‘Versleten knie’, ‘versleten heup’… We horen het dagelijks om ons heen. De vergelijking met mechanische slijtage in machines en apparaten is snel gemaakt. Wat natuurlijk niet zo gek is gedacht. Maar klopt die vergelijking eigenlijk wel? Slijten bewegende delen van uw skelet door veelvuldige beweging? Laten we even een aantal dingen op een rijtje zetten.

Artrose is de medische benaming van een aandoening aan het kraakbeen in gewrichten. Artrose wordt in de volksmond ook wel ‘gewrichtsslijtage’ genoemd. Een ziekte die bij vrouwen tweemaal zo vaak voorkomt als bij mannen. Wat er feitelijk gebeurt, is dat er meer gewrichtskraakbeen verloren gaat dan er door het lichaam wordt aangemaakt.1

In 2016 werd bij ruim 1.251.000 Nederlanders artrose vastgesteld. Dat is maar liefst 7,2 procent van de bevolking; zowat een verdubbeling ten opzichte van 2006.2 De kosten die met deze ziekte gemoeid zijn, bedragen ongeveer 1,3 miljard euro. Het grootste gedeelte daarvan gaat op aan ziekenhuiszorg en ouderenzorg, en opvallend weinig aan eerstelijns gezondheidszorg.3

Terugkomend op de algemene veronderstelling dat gewrichten slijten door beweging: het tegendeel is het geval. Beweging is juist noodzakelijk om de hoeveelheid synovia op peil en het kraakbeen soepel te houden. En hier schuilt de schijnbare tegenstelling, omdat met name bij sporters en mensen die een zwaar beroep uitoefenen met een hogere en herhaalde gewrichtsbelasting, vaker artrose voorkomt in knie- en heupgewricht.4 Ook mensen met overgewicht lopen meer kans op knieartrose. Opvallend genoeg blijft het meest belaste gewricht, de enkel, buiten beeld. Dit heeft te maken met het feit dat de doorbloeding van de enkel anatomisch via een ander vatensysteem verloopt.

Anders dan gedacht

Het is de degeneratie van kraakbeen, met als gevolg het directe bot-op-bot contact dat samen met de lokale ontsteking leidt tot de kenmerkende pijnklachten en stijfheid bij artrose. In tegenstelling tot wat vaak gedacht wordt, is het kraakbeen zelf niet gevoelig. Kraakbeen bevat uitsluitend chondrocyten (kraakbeencellen) en dus geen zenuwen. Pijn, in concreto onstekingsfactoren, in artrotische gewrichten wordt gesignaleerd door botten en synovia. De door ontsteking vrijgekomen prostaglandinen (hormoonachtige stoffen) en cytoninen stimuleren verdere kraakbeenafbraak en nieuwe ontstekingsreacties. Geen onschuldige reactie, omdat deze vrijgekomen stoffen ook in andere gewrichten van het lichaam ontstekingen en vervolgens artrose kunnen veroorzaken.

Het geheel bekijken

Kraakbeen bevat geen bloedvaten en krijgt zijn voeding voor de aanmaak van chondrocyten uit de synovia. Synovia wordt aangemaakt door beweging van het gewricht en het kapsel. En… al kan een gewricht of onderdeel daarvan worden vervangen, het is geen op zichzelf staand organisme. Het maakt deel uit van het levende geheel. De circulatie is een cruciale component en moet nadrukkelijk in samenhang met de andere systemen bekeken worden. De doorbloeding van de heup bijvoorbeeld is een complex samenspel van af- en aanvoer van bloed via arteriën en venen. Deze doorbloeding is onder meer afhankelijk van de functie van het lieskanaal, de spieren van de heup en zelfs van de ingewanden. Daarmee is de doorbloeding van de heup en haar beweeglijkheid – en dus synoviale voeding – mede afhankelijk van de toestand, ligging en bewegingsvrijheid van de organen in het kleine bekken. Dit werpt een ander licht op het ontstaan van artrose.

Een nieuw perspectief

We zullen anders moeten kijken naar gewrichten, kapsels en kraakbeen – en deze in een breder perspectief tot het totaal moeten plaatsen. Ze vormen geen los onderdeel, maar maken deel uit van het grote geheel. Wellicht wordt het tijd om de eerstelijns gezondheidszorg in beweging te zetten om zo de kosten van de tweedelijns zorg te beheersen. Regelmatige controle in de preventieve sfeer kan daarin een belangrijke rol spelen. Niet zozeer gericht op het opsporen van ziekte, als wel van de problemen die daartoe kunnen leiden. Voorkomen is immers beter dan genezen!

Literatuur
1. Cells Tissues Organs. 2003;174(1-2):34-48
2. NIVEL Zorgregistraties eerste lijn
3. CBS-Gezondheidsenquête, CBS-GE.zorggegevens.nl
4. Arthritis Rheum. 2003 Apr 15;49(2):228-36