dat vervolgens wordt omgezet in vet rond het middel. DHEA blijkt hier gunstig te werken, zoals blijkt uit een recent placebo gecontroleerd onderzoek bij een kleine groep ouderen tussen 65 en 78 jaar. Na gedurende een half jaar DHEA te hebben geslikt was hun vet rond de taille gemiddeld afgenomen met ongeveer 12,5 vierkante cm12.
Onduidelijkheden
We dienen er echter ook op te wijzen dat er evenveel onderzoeken zijn die melding maken van goede als onderzoeken die geen resultaten melden bij gebruik van DHEA-supplementen. Wel is het zo dat in de meest recente studies de aanwijzingen dat DHEA wél effect heeft, sterker zijn. Alleen over de gunstige werking bij Addison en bij depressies zijn de meningen unaniem positief.
Het lijkt er dan ook op dat de recente veroordelingen uit de Mayo Clinic onnodig resoluut zijn. Uit de voorlopige publicatie van de resultaten van dit onderzoek valt op te maken dat er enkele heilzame uitwerkingen zijn geweest waarop de onderzoekers niet de aandacht vestigen, maar die wel overeenstemmen met de bevindingen van andere onderzoekers. Zo werd in het onderzoek van de Mayo Clinic inderdaad, al was het zeer gering, een lichte toename van botdichtheid gevonden en een lichte afname van het buikvet.
Een ander feit uit het onderzoek dat aanleiding is tot verwarring, is dat de deelnemende onderzochte individuen allen gezond waren. Het is immers bekend dat gebruik van DHEA door mensen die niets mankeren geen enkel effect sorteert. 13
Tony Edwards
1N Engl J Med, 2006; 355: 1647-1659
2Ann Epidemiol, 2006: 16: 510-515.
3Endocr Rev, 2005; 26: 833-876.
4Trends Endocrinol Metab, 2002; 13: 288-294.
5Rev Med Suisse Romande, 2001; 121: 649-654.
6Arch Gen Psychiatry, 2005; 62: 154-162.
7World J Biol Psychiatry, 2001; 2: 115-143.
8Cochrane Database Syst Rev, 2006; 4: CD006221.
9Am J Physiol Endocrinol Metab, 2006; 291: E1003-1008.
10J Clin Endocrinol Metab, 2006; 91: 2986-2993.
11Ann Pharmacother, 2006; 40: 836-849.
12JAMA, 2004; 292: 2243-2248.
13Best Pract Res Clin Endocrinol Metab, 2004; 18: 363-380.
Kader
Het verouderingsproces
Bij het ouder worden treden veel hormonale veranderingen op, maar geen enkele daarvan is zo uitgesproken als die van de DHEA-spiegels. Reeds omstreeks de leeftijd van dertig jaar daalt het niveau van het DHEA. Omstreeks het zestigste levensjaar treedt een versnelde daling op zodat omstreeks de zeventig nog maar 20 procent over is van de hoeveelheid die aanwezig was op jong volwassen leeftijd. Bij het bereiken van de tachtigste verjaardag is dat percentage verder gedaald naar 10 procent.
De daling van het DHEA-gehalte bij de man wordt vergeleken met het optreden van de menopauze bij de vrouw, die immers ook gepaard gaat met een aanzienlijk verlies van specifiek vrouwelijke hormonen. Is de daling van hormonen bij mannen (ofschoon niet zo ingrijpend als bij vrouwen) misschien toch een soort mannelijke menopauze? Vaststaat dat lagere spiegels van DHEA verantwoordelijk zijn voor verlies van spierkracht en botsterkte, een verminderde libido, osteoporose (breekbaar worden van botten), toename van het buikvet, incontinentie, achteruitgaan van de mentale functies, depressiviteit en verminderde kwaliteit van leven1
1Minerva Ginecol, 2006; 58: 153-170.
Kader
Wat is DHEA?
Dehydro-epiandrosteron is een hormoon dat in grote hoeveelheden in het lichaam voorkomt. Het is een natuurlijk steroïde (vetachtig) hormoon dat fungeert als bron voor de mannelijke en vrouwelijke geslachtshormonen. Het wordt voornamelijk geproduceerd in de bijnieren; bij de man ook gedeeltelijk (25 procent) in de testes. Het hormoon is in staat de bloed-hersenbarrière te passeren. Zodoende kan het de hersencellen beïnvloeden. In de vroege ochtend zijn de natuurlijke spiegels van DHEA het hoogst.
Door lichamelijke oefening stijgt het gehalte DHEA1; het gehalte kan dalen door sommige geneesmiddelen zoals insuline, corticosteroïden, opiaten en danazol.
1J Gerontol A Biol Sci Med Sci, 2002; 57: B158-165.
Kader
De veilige dosis DHEA
In de meeste klinische trials met positief resultaat werd gebruikgemaakt van een dosering van 50 mg/dag, geleidelijk oplopend tot 450 mg/dag. Sommige artsen gebruiken lagere doseringen en vermelden goede resultaten bij 10 mg/dag.
DHEA is gemakkelijk overal verkrijgbaar zonder recept. Artsen vragen zich wel af of de veiligheid niet in het geding is, ofschoon tot nu toe geen significante bijwerkingen bekend zijn.
Toch bestaat in theorie de mogelijkheid dat in bepaalde omstandigheden DHEA kankerverwekkend is. Het hormoon doet immers de spiegels van oestrogenen en testosteron stijgen. Patiënten met borstkanker of prostaatkanker in hun ziektegeschiedenis wordt dan ook afgeraden DHEA te gebruiken 1.
1Ann NY Acad Sci, 2004; 1028: 216-232