DOOR BRYAN HUBBARD

In deze tijd van het jaar denkt u er misschien niet zoveel aan, maar zonnen roept doorgaans meteen de associatie op met huidkanker. Dat is een teken dat de campagnes over huidkanker en zonnen ontzettend effectief zijn geweest. Slechts weinig mensen zullen daarom klakkeloos aannemen dat zonlicht – en de zonnevitamine D – ons kan beschermen tegen allerlei chronische ziekten, en zelfs ons leven kan redden. Ook in deze koude tijd van het jaar is dat belangrijke informatie; de kans op een tekort aan vitamine D is groter in de winter.
Toch is dat precies wat onderzoekers begin dit jaar hebben aangetoond: vrouwen met borstkanker die een vitamine D-tekort hebben, overlijden tweemaal zo vaak aan hun ziekte als patiënten met hogere vitamine D-waardes. Deze ontdekking was zo belangrijk dat de wetenschappers hun onderzoek voortijdig afbraken. Zo konden ze het dringende advies naar buiten brengen dat iedere vrouw met borstkanker dagelijks vitamine D-supplementen moet slikken.1

Minder borstkankerdoden
Als borstkankerpatiënten dagelijks 100 microgram vitamine D innemen – de veilige bovengrens voor volwassenen die ook in Nederland wordt gehanteerd2 – kan dat voorkomen dat ze aan hun ziekte overlijden. Dat concludeerden de onderzoekers van de Universiteit van Californië en het Naval Health Research Center in San Diego, nadat ze vijf onderzoeken onder in totaal 4443 borstkankerpatiënten hadden geanalyseerd. Vrouwen met een vitamine D-waarde van 75 nanomol per liter (nmol/l) bleken tweemaal zo vaak hun borstkanker te overleven als borstkankerpatiënten bij wie slechts 42,5 nmol/l werd gemeten.
Vitamine D werkte ook preventief. Vrouwen met een bloedwaarde van 125 nmol/l hadden de helft minder kans dat ze borstkanker kregen. Eerdere onderzoeken hebben al laten zien dat vitamine D beschermt tegen diabetes, gewrichtsontsteking (artritis), hart- en vaatziekten, multiple sclerose (MS), de ziekte van Crohn, de huidziekte psoriasis en allerlei vormen van kanker, waaronder de ‘grote vier’: borst-, dikkedarm-, prostaat- en longkanker.

Meer is beter
Dat vitamine D borstkanker helpt voorkomen, was al eerder aangetoond. Maar de onderzoekers uit Californië hebben als een van de eersten bewezen dat de zonnevitamine ook vrouwen beschermt die de ziekte al onder de leden hebben. Hoge vitamine D-waardes kunnen de verdere groei en uitzaaiing van de tumoren stoppen door de communicatie tussen gezonde cellen te verbeteren, zo denken de onderzoekers.
Ze willen nu graag dat anderen gaan uitzoeken hoe effectief deze vitamine kanker bestrijdt door hoge doseringen te testen van 250 microgram per dag, die nog net veilig zijn. Maar die hoeveelheden zijn veel hoger dan wat andere wetenschappers op dit moment voldoende achten om gezond te blijven. Zo is in Nederland de aanbevolen dagelijkse hoeveelheid (ADH) voor bijna iedereen slechts 10 microgram vitamine D, en voor 70-plussers 20 microgram.2
De huidige richtlijnen zitten er hopeloos naast, vindt medisch onderzoeker Oliver Gillie, die denkt dat de huidige ADH’s een factor tien te laag zijn. Ons lichaam heeft dagelijks wel 50 tot 100 microgram vitamine D nodig, en vrouwen tijdens de zwangerschap of borstvoeding zelfs nog meer, waarschuwt hij.3 Zulke hoeveelheden vitamine D kun je echter niet alleen uit je voeding halen, tenzij je supplementen gebruikt. En hier komt de zon om de hoek kijken.

De zon als vitaminebron
De zon is een uitstekende natuurlijke bron van vitamine D: onze huid maakt onder invloed van zonlicht namelijk vitamine D aan. We zijn echter zo bang geworden om onszelf aan de zon bloot te stellen dat veel mensen een ernstig tekort aan vitamine D hebben, zegt Gillie.
Zonlicht helpt ons lichaam om vitamine D om te zetten in een actieve vorm. Zodra de zon onze huid beroert, wordt de previtamine 7-dehydrocholesterol in de huid omgezet in vitamine D3. Die gaat via de bloedstroom naar de lever, die de vitamine D3 omzet in 25(OH)D (25-hydroxyvitamine D). Ten slotte bouwen de nieren dat om tot calcitriol of 1,25-dihydroxyvitamine D3 – de krachtige, hormonaal actieve vorm van vitamine D.
Eigenlijk is vitamine D een hormoon dat de groei aanstuurt van meer dan dertig verschillende lichaamsweefsels. De vitamine speelt verder een belangrijke rol bij de calciumopname – nodig voor gezonde botten – en zet apoptose (geprogrammeerde celdood) in gang, een natuurlijk, essentieel proces dat bescherming biedt tegen kanker. Tot slot kan vitamine D de groei van kanker afremmen door te voorkomen dat zich nieuwe bloedvaten vormen die voedingsstoffen naar de tumor vervoeren.

Zorgen over tekorten
Maar hoe belangrijk vitamine D ook is, de gezondheidsautoriteiten – waaronder de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) en de Nederlandse Gezondheidsraad2 – menen dat vrijwel niemand onder de vijftig risico loopt op een vitamine D-tekort. Willen mensen toch extra vitamine D gebruiken, dan geldt in Nederland het advies om maximaal 100 microgram per dag te slikken, en in Groot-Brittannië wordt zelfs maar 25 microgram aangeraden. Hogere doses kunnen namelijk hypercalciëmie, een te hoog calciumgehalte in het bloed, veroorzaken.
Toch is hypercalciëmie erg zeldzaam en zijn vaak alleen mensen met lever- of nierproblemen hier gevoelig voor. Bij gezonde mensen zijn er alleen gevallen bekend nadat ze maandenlang zeer hoge doseringen hadden gebruikt van 1250 microgram per dag. Dat is meer dan tien keer de veilig geachte bovengrens voor volwassenen.
Dat niemand onder de vijftig bang hoeft te zijn voor een vitamine D-tekort, klopt ook niet met de feiten. De optimale vitamine D-waardes in het bloed zijn ongeveer 100 tot 150 nmol/l, maar de gemiddelde waardes bij Britse kinderen schommelen tussen 52 nmol in de winter en 80 nmol/l in de zomer. Bij Britse ouderen zijn die nog lager: respectievelijk 23 en 35 nmol/l – waardes waarbij rachitis (Engelse ziekte), een hartinfarct, verminderde spierkracht en valpartijen reële risico’s worden.

1 Anticancer Res, 2014; 34: 1163-6
2 Gezondheidsraad. Evaluatie van de voedingsnormen voor vitamine D. Den Haag: Gezondheidsraad, 2012; publicatienr. 2012/15
3 Gillie O. Sunlight robbery: Vitamin D and public health. Jaarlijkse Caroline Walkerlezing, 16 november 2010, Kensington Town Hall, Londen; online op www.healthresearchforum.org.uk/reports/public_health.pdf

Verstandiger zonnen
Medisch onderzoeker Oliver Gillie voert campagne voor een beleid waarin verstandiger wordt omgegaan met zonnen. Hij vindt dat de huidige Britse richtlijnen voor veilig zonnen veel te ver zijn doorgeschoten, waardoor niemand meer de zon in durft. Die richtlijnen zijn vrijwel hetzelfde als die in Australië, terwijl ze helemaal niet geschikt zijn voor onze noordelijke streken, waar de zon zwakker is en veel minder vaak schijnt.
Toch zijn beide partijen het over één ding roerend eens: blijf nooit zo lang in de zon dat uw huid verbrandt. Enkele belangrijke verschillen tussen Gillies adviezen en de huidige Britse richtlijnen voor veilig zonnen – die veelal ook in Nederland gelden – vindt u hieronder. 

Britse richtlijnen

• Zoek tussen 11.00 en 15.00 uur de schaduw op.
• Bedek uw huid met kleding en een pet of hoed.
• Gebruik altijd een zonnebrandmiddel met een minimale beschermingsfactor van 15.

Gillies adviezen

• Ga midden op de dag de zon in.
• Stel zoveel mogelijk huid bloot aan de zon.
• Gebruik alleen zonnebrandmiddel als u dreigt te verbranden. Een kleurtje door de zon is gezond.

Huidkanker en zonnen
Huidkanker is de meest voorkomende vorm van kanker. In Nederland krijgen jaarlijks bijna 15.000 mensen huidkanker, van wie ruim 5000 invasief melanoom, de kwaadaardigste vorm.1 De enige bekende omgevingsfactor die bijdraagt aan melanoom is zonlicht. Toch kan maar 10 procent van alle gevallen daadwerkelijk worden toegeschreven aan zonlicht.2 

Deze opmerkelijke bevinding komt overeen met andere onderzoeken waaruit blijkt dat mensen die regelmatig in de zon komen, geen grotere kans op melanoom hebben dan mensen die vooral binnenshuis verblijven.3 Ook ontstaat huidkanker vaak op plaatsen die weinig in de zon komen. Zo wordt melanoom bij mannen het vaakst op de rug gevonden, bij vrouwen op de bovenbenen4 en bij mensen van Afrikaanse afkomst op de voetzolen.5
Er zijn nog andere factoren die de kans op huidkanker verhogen maar die zelden worden genoemd, zoals overgewicht, gebrek aan beweging, ongezonde voeding6 en overmatig alcoholgebruik.7 Verder hebben vrouwen met endometriose, waarbij baarmoederslijmvliescellen in andere lichaamsweefsels gaan groeien, tweemaal zoveel kans op melanoom.8

1 Nederlandse Kankerregistratie, beheerd door IKNL © oktober 2014
2 Haller DG et al., eds. Cancer management: a multidisciplinary approach, 14e ed.; alleen online
3 J Skin Cancer, 2011; 2011: 858425
4 Eur J Cancer, 2005; 41: 45-60
5 Lancet, 2004; 363: 728-30; Br J Cancer, 1979; 40: 185-93
6 Am J Epidemiol, 1994; 139: 869-80
7 Cancer Epidemiol Biomarkers Prev, 2005; 14: 293
8 Arch Intern Med, 2007; 167: 2061-5