Gemuteerde genen leiden niet automatisch tot kanker, aldus Rob Verkerk.

Actrice Angelina Jolie is het boegbeeld van een compleet nieuwe industrie rond kankerpreventie (zie ook Geen overhaaste beslissingen). Net als Jolie kunt u laten vaststellen of u mutaties hebt in één of beide genen die bepalend zijn voor de kans op borstkanker BRCA 1 en BRCA 2, en besluiten of u door preventieve operatie dit risico wilt uitsluiten. Als u ‘foute’ genen hebt, zal de hedendaagse ‘gen-oncoloog’ u mogelijk proberen over te halen dag met uw handje te zeggen tegen uw borsten, eierstokken en eileiders.

Onze genen laden het geweer

Voorspellende gentesten zullen onvermijdelijk een grote rol gaan spelen in het terugdringen van kankerrisico’s. Een toenemend aantal artsen en andere beoefenaren van integratieve zorg en functionele geneeskunde, zetten deze diagnostiek al in. Kennis van genvariatiepatronen kunnen artsen en therapeuten helpen bij het adviseren van veranderingen in leefstijl, dieet en blootstelling aan belastende omgevingsfactoren die het risico op ziekte kunnen beperken.

Maar deze wetenschap staat nog in de kinderschoenen en er is veel dat we nog niet weten. Het al dan niet hebben van bepaalde genvariaties is niet de belangrijke vraag; het gaat er om inzicht te verwerven in hoe onze genen zich uitdrukken. In essentie zijn het onze genen die ‘het geweer laden’ en is het onze omgeving die ‘de trekker overhaalt’. Dit betekent dat u prima met een gemuteerd setje genen kunt leven als u rekening houdt met bepalende omgevings- en dieetfactoren. Zo kunt u een enorme invloed uitoefenen op de manier waarop uw genen zich manifesteren.

Rinkelende alarmbellen

In januari werd de visie dat het screenen van de totale vrouwelijke populatie op BRCA en andere genen gerelateerd aan borstkanker kosteneffectief is, uitgebreid in de pers geventileerd.1 Maar wat goed nieuws en een pluim op de hoed van het kankeronderzoek had moeten zijn, doet bij mij de alarmbellen rinkelen. Deze aanpak zal zeker bijdragen aan een vroege behandeling van kanker. Maar wat zijn de langetermijneffecten op mensen die weten dat ze ‘foute kankergenen’ hebben?

Hoe reageren duizenden mensen op dit nieuws? Komen ze in actie en laten ze de risico-lichaamsdelen verwijderen, of raken ze in een depressie en geven ze zich over aan drank en troost-eten?

De ‘gewenste’ actie ondernemen, zal de chirurgen hun scalpels doen slijpen in afwachting van de drommen patiënten die hun wachtkamers zullen bevolken. Het nieuwe tijdperk van de gengeneeskunde heeft de potentie om uit te groeien tot een groot geldindustrie. Een ontwikkeling die nauwkeurig wordt gadegeslagen door de verzekeraars. Stelt u zich eens voor hoe de uitslag van genonderzoek bepalend kan zijn voor de hoogte van uw verzekeringspremie…

De natuur creëert met opzet variaties

Hoe, buiten de genoemde onaantrekkelijke mogelijkheden, kunnen gezondheidsprofessionals hun cliënten adviseren om risico’s wezenlijk te beperken?
We weten dat leefstijl, dieet en specifieke voedingsmiddelen sterk gerelateerd zijn aan kankerincidentie en -prognose en dat er een uitgebreid scala aan voedingsmiddelen in ons dieet of in supplementen bekendstaat om het vermogen genen te herstellen. En precies daaraan hebben mensen met de hoog-risico varianten van de BRCA1/2 genen behoefte.

De medische wetenschap staat op een lastig kruispunt. Gebruiken we de kennis van onze lichaamsprogrammering om tijdig in te grijpen en ons preventief te laten opereren of kijken we vanuit een breder perspectief naar interacties in de genomgeving en bieden we mensen minder drastische opties. De vraag is of gengeneeskunde een vergissing maakt door hoog-risico genen voortdurend als ‘fout’ te bestempelen.
Zoals Darwin concludeerde: de natuur creëert met opzet variaties. Sommige hebben voordelen en andere nadelen. Slechts zelden wordt het zo’n rommeltje dat de software de hardware van ons lichaam in zijn functioneren belemmert.

Te weinig kennis over dragers die niet ziek worden

Het menselijk lichaam heeft zo’n 20.000 genen aan boord en elk daarvan kent z’n variaties. We weten onvoldoende over de dragers van gemuteerde genen die nooit kanker krijgen. Heeft dat te maken met omgevingsinvloeden, hun epigenetische achtergrond, hun complete genenpakket of een combinatie hiervan?

BRCA genen zijn geen nieuwkomers. Ze doen al zo’n 1,6 miljard jaar mee en worden niet alleen in mensen en dieren, maar ook in planten en schimmels gevonden. Ze kunnen worden aangetast door virussen en recent hebben ze zich, met name in zoogdieren inclusief de mens, snel ontwikkeld.2 Waarom is nog steeds de vraag.

De gedachte dat genetische screening hoog-effectief is, is volgens mij een misvatting. En laat u zich niet in de luren leggen door etiketjes als ‘precisie geneeskunde’, als het gaat om BRCA-onderzoek gerelateerde borstamputatie.

Er zijn vrouwen met BRCA-mutaties die geen lichaamsdelen willen verliezen. In plaats van zich in de armen van de chirurgen te storten, brengen zij essentiële wijzigingen aan in hun eet- en leefpatronen. Het volgen van deze groep is interessant en kan ons waardevolle inzichten opleveren waarvan alle vrouwen op deze planeet kunnen profiteren.Voorlopig tasten we vrijwel volledig in het duister, maar de gengeneeskunde heeft liever dat we dit besef negeren.

Literatuur
1. J. Nat. Cancer Inst., 2018 Jan. 18
2. BMC Evol. Biol., 2014; 14: 155