Triclosan is het belangrijkste wapen in de strijd tegen bacteriën, thuis en in het bedrijfsleven. Dit goedkope bacteriedodende middel, dat in alle producten zit die beweren dat ze uw huis van alle huishoudelijke bacteriën ontdoen, vervuilt nu het drinkwater en bedreigt de visstand. Er zijn nieuwe aanwijzingen dat het ook te maken heeft met opgezette lymfeklieren en andere ernstige ziekten. De meeste mensen in de westerse samenleving krijgen dagelijks een bombardement van reclameboodschappen over zich heen waarin de voordelen van bacteriedodende middelen voor de gezondheid worden aangeprezen. Hierdoor is de angst voor bacteriën in onze cultuur wijdverbreid, een angst die ons is opgedrongen door fabrikanten die artikelen willen verkopen waarvan wordt beweerd dat zij die zogenaamd dodelijke bacteriën en ziektekiemen bestrijden.

De kreet ‘bacteriën’ staat tegenwoordig voor de verborgen gevaren die in huis op de loer liggen. Fabrikanten spelen op de angst en achterdocht van de mensen in door producten op de markt te brengen die bacteriedodende middelen bevatten. Die middelen zitten tegenwoordig in producten variërend van wasmiddelen en zeep tot tandpasta en lotion. Sommige van die middelen blijken echter schadelijk voor de gezondheid van de mens én voor het milieu.

Triclosan is geen nieuwe stof. Het deed zijn intrede in 1972 en werd toen voornamelijk gebruikt als schoonmaakmiddel in de operatiekamer en als preventief middel tegen ziekenhuisinfecties1. Sindsdien is het gebruik van producten die triclosan bevatten aanzienlijk toegenomen. Het wordt nu algemeen aangetroffen in cosmetica, crèmes, shampoo en tandpasta, maar ook in kinderspeelgoed, verf, gordijnen en werkbladen2.

Ernstige bezorgdheid

Triclosan is een gechloreerde en aromatische synthetische stof met bacterie-, schimmel- en virusdodende eigenschappen. Het staat bij de Amerikaanse Environment Protection Agency (EAP) geregistreerd als pesticide (een chemische stof die specifiek is bedoeld om een bepaalde levensvorm te doden). Triclosan is ook een chloorfenolverbinding, een categorie chemische stoffen waarvan men vermoedt dat ze bij de mens kankerverwekkend zijn.

In de Finse regio Karkola is in 1992 een bevolkingsonderzoek uitgevoerd nadat de drinkwatervoorraad in het plaatselijke meer besmet was geraakt met chloorfenolen. Het onderzoek concentreerde zich op lymfomen en leukemie en op kanker aan de karteldarm, de blaas en zachte weefsels. Het toonde aan dat mensen die vis uit het meer hadden gegeten, een significant verhoogd risico van non-Hodgkin lymfoom hadden. De conclusie van het onderzoek was dat contact met drinkwater dat vermoedelijk met chloorfenolen was besmet, mede verklaarde waarom non-Hodgkin lymfoom vaker voorkwam en dat dit een mogelijke factor was bij het ontstaan van kwaadaardige gezwellen in het zachte weefsel3.

In een onderzoek onder 2026 mensen die tussen 1900 en 1989 in een Zweedse leerlooierij hadden gewerkt, bleek dat er onder hen significant meer kwaadaardige gezwellen in zachte weefsels voorkwamen, naast een bijzonder grote hoeveelheid tumoren in het beenmerg. De studie concludeerde dat blootstelling aan chloorfenolen waarschijnlijk een van de oorzaken van beide effecten was4, maar het is niet duidelijk of triclosan hiervoor verantwoordelijk was.

Hoewel van triclosan wordt gezegd dat het niet zo heel giftig voor de mens is, zijn er wel meldingen van negatieve reacties op blootstelling, zoals contactdermatitis en huidirritatie5. Er zijn ook aanwijzingen dat triclosan tot fotoallergische contactdermatitis kan leiden wanneer de huid gevoelig is voor ketoprofen6. Bij fotoallergische contactdermatitis kan er huiduitslag ontstaan die doet denken aan eczeem, meestal in het gezicht en de nek, op de handen en op andere plaatsen waar het lichaam aan zonlicht blootstaat.

Daarnaast wordt triclosan gemakkelijk door vet opgenomen. Dit betekent dat het zich kan ophopen in vetweefsels zoals de lever, de longen en de nieren en daar mogelijk giftige waarden kan bereiken7, 8. Verder is er bezorgdheid over het verstorende effect van triclosan op de stofwisseling van het schildklierhormoon. In één studie werd gevonden dat de lichaamstemperatuur door deze stof opvallend daalde en dat het een ‘algeheel kalmerend effect op het centrale zenuwstelsel’ had bij muizen9, maar dit geldt misschien niet voor de mens.

Bij inwendig contact kunnen de symptomen bestaan uit aanvallen van koud zweet, verstoorde bloedsomloop, stuiptrekkingen en coma. In veel gevallen kan er bij langdurige blootstelling aan pesticiden zelfs schade ontstaan aan de lever, de nieren, het hart en de longen, wat kan leiden tot verlamming, steriliteit, verstoring van het hormonale evenwicht en onderdrukking van het immuunsysteem10.

Bovendien reageert triclosan gemakkelijk met chloor in het drinkwater en vormt dan het gevaarlijke chloroform, dat vermoedelijk kankerverwekkend is11. Omdat triclosan tot de chloorfenolen behoort, wordt het aangemerkt als een organische, moeilijk afbreekbare, milieuvervuilende stof. Het blokkeert het actieve centrum van het ENR-enzym (enol-acyl carrier protein reductase), dat essentieel is voor de synthese van vetzuren bij bacteriën12. Door dat centrum te blokkeren zorgt triclosan ervoor dat het enzym wordt afgeremd en dat de bacterie geen vetzuur kan aanmaken, dat nodig is voor de bouw van celmembranen en voor de reproductie. Kortom, het voorkomt de verspreiding van bacteriën.

Triclosan wordt tegenwoordig op zo’n uitgebreide schaal gebruikt dat het gemakkelijk in het milieu en in sommige voedingsmiddelen is terug te vinden. Zo is er triclosan aangetroffen in de gal van vissen die in kooien vlak bij een zuiveringsinstallatie voor afvalwater werden gehouden. Het is zelfs aangetoond in moedermelk13. Een van die melkmonsters bevatte een hoeveelheid triclosan die gelijk stond aan 300 gram per kilogram vetgewicht. In een Zweedse studie werden grote hoeveelheden triclosan aangetroffen in drie van de vijf willekeurig geselecteerde monsters moedermelk, wat erop wijst dat het wel degelijk in het menselijk lichaam wordt opgenomen, vaak in grote hoeveelheden14. Triclosan is ook in menselijk plasma ontdekt.

Hebben we eigenlijk wel bacteriedodende middelen nodig?

Ondanks de wijdverbreide toepassing van deze chemische stoffen in het dagelijks leven heeft onderzoek aangetoond dat het gebruik van bacteriedodende schoonmaakmiddelen in het huishouden geen extra voordelen voor de gezondheid oplevert15. Onder de juiste condities – bijvoorbeeld in een gezondheidszorginstelling – zijn antibacteriële middelen zoals triclosan effectief gebleken. Hun nut in cosmetica of het huishouden is echter twijfelachtig. Zo bleek in een onderzoek bij meer dan 200 gezonde gezinnen de kans dat zij een infectie opliepen, niet kleiner te worden als zij antibacteriële schoonmaakmiddelen gebruikten16.

Bovendien is het niet zo dat bacteriedodende middelen alleen slechte bacteriën opruimen, zij doden ook de goede bacteriën die de stofwisseling kunnen helpen om het organisme tegen schadelijke ziekteverwekkers te beschermen. Uit onderzoek blijkt dat mensen die met allerlei microben in contact komen, een sterker immuunsysteem ontwikkelen, en dat mensen die in een relatief steriele omgeving verkeren veel vatbaarder zijn voor ademhalingsallergieën, astma en eczeem17.

Ondanks het overvloedige gebruik van triclosan als bacteriedodend middel is er geen uitgebreid onderzoek naar gedaan en zijn er geen gegevens die bevestigen dat langdurig gebruik veilig en doeltreffend is. De potentiële risico’s voor het milieu zijn evenmin onderzocht. Eigenlijk weet niemand precies hoe groot de invloed van de massale strijd tegen bacteriën in het huishouden heeft op het milieu en op onszelf.

BRONNEN:
1 Beyond Pesticides: Pesticides and You, 2004; 24: nr 3; Townsend Letter, mei 2006
2 Townsend Let Doc Pat, 2006; mei (274): 35-37
3 Arch Environ Health, 1992; 47: 167-175
4 Occup Environ Med, 1994; 51: 530-535
5 Austral J Dermatol, 2004; 45: 73-75
6 Contact Dermatatis, 2003; 48: 144-149
7 Environ Health Persp, 2003; 111: nr 7
8 Beyond Pesticides: Pesticides and You, 2004; 24: nr 3
9 J Toxicol Environ Health, 1983; 12: 245-253
10 Townsend Let Doc Pat, 2006; mei
11 Environ Sci Technol, 1983; 17: 150-157
12 Nature, 1998; 394: 531-532
13 Drug Metab Disposition, 2004; 32: 1162-1169
14 Chemosphere, 2002; 46: 1485-1489
15 Emerging Infect Dis, 2001; 7: nr 3 Suppl
16 Ann Intern Med, 2004; 140: 1-30
17 Townsend Let Doc Pat, 2006; mei

Het zit in het water

Triclosan wordt in diverse industriële producten als bacteriedodend middel gebruikt en daardoor wordt het vaak in afvalwater aangetroffen. Waterzuiveringsinstallaties slagen er steevast niet in om triclosan uit het water te halen, zodat het geen wonder is dat het in de waterleiding voorkomt. Hoewel er heel weinig bekend is over de toxiciteit van triclosan of het effect ervan op waterorganismen, wijst een aantal onderzoeken erop dat het een nadelige invloed op het milieu heeft.

Triclosan blijkt zeer giftig te zijn voor verschillende algensoorten. In een onderzoek dat nauwlettend de effecten van triclosan op waterorganismen bestudeerde, bleek deze chemische stof met name zeer giftig voor groene algen1. Algen vormen de eerste stap in de productie van aquatische ecosystemen, zodat het evenwicht van deze systemen mogelijk wordt verstoord als er grote hoeveelheden triclosan in het milieu terechtkomen. Daarnaast wordt triclosan tot vetten aangetrokken en is het afbraakresistent, wat betekent dat het ruim beschikbaar is om door waterorganismen in het milieu te worden opgenomen, waarna het zich daarin ophoopt2.

1 Environ Sci, 2004; 11: 133-140
2 Chemosphere, 2002; 46: 1485-1489

De connectie met dioxine

Er zijn nieuwe gegevens naar boven gekomen over het verband tussen triclosan en dioxine. Dioxine wordt algemeen beschouwd als een van de giftigste chemische stoffen voor het milieu1. Het kan zeer kankerverwekkend zijn en het is bekend dat het kan leiden tot aantasting van het immuunsysteem2, aangeboren afwijkingen, goedaardige woekeringen in het baarmoederslijmvlies3 en geringere vruchtbaarheid4. Zelfs is gebleken dat het de verhouding jongens/meisjes bij pasgeborenen beïnvloedt5. Uit onderzoek is gebleken dat triclosan bij contact met ultraviolet licht in dioxine wordt omgezet, wat de vrees heeft aangewakkerd dat triclosan onder de natuurlijke invloed van zonlicht in dioxine kan veranderen6, 7. Als dat waar is, zouden de risico’s voor de volksgezondheid weleens gigantisch kunnen worden.

1 Lancet, 2000; 355: 1858-1863
2 Environ Health Persp, 2002; 110: nr 12
3 Hum Reprod, 1997; 12: 373-375
4 Beyond Pesticides: Pesticides and You, 2004; 24: nr 3
5 Lancet, 2000; 355: 1858-1863
6 Anal Bioanal Chem, 2005; 381: 1294-1298
7 Environ Toxicol Chem, 2005; 24: 517-525