De menopauze gaat voor de ene vrouw bijna ongemerkt voorbij en is voor de ander een verzoeking. Welke natuurlijke manieren zijn er om de negatieve symptomen aan te pakken?

Nederlandse artsen waren hun tijd vooruit door hormoonsubstitutie nooit op grote schaal te willen voorschrijven aan vrouwen met overgangsklachten. Ook in de rest van de wereld is deze aanpak inmiddels in diskrediet geraakt. Nog maar 10-25 procent van de vrouwen met overgangsklachten blijkt naar een reguliere arts te gaan voor een behandeling, en van hen zijn er velen niet tevreden met de conventionele behandeladviezen1.
Een veilige, effectieve alternatieve behandeling is echter niet zomaar gevonden. Een van de favoriete was het zogeheten ‘natuurlijke’ progesteron, dat door wijlen Dr. John Lee gepromoot werd. Maar zoals Medisch Dossier al in 2006 meldde, is dat verre van natuurlijk. Het zou zelfs, net als hormoonsubstitutie, wel eens kanker kunnen veroorzaken (zie het artikel Kanker uit een potje? in Medisch Dossier juli/augustus 2006). Soortgelijke zorgen zijn gerezen over supplementen met soja en isoflavonen (zie het artikel Soja, kanker op je bord? in Medisch Dossier september 2006), die zich ook onder de populaire alternatieven mochten rekenen voor de menopauze. Dus wat kan een vrouw nog doen?
Gelukkig zijn er genoeg onderzoeken waaruit eenvoudige, veilige mogelijkheden naar voren komen om je te helpen de veranderingen tijdens de menopauze soepel te doorstaan.

Regelmatig sporten
Uit steeds meer onderzoeken blijkt dat wie lichamelijk actief is, een van de beste manieren heeft om de overgangssymptomen onder controle te houden. Bij een recent onderzoek met 336 vrouwen in de overgang bleek dat zij die fysiek het meest actief waren, minder ernstige symptomen hadden en zich in het algemeen beter voelden dan hun minder actieve leeftijdgenoten2.
In een ander onderzoek werden 36 postmenopauzale vrouwen verdeeld in twee groepen: een die duurtraining kreeg en een die krachttraining kreeg. Beide groepen trainden driemaal per week gedurende acht weken, onder begeleiding van een fysiotherapeut. Aan het eind van het onderzoek bleken beide vormen van sport positieve effecten te hebben op overgangssymptomen, al had duurtraining iets meer impact. Bovendien ervoeren beide sportgroepen verbeteringen van de psychische gezondheid, depressieve klachten en kwaliteit van leven3.
Regelmatig sporten kan tevens het risico op borstkanker, osteoporose en hart-/vaatziekten na de menopauze verkleinen. Dat is een belangrijke overweging aangezien deze risico’s alle drie toenemen na de overgang4,5. Probeer te streven naar bijna dagelijks minimaal 30 minuten matige inspanning.

Omega-3-vetten
Uit een nieuw onderzoek is gebleken dat supplementen met omega-3-vetzuren kunnen helpen tegen depressie en opvliegers in de overgang. Aan het onderzoek deden 20 vrouwen met een ernstige depressie mee. Zij kregen acht weken lang dagelijks 2 gram eicosapentaeenzuur (EPA) en docosahexaeenzuur (DHA). Uit de resultaten bleek dat 70 procent van de vrouwen een vermindering van minstens 50 procent ervoer, gezien hun score op de Montgomery-Asberg Depression Rating Scale (MADRS). Ook namen de opvliegers af, zowel in aantal als in hevigheid6.
Bovendien kunnen omega-3-vetzuren, net als sporten, preventief helpen tegen postmenopauzale osteoporose, borstkanker en hartziekten7.

Vitamine E
Bij een gerandomiseerd gecontroleerd klinisch onderzoek bleek dat een dagelijkse dosis vitamine E (400 IE) tot significante vermindering leidde van de frequentie en de ernst van opvliegers bij postmenopauzale vrouwen8. Ruim 50 jaar geleden is hier ook al onderzoek naar gedaan, waaruit naar voren kwam dat vitamine E mogelijk helpt tegen stemmingswisselingen en vaginale droogheid9.

Aromatherapie
Bij deze behandelvorm wordt gebruikgemaakt van etherische oliën uit bloemen, bladeren, fruit, schors en wortel van medicinale planten. Massage met aromatherapie werkt in op het zenuwstelsel via de reuk- en de tastzin. Bij een klein onderzoek in Japan werden 15 vrouwen met overgangsklachten onderzocht door een gynaecoloog voordat ze een aromatherapiebehandeling van een half uur zouden krijgen. Die laatste bestond uit een consult, massage en richtlijnen voor thuismassage. Na een maand van zelfzorg thuis en daarna een tweede aromatherapiesessie, meldden alle vrouwen een significante verbetering van hun symptomen10. Intrigerend is dat bij een ander onderzoek werd ontdekt dat door massage met aromatherapie, met extra aandacht voor de buik, de hoeveelheid buikvet kan verminderen en het lichaamsbeeld van vrouwen in de overgang kan verbeteren11.

Yoga
Een systematisch literatuuronderzoek van 18 klinische onderzoeken in zes landen wees uit dat behandelingen op basis van yoga – evenals bepaalde andere mind-bodytechnieken – heilzaam kunnen zijn door verlichting van een aantal overgangsklachten. Acht van de negen onderzoeken met behandelingen met yoga, tai chi en meditatie toonden een algemene verbetering aan van menopauzale en vasomotorische symptomen (opvliegers en nachtelijk zweten); zes van de zeven trials met therapieën op basis van yoga duidden op verbetering van de stemming en slaap, en vier onderzoeken meldden een afname van pijn in spieren, botten of gewrichten.
De resultaten van de andere trials doen vermoeden dat ook gecontroleerde ademhaling en andere ontspanningstechnieken veelbelovend zijn voor de verlichting van overgangsklachten12.

Acupunctuur
Een klein Zwitsers onderzoek heeft aangetoond dat acupunctuur een significante reductie van vasomotorische symptomen en lichamelijke ontregeling kan geven bij vrouwen in de overgang. De effecten waren bovendien drie maanden na de laatste behandeling nog meetbaar13.
Meer recent is uit een gerandomiseerd gecontroleerd klinisch onderzoek met 175 vrouwen gebleken dat bij acupunctuur als aanvulling op de gebruikelijke behandeling en begeleiding, een duidelijke klinische verbetering van opvliegers en andere symptomen optrad14.

Het kruidensupplement Femal
Deze ‘unieke samenstelling van extracten van het stuifmeel van zeven organisch geteelde bloemen uit Zweden’ bevat tevens vitamine E. In een Deens onderzoek werden 54 vrouwen in de overgang willekeurig ingedeeld in twee groepen, waardoor ze elke ochtend ofwel twee Femal-tabletten kregen ofwel twee identiek uitziende placebotabletten, gedurende drie maanden. Uit de resultaten bleek dat 65 procent van de Femal-groep een vermindering van opvliegers constateerde, tegenover 38 procent in de placebogroep. Ook bij meting van 15 andere overgangsverschijnselen met effect op de ‘kwaliteit van leven’ kwam Femal als beste uit de bus15. Femal is verkrijgbaar bij de drogist.

Afvallen
Als je overgewicht of obesitas hebt, kan afvallen helpen de opvliegers onder controle te houden, zo blijkt uit een recent onderzoek. Bij Amerikaans onderzoek werden 338 vrouwen met overgewicht of obesitas onderzocht en werd geconstateerd dat zij die een intensief programma om af te vallen volgden, een grotere verbetering vertoonden van de lastige opvliegers dan zij die een gestructureerd programma van gezondheidsvoorlichting volgden (controlegroep)16.

Stoppen met roken
Uit de resultaten van één onderzoek valt op te maken dat vrouwen met opvliegers vaker roker zijn17. Bij een ander onderzoek werd ontdekt dat vrouwen die hormoonsubstitutie gebruikten om overgangsklachten te verminderen, vaker op dat moment roker waren. ‘Dit verband tussen gebruik van hormoonsubstitutie en roken zou het gevolg kunnen zijn van een anti-oestrogeeneffect van roken, waardoor de overgangssymptomen worden geïntensiveerd’, aldus de onderzoekers18.

Allergie nagaan
Volgens dr. Ellen Grant, auteur van De bittere pil en van Sexual Chemistry, kunnen opvliegers het gevolg zijn van een allergische reactie op doodnormale voedingsmiddelen of chemische stoffen. In haar onderzoek bij 60 migrainepatiënten bleek een scala aan voedingsmiddelen, zoals tarwe, eieren, suiker, thee en koffie, vaak vaatreacties teweeg te brengen als opvliegers, hoofdpijn en stijging van bloeddruk of polsfrequentie. De meest voorkomende chemische allergenen waren tabaksrook en gas uit het fornuis19,20. Als je erg veel last van opvliegers hebt, houd dan een dagboek bij om te zien of je uitlokkende stoffen kunt signaleren.

Black cohosh of zilverkaars
Dit kruid wordt in de traditionele geneeswijzen al sinds lange tijd gebruikt voor verschillende ‘vrouwenkwalen’ als menstruatieklachten en problemen na een bevalling. Uit wetenschappelijk onderzoek blijkt het een veilig en effectief middel tegen een aantal overgangsklachten, en vooral tegen opvliegers en stemmingswisselingen. De Duitse autoriteit voor alternatieve geneesmiddelen, Commission E, heeft het gebruik van 40 mg black cohosh per dag gedurende zes maanden (verkocht onder de naam Remifemin) toegelaten als behandeling ter verlichting van deze symptomen.
Uit vroegere onderzoeken leek op te maken dat dit kruid oestrogene effecten zou hebben. Maar meer recent is aangetoond dat black cohosh geen oestrogeenwerkingsmechanisme heeft, maar inwerkt op de receptoren voor serotonine ter verlichting van overgangsklachten1.
Wel zijn er in het verleden zorgen geuit – op basis van dierexperimenteel onderzoek, dus wellicht niet van toepassing op mensen – vanwege de mogelijk versterkende werking op de uitzaaiing van borstkanker. Black cohosh wordt om die reden afgeraden voor vrouwen met borstkanker in de familie21. Wil je het middel toch proberen, doe dat dan onder begeleiding van een geregistreerd natuurgeneeskundige.

Ginkgo biloba
Uit meerdere onderzoeken blijkt dat Ginkgo biloba het geheugen en concentratievermogen kan verbeteren. Deze kunnen beide te lijden hebben tijdens de overgang. Uit één onderzoek bij postmenopauzale vrouwen bleek dat 120 mg/dag gedurende slechts een week al significant het geheugen en de concentratie verbeterde ten opzichte van een placebo22. Bij combinatie met andere kruiden kan Ginkgo bovendien het libido verbeteren. Een kruidenpreparaat – Herbal vX, in Nederland alleen van andere merken verkrijgbaar – van Ginkgo en Muira puama is getest bij 202 gezonde pre- en postmenopauzale vrouwen die over een verlaagd libido klaagden. Na een maand van behandeling met het middel werd een statistisch significante verbetering gevonden van de frequentie van seksueel verlangen, seksuele gemeenschap en seksuele fantasieën, evenals van de tevredenheid over het eigen seksleven in het algemeen, over de intensiteit van seksuele verlangens, opwinding en fantasieën, het vermogen tot een orgasme te komen en de intensiteit daarvan23. Omdat er echter geen controlegroep was in dit onderzoek, weten we niet in welke mate het placebo-effect heeft bijgedragen aan deze resultaten.
In een dubbelblind placebogecontroleerd klinisch onderzoek is het supplement ArginMax (van www.arginmax.com en www.virilityhealth.co.uk) met Ginkgo plus L-arginine, ginseng, damiana, multivitaminen en mineralen getest op ruim honderd vrouwen in de leeftijd van 22-73 jaar die meldden dat ze minder zin in seks hadden. Bij de vrouwen die in de overgang waren, verbeterde het supplement de frequentie van gemeenschap, de tevredenheid met de seksuele relatie en de vaginale droogheid. Onder de postmenopauzale vrouwen rapporteerde de helft een toename van het seksueel verlangen, vergeleken met 8 procent in de controlegroep, die een placebo kreeg. Bovendien is aangetoond dat het product geen oestrogene activiteit heeft24.

Gezond eten
Een evenwichtig voedingspatroon met veel groente en fruit kan beschermen tegen botontkalking, kanker en vroegtijdig overlijden25,26,27. Voedingstoffen die met name belangrijk zijn in de overgang zijn calcium, vitamine D, C en alle B’s, kalium, zink, koper en magnesium. Probeer deze via je voeding te krijgen en alleen een supplement te nemen indien nodig.
Joanna Evans

1J Womens Health [Larchmt], 2005; 14: 634-649
2Climacteric, 2010; 13: 355-361
3Obstet Gynecol Int, 2010; 2010. pii: 274261
4Arch Intern Med, 2010; 170: 1758-1764
5Aust J Public Health, 1993; 17: 23-26
6Menopause, 2011; 18: 279-84
7Obstet Gynecol Surv, 2004; 59: 722-730
8Gynecol Obstet Invest, 2007; 64: 204-270
9NY State Med, 1952; 52: 1289
10J Altern Complement Med, 2005; 11: 491-494
11Taehan Kanho Hakhoe Chi, 2007; 37: 603-612
12Maturitas, 2010; 66: 135-149
13J Altern Complement Med, 2001; 7: 651-658
14Menopause, 2010; 17: 269-280
15Climacteric, 2005; 8: 162-170
16Arch Intern Med, 2010; 170: 1161-1167
17J Womens Health, 1998; 7: 1149-1155
18J Epidemiol Community Health, 1987; 41: 26-29
19Lancet, 1979; 313: 966-969
20Medisch Dossier juli/augustus 2006; kader Opvliegende allergie bij hoofdartikel Kanker uit een potje
21Cancer Res, 2008; 68: 8377-8383
22Pharmacol Biochem Behav, 2003; 75: 711-720
23Adv Ther, 2000; 17: 255-262
24J Sex Marital Ther, 2006; 32: 369-378
25Am J Clin Nutr, 2000; 71: 142-151
26Cancer Epidemiol Biomarkers Prev, 2004; 13: 1485-1494
27JAMA, 2000; 283: 2109-2115

Menopauze en overgang
De allerlaatste menstruatie wordt menopauze genoemd. Officieel staat deze pas vast nadat de menstruatie een heel jaar is uitgebleven. De jaren daarvoor en daarna heten de overgang. Deze periode is dus niet duidelijk afgebakend. Hierin kan de menstruatie afnemen in frequentie en/of onregelmatiger worden, maar ook bij een (nog) regelmatige cyclus kunnen reeds overgangsklachten ontstaan. De belangrijkste zijn:
• opvliegers
• nachtelijk zweten
• prikkelbaarheid
• stemmingswisselingen
• depressie
• slaapproblemen
• geheugen- of concentratieproblemen
• libidoverlies
• vaginale droogheid
• toename van het buikvet.