Judy Mikovits is een wetenschapper die ervan overtuigd is dat ze de oorzaak van chronische vermoeidheid heeft gevonden. Maar niet iedereen is het met haar eens…

Judy Mikovits omschrijft zichzelf als een ‘wetenschapper met sterrenstatus’. Dat is misschien geen goede manier om jezelf bij andere wetenschappers geliefd te maken, maar het typeert haar stijl… en ze heeft een punt. Ze is een biochemicus die ruim twintig jaar bij het Amerikaanse Nationale Kankerinstituut heeft gewerkt en veel belangrijk onderzoek heeft gedaan naar hiv en aids. Ze publiceerde meer dan vijftig artikelen in gerenommeerde wetenschappelijke tijdschriften, iets waaraan wetenschappers het succes van hun collega’s afmeten.

In 2009 kreeg ze opeens wereldwijde bekendheid vanwege haar bewering dat ze de oorzaak van chronische vermoeidheid (CVS) of myalgische encefalomyelitis (ME) had ontdekt. Het was volgens haar helemaal geen ‘yuppiegriep’ of iets wat alleen bestond in de hoofden van luie en gedeprimeerde mensen, zoals veel patiënten werden betiteld. Nee, het werd veroorzaakt door een retrovirus.

Mikovits testte 101 ME-patiënten en bij 67 procent van hen vond ze XMRV (xenotropic murine leukaemia virus-related virus), een virus dat bij laboratoriummuizen voorkomt. In de gezonde controlegroep was slechts 4 procent van de 218 mensen drager van het virus.

De ontdekking had diepgaande gevolgen. Niet alleen was de waarschijnlijke oorzaak van CVS gevonden, maar er waren ook gezonde mensen die het virus bij zich droegen. Dat betekende dat ze het via bloeddonaties of orgaantransplantaties konden verspreiden. Als Mikovits’ berekeningen klopten, waren ongeveer 10 miljoen gezonde Amerikanen drager van XMRV.

Haar onderzoek werd gepubliceerd in Science, misschien wel het meest prestigieuze academische tijdschrift ter wereld.1 In een begeleidend commentaar was John Coffin, een viroloog van de Tufts Universiteit in Boston, het met haar controversiële theorie eens. ‘Er zijn verschillende studies waaruit blijkt dat de besmetting buiten heeft plaatsgevonden en het dus geen laboratoriumbesmetting betrof,’ schreef hij, want hij voorzag met welke argumenten de tegenstanders zouden komen.

Heel even was Mikovits een beroemde wetenschapper. CVS-patiënten-verenigingen vierden de ontdekking en bij het Whittemore Peterson Instituut voor Neuro-immuunziekten, waar ze werkte, stroomden de donaties binnen. Eindelijk konden mensen met chronische vermoeidheid een echte oorzaak aanwijzen, die niet alleen maar ‘tussen hun oren zat’, en er was hoop op genezing met de medicijnen tegen aids, waarmee hiv (ook een retrovirus) succesvol werd bestreden.

Niet zo snel

Maar al snel begon de theorie scheurtjes te vertonen. Eerst zeiden andere wetenschappers dat ze Mikovits’ resultaten niet konden repliceren: ze vonden bij de CVS- patiënten die zij testten geen retrovirus.

Mikovits zei dat dit kon komen omdat ze niet precies hetzelfde protocol hadden gevolgd als de wetenschappers die in 2006 het XMRV-retrovirus ontdekten. Maar de tien laboratoria die het verband niet zagen, dachten dat Mikovits’ bloedmonsters verontreinigd waren geweest.
De redacteuren van het tijdschrift waren het met hen eens. Dus werd haar onderzoek een geval van slechte wetenschap genoemd. Mikovits’ artikel werd ingetrokken en weggezet als een vals spoor op de weg naar het begrijpen van chronische vermoeidheid.

Robert Gallo, een vooraanstaand onderzoeker op het gebied van hiv en aids, met wie Mikovits het in het verleden al eens aan de stok had gehad, bemoeide zich er ook mee. ‘Het is allemaal geldverspilling geweest, en het deugt niet. Het was een nare droom,’ oordeelde hij.

Maar Mikovits hield koppig vol, ook toen de ene studie na de andere geen verband kon ontdekken tussen XMRV en CVS. In een van de studies bleek dat Zweedse onderzoekers geen retrovirus konden vinden in bloedmonsters van 78 ME-patiënten.2 In een andere studie zeiden de onderzoekers dat het feit dat ze sporen van het retrovirus vonden waarschijnlijk lag aan verontreiniging in het laboratorium.3 En onderzoekers van de Tufts Universiteit in Boston lieten er geen twijfel over bestaan: wat Mikovits en haar collega’s hadden gezien, was zeker weten het gevolg van verontreiniging.4

Anderen zagen wel patronen die overeenkwamen met wat Mikovits en haar team hadden gezien, maar hun stemmen werden overschreeuwd. Een van hen, Harvey Alter, specialist infectieziekten bij de Amerikaanse NIH (een overheidsinstelling die zich toelegt op geneeskundig onderzoek), verklaarde tijdens een presentatie in 2010 dat de data in de studie van Mikovits ‘zeer sterk zijn en waarschijnlijk kloppen, ondanks de controverse […] Wij [de FDA en de NIH] hebben de bevindingen uit de studie onafhankelijk bevestigd.’ Toen Alter later onder druk werd gezet, zei hij dat hij niet had mogen zeggen wat hij had gezegd en dat hij op de zaak vooruit was gelopen.

Coffin, die het commentaar bij het oorspronkelijke artikel van Mikovits had geschreven, begon zelfs medelijden met haar te krijgen. ‘Ik begon Judy Mikovits te vergelijken met Jeanne d’Arc. De wetenschappers zullen haar op de brandstapel gooien, maar haar trouwe volgelingen zullen haar heilig verklaren,’ zei hij.

Misdrijf of samenzwering?

In 2011 werd de kloof tussen Mikovits’ critici en volgelingen nog groter, toen haar leven een ongunstige wending nam. Zij werd ontslagen bij het Whittemore Peterson Instituut, en twee maanden later in november, stonden er drie agenten bij haar op de stoep met een huiszoekingsbevel. Ze zochten de onderzoeksverslagen en haar laptop die ze had meegenomen van het instituut. Nadat ze die gevonden hadden, werd Mikovits gearresteerd en als ‘vluchtgevaarlijk’ vijf dagen onder cameratoezicht vastgehouden. Het duurde bijna een jaar voordat ze haar laptop terugkreeg, en pas een jaar later werd de strafrechtelijke vervolging tegen haar ingetrokken.

Was dit alleen vanwege een simpel geval van diefstal? Of was het een poging om Mikovits de mond te snoeren en een eind te maken aan het hele XMRV-project? Mikovits denkt het laatste, want in de gevangenis is er een aantal keer bij haar op aangedrongen om publiekelijk terug te komen op haar onderzoeksresultaten.

Maar waarom was dat nog nodig, als er zoveel onderzoeken waren die haar ongelijk al hadden aangetoond? Er zijn verschillende theorieën die doen vermoeden dat het om een samenzwering gaat.

In 2009 dacht Mikovits dat het XMRV-retrovirus niet alleen chronische vermoeidheid veroorzaakte, maar dat het ook verantwoordelijk was voor autisme. Dat was voor de meeste wetenschappers een no-goarea, vooral na het fiasco met Andrew Wakefield die de stoornis koppelde aan het MMR-vaccin, wat hem in diskrediet had gebracht. ‘Mijn echte misdrijf was zeggen dat dit retrovirus, als het chronische vermoeidheid bij volwassenen veroorzaakte, ook weleens de oorzaak kon zijn van autisme bij kinderen,’ schrijft ze in haar boek Plague (2014).

En daar komt haar theorie overeen met die van Wakefield. Als er werkelijk een muizenvirus in het bloed van CVS-patiënten zat, hoe was dit daar dan terecht gekomen? Door vaccinatie, denkt Mikovits.

In 1934 werd voor het eerst melding gemaakt van een uitbraak van chronische vermoeidheid, onder 198 artsen en verpleegkundigen in Los Angeles… nadat ze een vroege versie van het poliovaccin hadden gekregen.

Het vaccin was gekweekt in weefsel van muizen, een praktijk die tot op de dag van vandaag gebruikt wordt. Mikovits schreef: ‘In 1994 meldden wetenschappers dat het heel goed denkbaar was dat het kweken van menselijke virussen in weefsels en cellen van dieren – zoals dat elke dag overal ter wereld in laboratoria gebruikelijk is – en het injecteren van dat materiaal bij mensen, tot nieuwe dierlijke virussen bij de bevolking kan leiden. Feitelijk had ons onderzoek naar de XMRV-retrovirussen uit 2011 aangetoond dat die ramp inderdaad had plaatsgevonden. Het is eigenlijk zo eenvoudig, zo makkelijk te snappen, dat als mensen er echt op zouden gaan letten, het hele vaccinatieprogramma zou instorten.’
Mikovits zegt dat, terwijl zij publiekelijk als fraudeur werd weggezet, bloedbanken in de hele VS heimelijk ‘tientallen miljoenen dollars’ uitgaven aan een systeem, Cerus Intercept genaamd, om hun bloedvoorraad te zuiveren.

Wetenschappers erkennen inmiddels dat Mikovits waarschijnlijk gelijk had en dat een retrovirus de oorzaak is van chronische vermoeidheid, al is het niet XMRV. Voor Mikovits staat er inmiddels nog veel meer op het spel: ze houdt vol dat XMRV niet alleen de oorzaak van chronische vermoeidheid is, maar dat er ook miljoenen anderen met het virus zijn geïnfecteerd, en dus zonder het te weten drager zijn. En wat nog erger is: als er echt een muizenretrovirus is dat via vaccins het menselijke ras is binnengedrongen, dan bevinden we ons in een ‘doemscenario’, zoals een van haar medestanders het noemt.
Bryan Hubbard

Literatuur
1. Science, 2009; 326: 585–9
2. PLoS One, 2011; 6: e24602
3. Virus Res, 2012; 167: 1–7
4. Retrovirology, 2010; 7: 109

Wat is een retrovirus?

Retrovirussen worden zo genoemd omdat ze het tegenovergestelde doen van een normaal virus. De meeste virussen bestaan uit DNA dat verandert in RNA, maar een retrovirus zet zijn RNA om in DNA. We weten van een aantal ziekten dat ze door een retrovirus worden veroorzaakt, waaronder aids – veroorzaakt door het hiv-retrovirus – en bepaalde soorten kanker.

Het XMRV-retrovirus werd pas in 2006 ontdekt door onderzoekers van de Universiteit van Californië in San Francisco. Het werd al snel in verband gebracht met prostaatkanker, hoewel nooit bewezen is dat het deze vorm van kanker veroorzaakt. Behalve met chronische vermoeidheid is het virus ook in verband gebracht met autisme, fibromyalgie, multiple sclerose en parkinson. Maar onderzoek heeft nooit een ondubbelzinnig verband kunnen vaststellen.

Wat is chronische vermoeidheid?

Het chronischevermoeidheids-syndroom (CVS), dat ook wel myalgische encefalomyelitis (ME) wordt genoemd, is een beperkende, zeer ingrijpende aandoening waar in de jaren 70 van de vorige eeuw aandacht voor kwam.

De symptomen worden vaak omschreven als griepachtig, maar dan extremer, en bestaan o.a. uit uitputting, concentratieproblemen en spierpijn.
CVS kan plotseling beginnen. Wetenschappers vermoeden daarom dat de ziekte een gevolg is van een virale infectie. Maar dat virus is nog niet ontdekt. En dat maakt dat veel gezondheidsinstanties – en ook artsen – ervan uitgaan dat het allemaal tussen de oren zit.

De Centers for Disease Control and Prevention (het Amerikaanse RIVM) gingen zelfs zover om, toen ze geen oorzaak konden vaststellen, te verklaren dat CVS/ME het gevolg was van hysterie. In 2010 betitelde de CDC patiënten met CVS/ME zelfs nog als mensen met ‘paranoïde, schizoïde, vermijdende, obsessief-compulsieve en depressieve persoonlijkheidsstoornissen’.

Voor een aandoening die ongeveer twee miljoen Amerikanen (en naar schatting 27.000 Nederlanders) treft, is dat wel heel onwaarschijnlijk.