[Dossier: hartziekten]

De genezing van een gebroken hart

Voor verschillende hartziekten wordt een hele batterij aan geneesmiddelen voorgeschreven. Helaas kunnen deze middelen soms erger zijn dan de kwaal. Wij zetten daarom een aantal alternatieven voor u op een rij.

Er wordt trots beweerd dat er enorme vooruitgang is geboekt in de behandeling van hartaandoeningen, en dat er belangrijke doorbraken zouden zijn in het voorkomen van hartziekten. Toch zijn cardiovasculaire ziekten (CVZ, een overkoepelende naam voor ziekte van de kransslagader, hartaanval, pijn op de borst (angina pectoris), hartfalen en beroerte) verantwoordelijk voor ruim een kwart van alle overlijdensgevallen in Nederland. Elke dertien minuten sterft er in ons land iemand aan een CVZ. In Amerika gaat het zelfs om bijna een derde van alle overlijdensgevallen: daar sterft elke 37 seconden iemand aan een CVZ. Met zulke cijfers is het niet verwonderlijk dat de geneeskunde alles in de strijd heeft geworpen tegen hartziekten: van openhartoperaties, waarbij omleidingen (bypasses) worden geplaatst, tot de allernieuwste ontwikkelingen in specifieke combinaties van geneesmiddelen.
Wat echter minder bekend is, is dat veel middelen voor het hart ook slecht kunnen zijn voor datzelfde hart. Hieronder vindt u de grootste boosdoeners, en we vertellen u wat u nog meer kunt doen om uw hart zo gezond mogelijk te houden. Hoge bloeddruk kan, net als een hartaanval of angina pectoris, worden behandeld met een flink aantal geneesmiddelen. Deze middelen helpen helaas niet altijd afdoende, terwijl een verstandig dieet en lichamelijke inspanning vaak wel goed helpen.
Vanzelfsprekend moet u bij een hartziekte te rade gaan bij een gekwalificeerde, ervaren arts die u de juiste begeleiding kan geven; zelfs als u het advies van uw arts niet wilt opvolgen.

Bètablokkers
Deze middelen werken tegen hartritmestoornissen en tegen hoge bloeddruk, maar ze verkleinen de kans op een nieuwe hartaanval maar een klein beetje. Ze kunnen daarentegen wel bijwerkingen hebben, zoals duizeligheid, impotentie, misselijkheid, koude handen en voeten, nachtmerries en slapeloosheid. In een Amerikaans onderzoek werden veertigduizend hartpatiënten langer dan drie jaar gevolgd. De conclusie was dat deze patiënten niet afdoende werden beschermd door de middelen die zij gebruikten. Degenen die de geneesmiddelen gebruikten, hadden een even grote kans op een tweede hartaanval of beroerte als degenen die ze niet gebruikten. Als je alleen kijkt naar de patiënten met een grotere kans op een hartziekte, dan waren er in de groep patiënten die bètablokkers gebruikten zelfs meer patiënten die overleden aan hartziekte of een daaraan verwante oorzaak.1
Bètablokkers kunnen zonder voorafgaande waarschuwing een plotselinge onregelmatige hartslag veroorzaken. Die kan zelfs levensbedreigend zijn. 2

Calciumblokkers
Voorbeelden van deze middelen, die ook calciumantagonisten worden genoemd, zijn verapamil, diltiazem en nifedipine. Deze middelen werken ook als antistollingsmiddel (bloedverdunner). In Amerika geldt een waarschuwing voor het gebruik van nifedipine, omdat is gebleken dat de bloeddruk door dit middel eerst sterk daalt, maar vijf uur later weer stijgt, waardoor de kans op een hartaanval toeneemt.3

Antiaritmica
Deze geneesmiddelen kunnen het probleem waartegen ze worden gebruikt, hartritmestoornissen, ook zelf veroorzaken. In één groot onderzoek overleden een aantal patiënten die encaïnide of flecaïnide slikten. Bijna 6 procent van de patiënten die deze middelen gebruikten, overleden door hartritmestoornissen, terwijl dit percentage slechts 2 procent was bij patiënten die een placebo (nepmiddel) kregen. Ook overleed 2 procent van de patiënten die deze middelen gebruikten aan een hartaanval of hartfalen. Bij de patiënten die een placebo kregen, was dit slechts 0,7 procent.4 Degenen die de voorgeschreven middelen niet gebruikten, hadden ook een betere overlevingskans na hartproblemen, zoals een hartaanval.
Een ander onderzoek naar een middel tegen hartritmestoornissen – een kaliumblokker met een minimale werking als bètablokker – werd vroegtijdig gestopt, omdat het aantal gevallen van overlijden door hartritmestoornissen onaanvaardbaar hoog was.5 In het rapport van dit gestopte onderzoek werd geconcludeerd dat alle middelen tegen hartritmestoornissen in principe dodelijk kunnen zijn.

Nitroglycerine
Dit middel, dat ook het belangrijkste bestanddeel van dynamiet is, wordt al sinds 1867 standaard aan ziekenhuispatiënten met angina pectoris gegeven, maar de veiligheid van dit middel is nooit goed getest. Toen onderzoekers van de medische faculteit van de Amerikaanse Stanford Universiteit de veiligheid bij ratten testten, ontdekten ze dat het middel de kans op een hartaanval verhoogde, vooral wanneer het met een continu druppelinfuus werd toegediend.
Het middel kan het hartweefsel beschadigen en het enzym ALDH2 onderdrukken. Dit enzym verwijdert vrije radicalen en beschermt het hart tegen schade door onvoldoende bloedtoevoer – zoals bij een hartaanval. Over het algemeen waren hartaanvallen tweemaal zo groot wanneer het middel gedurende zestien uur continu werd toegediend.6

Digitalis
Een middel dat heel vaak wordt voorgeschreven bij hartfalen is digitalis (digoxine), dat afkomstig is van vingerhoedskruid. Toch zijn de voordelen en de veiligheid op de lange termijn nooit vastgesteld. Het is aangetoond dat het middel de kans op overlijden kan verkleinen bij mensen bij wie die kans al verhoogd is door chronisch hartfalen.
De meest recente resultaten geven aan dat digoxine de kans op hartproblemen verhoogt bij mensen die systolisch hartfalen hebben gehad. Bij deze aandoening is de linkerhartkamer vergroot en heeft een dunne, slappe wand, waardoor het hart het bloed niet goed kan rondpompen. Hoewel digitalis (afkomstig uit vingerhoedskruid) al meer dan tweehonderd jaar tegen hartfalen wordt gebruikt, raakt men er tegenwoordig steeds meer van doordrongen dat het middel ook dodelijk kan zijn.
Een grote groep onderzoekers, die zich de Digitalis Investigation Group noemt, heeft dit onderzocht. In hun onderzoek kregen 3397 patiënten 0,25 mg digoxine per dag; 3403 patiënten kregen een placebo. Alle patiënten kregen daarbij plasmiddelen en ACE-remmers. Na gemiddeld 37 maanden waren er in beide groepen ongeveer evenveel patiënten overleden aan een hartaandoening: in de groep die digoxine kreeg, waren dat er 1016, en in de placebogroep 1004. Van de groep met digoxine werd in totaal 3 procent minder patiënten in het ziekenhuis opgenomen dan van de groep die een placebo kreeg.7
Een ander Amerikaans onderzoek is uitgevoerd door Kaiser Permanente uit Noord-Californië, met patiënten met systolisch hartfalen. In dit onderzoek werden hogere overlijdenspercentages gevonden bij zowel mannen als vrouwen die gedurende tweeënhalf jaar werden behandeld met digoxine.8

Bloeddrukverlagers
Bij het meten van uw bloeddruk wordt vaak niet goed gekeken of de meting wel klopt. Bij elke afwijkende uitslag – en vooral bij elke waarde boven de 140/90 mmHg – wordt bijna automatisch een bloeddrukverlagend middel voorgeschreven.
Tegen hoge bloeddruk worden vaak bètablokkers, plasmiddelen, reserpine, methyldopa en clonidine gegeven. Deze middelen hebben echter in onderzoek diverse andere aandoeningen met zich meegebracht, zoals depressie, impotentie en verminderd seksueel functioneren, verminderde eetlust, misselijkheid en vermoeidheid. Er is één effect om zeker bezorgd over te zijn, en dat is een plotselinge daling van de bloeddruk bij het opstaan – dit kan duizeligheid en vallen veroorzaken. Vanwege dit risico is het niet verwonderlijk dat bloeddrukverlagende middelen een belangrijke oorzaak zijn van gebroken heupen bij ouderen.9
Sommige bloeddrukverlagers kunnen de aandoening in feite verergeren, terwijl andere zelfs dodelijk kunnen zijn. In een onderzoek met tweeduizend patiënten met hoge bloeddruk uit dertien huisartsenpraktijken in Groot-Brittannië had iets meer dan de helft van de mensen die bloeddrukverlagers hadden gebruikt, een matig-gezonde bloeddruk.10 De bescheiden streefwaarde van 140/90 mmHg die is vastgesteld in een Amerikaans onderzoek (NHANES III), werd door maar 27 procent van de patiënten bereikt, ondanks de geneesmiddelen.11
In een wereldwijd onderzoek met meer dan 18.000 patiënten in 26 landen (buiten de VS) lukte het slechts een derde van de patiënten om de streefwaarden voor hun bloeddruk, die door hun arts waren vastgesteld, te bereiken.12
De richtlijnen in Europa geven aan dat er ‘meer dan één middel nodig is’, vooral bij patiënten met een hoge maar nog wel normale bloeddruk die eerder een ziekte van de bloedvaten in de hersenen, in het hart of in de armen of benen hebben gehad. 13
In de meest toegepaste behandelingen met twee middelen worden plaspillen gegeven samen met een calciumblokker, bètablokker, ACE-remmer of ARB (angiotensine II-receptorblokker). In een onderzoek met meer dan driehonderd patiënten met hoge bloeddruk die een calciumblokker namen, al of niet samen met plaspillen, was de kans op een hartaanval met 60 procent verhoogd. Een soortgelijk percentage werd gezien bij patiënten die een calciumblokker kregen, vergeleken met degenen die een bètablokker kregen.14
In een ander Amerikaans onderzoek werd de kans zelfs nog hoger geschat: bij inname van een calciumblokker naast een plasmiddel, was de kans op een hartaanval bijna verdubbeld.15
Bètablokkers zijn nauwelijks beter. Volgens een literatuurstudie met in totaal meer dan honderdduizend patiënten verhogen deze middelen de kans op een beroerte, terwijl ze de bloeddruk niet verlagen.16 In 2006 heeft de BHS (Britse vereniging voor zorg bij hoge bloeddruk) de richtlijnen op basis van deze resultaten aangepast. Bètablokkers zijn geschrapt als eerstelijnsbehandeling van hoge bloeddruk, ondanks het feit dat deze middelen elders in de wereld nog wel hiervoor worden gebruikt.
ACE-remmers worden vaak niet goed verdragen en kunnen een aantal bijwerkingen op het hart veroorzaken, waaronder een te lage bloeddruk en een hartaanval. ARB’s zijn eigenlijk ontwikkeld als een veiliger alternatief, maar ze lijken net zo gevaarlijk te zijn als ACE-remmers. Valsartan kan de kans op een hartaanval met 19 procent verhogen. Een andere ARB, candesartan, verhoogde de kans op een hartaanval met 36 procent.17
Er worden grote bedragen uitgegeven aan middelen die misschien niet voldoende veilig zijn en die mogelijk niet eens goed werken. Artsen zouden ook gewoon, als vanouds, alleen plaspillen kunnen voorschrijven – met dezelfde resultaten, maar zonder extra risico’s. Uit een analyse van 42 onderzoeken met in totaal bijna tweehonderdduizend patiënten met hoge bloeddruk is gebleken dat plaspillen in een lage dosering net zo goed werkten als welk nieuwer middel dan ook.18

Bètakillers
Er zijn ook andere resultaten gevonden met bètablokkers die erop wijzen dat deze middelen dodelijk kunnen zijn. Deze eigenschap kwam pas aan het licht toen deze middelen standaard aan alle operatiepatiënten werden gegeven om het hart te ontlasten – ook bij andere operaties dan aan het hart.
Deze praktijk, die in 2009 in Europa werd ingevoerd, was gebaseerd op gedeeltelijk verzonnen onderzoeksgegevens. De fraude van Don Poldermans, voorheen bijzonder hoogleraar cardiologie aan het Erasmus MC in Rotterdam en voorzitter van de werkgroep van de Europese cardiologievereniging (ESC), die de richtlijn opstelde, werd in 2011 ontdekt.
In de tussenliggende twee jaar hadden operatiepatiënten die een bètablokker kregen, een 27 procent hogere kans op overlijden binnen dertig dagen, ongeacht de oorzaak, en een verhoogde kans op een beroerte of te lage bloeddruk, volgens onderzoekers van het Imperial College in Londen.19
Twee auteurs van het onderzoek, professor Darrel Francis en onderzoeker Graham Cole, schatten dat deze praktijk verantwoordelijk was voor ongeveer achthonderdduizend overlijdensgevallen in Europa, zo meldden de krantenkoppen in januari 2014.

Middelen tegen een beroerte
Onderzoek naar middelen tegen een beroerte is vaak gericht op het vinden van het effectiefste middel om beroerte te voorkomen. De meest onderzochte therapieën zijn antistollingsmiddelen, plaatjesremmers, bloeddrukverlagers, plasmiddelen en operaties. Uiteindelijk bestaat de behandeling meestal uit een combinatie van (een aantal van) deze middelen. Als na een herseninfarct trombolyse wordt uitgevoerd – een methode waarbij bloedpropjes met medicijnen worden opgelost – is de kans aanwezig dat er nóg een beroerte volgt, maar ditmaal door een hersenbloeding.
Voor trombolyse worden verschillende middelen gebruikt: heparine, streptokinase (SK) en rt-PA. Over die laatste twee zijn de meningen verdeeld. Drie grote onderzoeken naar SK zijn vroegtijdig gestopt vanwege de hoge overlijdingspercentages door bloedingen in de hersenen.
Trombolyse bij een beroerte is een behandeling met een hoog risico, vooral wanneer deze behandeling ‘laat’ (drie tot zes uur na het voorval) wordt toegepast. In een onderzoek van het Amerikaanse instituut voor neurologische aandoeningen en beroertes, NINDS, is zelfs een nog smaller therapeutisch venster (minder dan drie uur) vastgesteld voor toediening van rt-PA.20
Een van de vroegtijdig gestopte onderzoeken was het Italiaanse onderzoek MAST-I. De kans op overlijden was in dat onderzoek ruim driemaal zo hoog bij de mensen die SK plus aspirine kregen.21
De resultaten uit het MAST-I-onderzoek staan niet op zichzelf, en de effecten van verschillende middelen die bloedstolsels oplossen, zijn afhankelijk van het middel en van de manier van toedienen.22 Zoals vaak zijn het ouderen – de meerderheid van patiënten met een beroerte – die een grotere kans hebben op een hersenbloeding en die als gevolg daarvan overlijden .23

[LITERATUUR HOOFDTEKST]
1 JAMA, 2012; 308: 1340-9
2 J Am Coll Cardiol, 2000; 36: 147-50
3 JAMA, 1996; 275: 423-4
4 N Engl J Med, 1991; 324: 781-8
5 Lancet, 1996; 348: 7-12
6 Sci Transl Med, 2011; 3: 107ra111
7 N Engl J Med, 1997; 336: 525-33
8 Circ Cardiovasc Qual Outcomes, 2013; 6: 525-33
9 Hope R-E. Worse Pills, Best Pills II. Washington, DC: Public Citizen’s Health Research Group, 1993: 10
10 Lancet, 1994; 344: 1019-20
11 J Am Coll Cardiol, 1999; 34: 1360-2
12 J Hum Hypertens, 2010; 24: 336-44
13 J Hypertens, 2007; 25: 1751-62
14 JAMA, 1995; 274: 620-5
15 BMJ, 2010; 340: c103
16 Lancet, 2005; 366: 1545-53
17 BMJ, 2004; 329: 1248-9
18 JAMA, 2003; 289: 2534-44
19 Heart, 2014; 100: 456-64
20 N Engl J Med, 1995; 333: 1581-8
21 Lancet, 1995; 346: 1509-14
22 JAMA, 1995; 274: 1017-25
23 Circulation, 1995; 92: 2811-8

[kadertekst:] Vijf eenvoudige manieren om uw hartziekte onder controle te houden
Uit recent Amerikaans onderzoek blijkt dat u door de volgende vijf regels voor een gezonde levensstijl twintig jaar of langer in acht te nemen, uw hartziekte onder controle kan houden en misschien zelfs kunt verbeteren:1
• Houd uw lichaamsgewicht gezond.
• Rook niet.
• Doe vijfmaal per week minimaal dertig minuten aan matig tot sterk intensieve lichaamsbeweging.
• Drink niet meer dan één glas alcoholhoudende drank per dag als u een vrouw bent, en niet meer dan twee glazen per dag als u een man bent.
• Eet gezond, met veel vers fruit en verse groenten.

Literatuur 1: Circulation, 2014; 130: 10-7

 
[kadertekst:] Supplementen voor een gezond hart

Vitamine C
Hartpatiënten hebben tweemaal zoveel kans om binnen een jaar te overlijden als ze te weinig vitamine C hebben.
Vitamine A en bètacaroteen
Voor deze stoffen geldt hetzelfde als voor andere antioxidanten, zoals vitamine C en E: hoe minder u van deze voedingsstoffen in uw bloed hebt, hoe hoger uw kans op angina pectoris. Dus zorg dat u hier voldoende van binnenkrijgt.1
Vitamine B-complex
Vitamine B6 beschermt het hart tegen verdere schade en vitamine B1 (thiamine) kan de pompwerking van het hart verbeteren, 2 terwijl vitamine B3 (niacine of nicotinezuur) het gehalte ‘goede’ cholesterol (HDL) kan verhogen.
L-carnitine
Deze stof wordt in het lichaam gevormd uit bepaalde aminozuren (lysine en methionine). Het intraveneus toedienen van hoge doses L-carnitine na een hartaanval kan hartritmestoornissen van de hartkamers tegengaan.3
Co-enzym Q10
Voorkomt onregelmatige hartslag en schade aan cellen en weefsels na een hartaanval.4 Een samenstelling met ubiquinol verdient de voorkeur, omdat deze vorm gemakkelijker door het lichaam wordt opgenomen.5
Omega 3-vetzuren
Meer over deze essentiële vetzuren leest u verderop in deze editie, in het artikel ‘Gezonde eten – of toch niet?’. Ze verlagen de gehaltes ‘slecht’ cholesterol (LDL) en triglycerides, terwijl ze het gehalte ‘goede’ cholesterol (HDL) verhogen.6 U kunt hierbij het antioxidant vitamine E innemen om mogelijke schade aan cellen te voorkomen.
Chroom en magnesium
Volgens een groot onderzoek door een Brits testlaboratorium krijgen mensen als ze ouder worden een tekort aan chroom en magnesium, twee stoffen die noodzakelijk zijn voor een gezond hart. Magnesium verlaagt ook een te hoge bloeddruk.7
Vitamine D
Biedt een natuurlijke bescherming tegen de meeste hartziekten en bevordert een gezonde bloedsomloop.
Goede bacteriën
Probiotica van goede kwaliteit, met lactobacillusstammen, bifidobacteriën, Saccharomyces boulardii, niet-ziekteverwekkende stammen van Escherichia coli en streptokokken, kunnen de bloeddruk al na een paar maanden verlagen. 8

Mogelijke alternatieven
Bromelaïne
Wordt gewonnen uit ananas en kan verlichting bieden bij angina pectoris en andere hart- en vaataandoeningen.9 Ditzelfde geldt voor extracten van de meidoorn (geslacht Crataegus).10
Gember
Gember (Zingiber officinale) is een erkende bloedverdunner die de vorming van blokkades of vernauwingen in slagaders kan tegengaan. 11
Ginkgo biloba
Kan pijn bij hartpatiënten verlichten en ervoor zorgen dat deze mensen grotere afstanden kunnen lopen. Kan ook als bloedverdunner werken bij patiënten met slagaderverkalking.12
Terminalia ariuna
Een medicinale plant uit India die kan helpen bij het verminderen van de klachten en symptomen van hartfalen.13
Chinese kruiden
Kunnen een sterke invloed hebben op het hart. Zo kan Andrographis paniculata Nees (in de ayurvedische geneeskunde bekend als Bhui-neem) het terugkeren van vernauwde slagaders na bloedvatoperaties helpen voorkomen.14
Gugulipid
Afkomstig uit de hars van een soort mirreboom (Commiphora mukul), een ayurvedisch middel dat aderverkalking kan helpen voorkomen en het gehalte HDL in 60 procent van de gevallen kan helpen verhogen, terwijl het het gehalte LDL duidelijk kan verlagen.15

[LITERATUUR SUPPLEMENTEN VOOR EEN GEZOND HART]
1 Lancet, 1991; 337: 1-5
2 Am J Med, 1995; 98: 485-90
3 Eur Heart J, 1989; 10: 502-8
4 Tohoku J Exp Med, 1983; 141 Suppl: 453-63; J Clin Pharmacol, 1990; 30: 596-608
5 Regul Toxicol Pharmacol, 2007; 47: 19-28
6 Am J Cardiol, 1995; 76: 459-62
7 Eur J Clin Nutr, 2012; 66: 411-8
8 Hypertension, 2014; 64: 897-903
9 Biotechnol Res Int, 2012; 2012: 976203
10 Natural Med J, 2011; http://naturalmedicinejournal.com/journal/2011-07/hibiscus-hawthorn-and-heart
11 Bode AM, Dong Z, ‘Hoofdstuk 7 The Amazing and Mighty Ginger’, in Benzie IFF, Wachtel-Galor S, eds. Herbal Medicine: Biomolecular and Clinical Aspects, 2e dr. Boca Raton, FL: CRC Press, 2011
12 Wien Med Wochenschr, 1989; 139: 92-4
13 Int J Cardiol, 1995; 49: 191-9
14 J Tongji Med Univ, 1993; 13: 193-8
15 J Assoc Physicians India, 1989; 37: 323-8

 
[kadertekst:] Verlaag uw bloeddruk op een natuurlijke manier
Een goed begin voor het weer gezond maken van uw hart, is het verlagen van uw bloeddruk. Een verhoogde bloeddruk kan een waarschuwing zijn voor een dreigende beroerte, hartaanval of hartfalen, aneurysma, aandoening van een slagader in een arm of been, of zelfs van chronische nierproblemen.
Zelfs als uw bloeddruk hoger is dan de ‘normale’ waarde 140/90 mmHg en u bang bent dat u door uw hoge bloeddruk een hartaanval of beroerte krijgt, kunnen eenvoudige veranderingen in uw leefgewoonten helpen om uw bloeddruk weer terug te brengen naar een normale waarde. In de vorige editie van Medisch Dossier hebben we al een aantal voedingsmiddelen voor u op een rijtje gezet die de bloeddruk helpen verlagen. Hieronder volgen nog meer suggesties, die u een voor een of tegelijk kunt uitproberen. U kunt dit het beste doen onder begeleiding van een arts die ervaring heeft met manieren om de bloeddruk zonder medicijnen te regelen.

Zorg dat u overtollige kilo’s kwijtraakt
Het staat buiten kijf dat uw gewicht invloed heeft op uw bloeddruk1 en dat de bloeddruk daalt als u afvalt.2
Vermijd bewerkte koolhydraten
Een dieet met een lage glykemische index (GI) kan uw stofwisseling in balans brengen, u helpen afvallen, uw bloedsuiker en insulinegehalte verlagen, en uw bloeddruk verlagen.3
Neem dagelijks biologische appelcider of wijnazijn
Dit werkt als een ACE-remmer en onderdrukt de renine-angiotensine-hormonen die uw bloeddruk regelen. Als het hormoonsysteem overactief is en er te veel angiotensine wordt afgegeven, trekken de bloedvaten samen, waardoor uw bloeddruk stijgt.4
Extract van watermeloen (cucurbita citrullus)
Dit extract kan de haarvaten verwijden. Dit zijn de kleine bloedvaatjes die van de slagaders naar de aders lopen. In één onderzoek bleken supplementen van L citrulline de kans op een ernstige plotselinge hartaandoening aanzienlijk te verkleinen bij obese volwassenen met hoge bloeddruk.5
Knoflook
Uit een review van elf onderzoeken bleek dat knoflookpreparaten een hoge bloeddruk aanzienlijk kunnen verlagen.6
Extract van Achillea wilhelmsii
Deze plant uit Iran (uit de familie van de asters) verlaagde de bloeddruk aanzienlijk na zes maanden. 7
Tomatenextract
Bij patiënten die dagelijks capsules met 15 mg lycopeen plus andere carotenoïdes kregen, was de bloeddruk al na twee maanden aanzienlijk gedaald. 8
Biologisch actieve peptides
Deze peptides (ketens aminozuren) komen van nature voor in planten en dieren, en verlagen de bloeddruk.9
Homeopatische Cytisus laburnum
Een preparaat van de bloemen en jonge bladeren van wilde goudenregen is in een test van homeopathische middelen onderzocht om de effecten aan te tonen.10
Gerijpt knoflookextract
Naast gewone knoflookpreparaten kan ook dit middel de bloeddruk verlagen bij mensen met een hoge bloeddruk bij wie traditionele geneesmiddelen niet goed werken.11
Magnesium
Dit veelzijdige hartsupplement verlaagt de bloeddruk door de wand van de bloedvaten te ontspannen.12
Biofeedback
Biofeedback is een oefentechniek die mensen bewuster maakt van hun lichaamssignalen. U ziet uw hartslag op een schermpje en leert uw ademhaling hierop af te stemmen. Zo activeert u uw eigen ‘ontspanningsreactie’.

[LITERATUUR BLOEDDRUK VERLAGEN]
1 J Hum Hypertens, 1988; 2: 207-17
2 N Engl J Med, 1978; 298: 1-6
3 Nutr J, 2009; 8: 5
4 Biol Pharm Bull, 2005; 28: 1208-10
5 Am J Hypertens, 2014; 27: 899-906
6 BMC Cardiovasc Disord, 2008; 8: 13
7 Drugs Exp Clin Res, 2000; 26: 89-93
8 Am Heart J, 2006; 151: 100
9 J Agric Food Chem, 2005; 53: 8106-15
10 Mezger J. Gesichtete Homöopathische Arzneimittellehre, 4e dr. Heidelberg: Karl F. Haug Verlag, 1977
11 Maturitas, 2010; 67: 144-50
12 J Clin Epidemiol, 1995; 48: 927-40

[STREAMERS:]
Elke dertien minuten sterft er in ons land iemand aan een hartziekte.
Degenen die de geneesmiddelen gebruikten, hadden een even grote kans op een tweede hartaanval of beroerte als degenen die ze niet gebruikten.
Antiaritmica kunnen het probleem waartegen ze worden gebruikt, hartritmestoornissen, ook zelf veroorzaken.
De combinatie van plaspillen met een calciumblokker kan de kans op een hartaanval aanzienlijk verhogen.
Hartpatiënten hebben tweemaal zoveel kans om binnen een jaar te overlijden als ze te weinig vitamine C hebben.
Uw bloeddruk daalt als u afvalt.
Drie grote onderzoeken naar streptokinase zijn vroegtijdig gestopt vanwege de hoge overlijdingspercentages.