[Dossier: Lichaam & geest]

De strijd tegen depressie: pillen of bewegen?

Kan een eenvoudige, natuurlijke behandeling zoals beweging de concurrentie met medicijnen aan als het gaat om de behandeling van depressie? Medisch Dossier zocht het voor u uit.

Door: Joanna Evans

Als er bij u een depressie is vastgesteld, is de kans groot dat u door uw arts een selectieve serotonineheropnameremmer (SSRI) krijgt voorgeschreven: de meest gangbare soort antidepressiva voor deze aandoening. En ook een van de best verkopende medicijnen…
Maar er is een behandeling zonder medicijnen, die een goed werkzaam alternatief blijkt: beweging. Het voordeel is dat zo’n natuurlijke methode niet de bijwerkingen met zich meebrengt die met SSRI’s in verband worden gebracht.
Wij namen de onderzoeksresultaten onder de loep om te kijken hoe beweging zich verhoudt tot SSRI’s bij de behandeling van depressie.

Werking gelijk
De Amerikaanse psycholoog James Blumenthal en zijn collega’s van de Duke Universiteit in North Carolina hebben een aantal onderzoeken uitgevoerd waarin ze aërobe lichaamsbeweging vergeleken met sertraline (in Nederland verkocht onder de merknaam Zoloft), een populaire SSRI.
In de eerste proef, de SMILE (Standard Medical Intervention versus Long-term Exercise), kregen 156 mannen en vrouwen met een klinische depressie willekeurig een van de drie volgende behandelingen voorgeschreven: drie keer per week 45 minuten groepsbeweging, sertraline of een combinatie van de twee. Na vier maanden waren er geen opvallende verschillen in de symptomen van depressie bij de drie groepen. Dat wijst erop dat lichaamsbeweging en het antidepressivum net zo werkzaam waren.1
Toen dezelfde onderzoekers later twee groepen extra aan hun SMILE-onderzoek toevoegden – namelijk een placebogroep en een groep die zelf thuis aan lichaamsbeweging deed – bleek opnieuw dat de werkzaamheid van beweging over het algemeen vergelijkbaar was met die van sertraline. Beide behandelingen leken beter te werken dan de placebo.2
Blumenthal en zijn team keken ook nog naar de effecten van beweging bij een groep hartpatiënten met een depressie en vergeleken die met de effecten van antidepressiva. Opnieuw kwamen ze op dezelfde resultaten uit: beweging en sertraline waren net zo effectief waar het ging om het bestrijden van depressieve symptomen, en beide werkten beter dan een placebo.3

Langdurig effect
Maar het werd pas echt interessant toen de onderzoekers van de Duke Universiteit naar de langetermijneffecten van de behandelingen keken. Aan het eind van de eerste SMILE-studie werden 83 patiënten genezen verklaard. Van die groep waren degenen die alleen aan lichaamsbeweging hadden gedaan na een halfjaar beter af dan degenen die (ook) medicatie hadden gehad. Slechts 8 procent van hen had een terugval. In de groep die alleen medicatie had gehad, was dit 38 procent en in de combinatiegroep had 31 procent een terugval. Bovendien hadden degenen die na afloop van het onderzoek waren doorgegaan met lichaamsbeweging 50 procent minder kans om weer een depressie te krijgen dan de deelnemers die gestopt waren.4
Hetzelfde gold voor de deelnemers van de tweede SMILE-studie: toen ze een jaar na afloop van het onderzoek opnieuw onderzocht werden, bleek dat degenen die na afloop van het onderzoek regelmatig lichaamsbeweging hadden – ongeacht van welke behandelgroep ze aanvankelijk deel uitmaakten – het minste kans op een depressie hadden.5

Andere studies
Een ander team van onderzoekers, deze keer van de medische faculteit van de Wake Forest Universiteit (ook in North Carolina), vergeleek ook lichaamsbeweging met sertraline. Dit was echter slechts een kleine pilotstudie onder patiënten met een milde depressie.
Vier maanden lang drie keer per week één uur lichaamsbeweging – een combinatie van aërobe en krachttraining – bleek net zo werkzaam tegen de symptomen van een depressie als sertraline. Beide behandelingen waren beter dan de ‘gangbare zorg’, die bestond uit telefoontjes waarbij aan de patiënten gevraagd werd hoe het met ze ging en hoe het gesteld was met hun algehele gezondheid. Maar lichaamsbeweging, merkten de onderzoekers op, had ‘als extra voordeel dat het ook het lichamelijk functioneren verbeterde.’6
Lichaamsbeweging lijkt bovendien een goed alternatief voor depressieve patiënten die niet op antidepressiva reageren. Dat bleek uit een tien weken durend Schots onderzoek onder oudere volwassenen die, ondanks het gebruik van antidepressiva, op zijn minst een milde depressie hadden. In de groep die lichaamsbeweging kreeg voorgeschreven, nam de depressie met meer dan 30 procent af vergeleken met de niet-bewegers, die gezondheidsvoorlichting kregen.7
Onderzoekers van het Royal Edinburgh Ziekenhuis deden een literatuurstudie naar al het beschikbare bewijs voor beweging als behandeling van depressie. Ze namen ook alle informatie mee uit het archief en de bibliotheek van de prestigieuze Cochrane Collaboration. Hun conclusie was dat beweging ‘net zo effectief is als antidepressiva’.8

Geldige theorieën
Er zijn verschillende plausibele redenen waarom beweging tegen depressie helpt. Om te beginnen kan lichamelijke activiteit positieve fysiologische effecten hebben: de hersenen maken stofjes aan waarvan iemand zich goed gaat voelen. Bovendien wordt door lichaamsbeweging het stresshormoon cortisol verlaagd. Ook sociaal contact heeft er misschien mee te maken, aangezien veel studies naar lichaamsbeweging over beweging samen met een groep gingen. Verder kan beweging ook helpen om iemand van negatieve gedachten af te leiden.8
De theorie achter SSRI’s, namelijk dat depressie in verband staat met een tekort aan serotonine, is echter nooit bewezen. Nieuw onderzoek doet vermoeden dat deze theorie misschien wel helemaal niet klopt.9

Veiligheid en bijwerkingen
Maar het belangrijkste verschil tussen beweging en antidepressiva is de veiligheid. Hoewel er in de onderzoeken enkele blessures gemeld zijn die verband hielden met de lichaamsbeweging, is deze behandeling over het algemeen veel veiliger en goed voor de gezondheid: ze biedt voordelen voor het hart, de longen, hersenen, botten, spieren enzovoorts. SSRI’s daarentegen zijn in verband gebracht met een lange lijst bijwerkingen, van slapeloosheid, hoofdpijn en spierpijn tot een verhoogd risico op een beroerte en een vroegtijdige dood.10 De medicijnen kunnen zelfs agressief en suïcidaal gedrag in de hand werken.11

Moraal van het verhaal
De onderzoeken wijzen erop dat lichaamsbeweging een behandeling voor depressie is die goed uitvoerbaar is en waardevol, op zijn minst voor mensen met een milde tot matige depressie. In tegenstelling tot het slikken van medicijnen heeft bewegen geen levensbedreigende bijwerkingen. De voordelen zijn duurzaam en betreffen niet alleen de mentale, maar ook de lichamelijke gezondheid.
Het is daarom niet verbazingwekkend dat een aantal deskundigen bewegen tegenwoordig als een bruikbare, niet-medicinale behandeling van depressie aanbeveelt. De belangrijkste waarschuwing bij lichaamsbeweging is dat deze behandeling op dezelfde manier moet worden uitgevoerd als de behandeling met medicijnen.
Volgens Madhukar Trivedi, hoogleraar psychiatrie aan de Universiteit van het Texas Southwestern Medisch Centrum is ‘de dosering van de behandeling heel belangrijk; je kunt niet gewoon een wandelingetje gaan maken in het park’. Hij adviseert 3 tot 5 sessies per week die elk 45 tot 60 minuten duren. En de hoeveelheid inspanning moet zodanig zijn dat patiënten 50 tot 85 procent van hun maximale hartslag bereiken.
Trivedi zegt ook dat ‘de symptomen constant in de gaten moeten worden gehouden. Als de behandeling niet werkt, moet je iets doen.’
Dat ‘iets’ betekent niet automatisch medicijnen voorschrijven. Naast lichaamsbeweging zijn er een aantal niet-medicinale behandelingen die zichzelf bewezen hebben als het gaat om de behandeling van depressie. Denk aan gesprekstherapie en het innemen van voedingssupplementen of kruiden zoals sint-janskruid. Uiteindelijk biedt een veelzijdige, holistische benadering de meeste kans op succes.

[Literatuur:]
1 Arch Intern Med, 1999; 159: 2349-56
2 Psychosom Med, 2007; 69: 587-96
3 J Am Coll Cardiol, 2012; 60: 1053-63
4 Psychosom Med, 2000; 62: 633-8
5 Psychosom Med, 2011; 73: 127-33
6 Aging Ment Health, 2007; 11: 61-8
7 Br J Psychiatry, 2002; 180: 411-5
8 Cochrane Database Syst Rev, 2013; 9: CD004366
9 Neurosci Biobehav Rev, 2015; 51: 164-88
10 Harvard Mental Health Letter, 2005; www.health.harvard.edu/mind-and-mood/what_are_the_real_risks_of_antidepressants; Arch Intern Med, 2009; 169: 2128-39
11 BMJ, 2016; 352: i65