De meeste mensen hebben wel eens pijn. Vaak heeft dat te maken met een ziekte en dan kan de pijn hevig maar tijdelijk zijn. Soms is het ‘pijn met een doel’, bijvoorbeeld bij een bevalling. Maar er zijn ook verrassend veel mensen voor wie pijn, hetzij met een bekende hetzij met een onbekende oorzaak, een vast kenmerk van hun leven is. Die pijn staat bekend als ‘chronische pijn’.
Als u meer dan drie maanden achtereen pijn hebt, bent u een van de miljoenen mensen met chronische pijn. Uit de nieuwste cijfers blijkt dat meer dan 20 procent van alle mensen over de hele wereld last heeft van chronische pijn, merendeels volwassenen1. Behalve dat chronische pijn altijd vervelend is, zorgt deze soort pijn er ook voor dat u niet meer helder kunt denken en voelen, over uzelf en over de wereld in het algemeen.
Pijn is zelden een symptoom dat op zichzelf staat:2 hij gaat vaak samen met vermoeidheid, slapeloosheid, passiviteit, een verzwakte immuunfunctie en stemmingswisselingen zoals gevoelens van hopeloosheid, angst, neerslachtigheid, prikkelbaarheid en ongerustheid, die elk op zich de pijnwaarneming nog kunnen versterken.
Chronische pijn kan uw sociale en werkrelaties negatief beïnvloeden. In een Amerikaans onderzoek uit 1997 bleek chronische pijn verantwoordelijk te zijn voor 12 procent van het arbeidsverzuim in dat jaar, terwijl 42 procent van de werknemers zei dat chronische pijn hun familierelaties negatief beïnvloedde en 48 procent een depressie had meegemaakt.3
 

De gebruikelijke behandeling
Men zou toch denken dat de medische wetenschap enkele doeltreffende methoden zou hebben bedacht om zo’n wijdverbreid probleem te behandelen. Natuurlijk staat het verlichten van acute pijn (zoals bij kanker) en postoperatieve pijn tegenwoordig op de agenda van de geneeskunde. Artsen noemen dit soort pijn tegenwoordig ‘het vijfde leventeken’ en houden dit aspect net zo nauwkeurig in de gaten als hartslag, bloeddruk, ademhaling en lichaamstemperatuur.
Niettemin hanteren wij bij pijn nog steeds een vrij grove aanpak. Pijnstillende geneesmiddelen (analgetica) vormen de meest gebruikte methode. Milde vormen van pijn kunnen worden verlicht met paracetamol (acetaminofen) of aspirine en met NSAID’s (niet-steroïde ontstekingsremmers) zoals ibuprofen, die zowel op recept als vrij verkrijgbaar zijn. Sterkere geneesmiddelen kunnen worden gebruikt om lastiger vormen van pijn te behandelen.
Het is niet verwonderlijk dat de meeste mensen gewoon naar de hun vertrouwde pijnstiller grijpen wanneer ze last hebben van hoofdpijn, pijn in de rug of een sportblessure. Die is vaak effectief en soms zelfs heel passend. Maar het gebruik van NSAID’s heeft vele nadelen, met name op langere termijn. Zo bleek uit een Amerikaanse analyse dat zo’n 107.000 mensen jaarlijks in het ziekenhuis terechtkomen wegens maag- en darmproblemen in verband met NSAID’s en dat er alleen al onder artritispatiënten minstens 16.500 sterfgevallen per jaar plaatsvinden door de bijwerkingen van NSAID’s4. De grote meerderheid van deze patiënten (81 procent) had geen maag- en darmproblemen toen zij nog geen NSAID’s gebruikten5.
Eerder had de Amerikaanse Food and Drug Administration dit sterftecijfer nog hoger gesteld. Zijn schatting was dat het gebruik van NSAID’s verantwoordelijk was voor 20.000 sterfgevallen per jaar, vergelijkbaar met het jaarlijkse aantal gevallen met de ziekte van Hodgkin of aids in de VS6. In het Verenigd Koninkrijk en in Duitsland zien we een zelfde beeld7.
Andere onderzoeksgegevens wijzen erop dat wanneer oudere patiënten recent NSAID’s hebben gebruikt, zij twee keer zoveel kans hebben om in het ziekenhuis te worden opgenomen wanneer zij door een congestieve hartinsufficiëntie getroffen worden8. In een volgende studie bleek dat wanneer zij naast NSAID’s ook diuretica gebruiken, de kans op een congestieve hartinsufficiëntie nog eens verdubbelt9.
 

Alternatieve methoden
Chronische pijn is moeilijk te behandelen omdat er zoveel verschillende oorzaken zijn. Meestal gaat deze pijn niet vanzelf weg en reageert ze ook niet op de gebruikelijke methoden voor pijnverlichting. Dit is misschien de reden waarom er meer kans op verbetering is wanneer mensen tegelijkertijd een combinatie van behandelingen ondergaan10.
De alternatieve geneeskunde heeft in dit opzicht veel te bieden. Manipulatieve therapieën zoals osteopathie en chiropraxie hebben zich reeds bewezen als manier om allerlei soorten pijn te verlichten. Massage kan eveneens helpen, hoewel de verlichting meestal tijdelijk is. Er is een indrukwekkende hoeveelheid gegevens waaruit blijkt dat acupunctuur bij verschillende soorten pijn verlichting kan brengen, bijvoorbeeld bij rugpijn en hoofdpijn. Bijstelling van het voedingspatroon (met speciale aandacht voor potentiële allergenen) kan een nuttige invalshoek zijn om chronische hoofdpijn en ontstekingen aan te pakken, terwijl lichamelijke inspanning de gewrichten en spieren sterker kan maken, wat ertoe bijdraagt dat schade wordt hersteld en voorkomen.
 

De producten
Voor deze test hebben we gezocht naar producten die bedoeld zijn voor de meest voorkomende soorten chronische pijn: pijn in de rug, hoofdpijn, overbelaste spieren en sportblessures. En omdat wij in het Westen veel te veel pillen slikken tegen pijn, hebben we vooral gezocht naar een aanpak waarbij we niks hoeven te slikken maar die we toch gemakkelijk in onze gebruikelijke manier van leven kunnen integreren.
In het algemeen zijn deze producten te verdelen in twee categorieën: producten die ingrijpen op de elektromagnetische (EM) krachten van het lichaam en producten die de pijn plaatselijk verlichten door middel van een licht pijnstillend effect.
Het is intrigerend dat het aantal producten en apparaten dat met elektromagnetische krachten werkt, de laatste tijd enorm is toegenomen. Wie al het een en ander weet over acupunctuur en elektroacupunctuur, zal al een idee hebben van de manieren waarop we de eigen genezende impulsen van het lichaam kunnen gebruiken om de pijn te verlichten.
Een trauma beïnvloedt het elektrische vermogen van cellen in het beschadigde weefsel, waardoor een gebied ontstaat dat een veel hogere weerstand heeft dan gezond weefsel11. Elektriciteit heeft, evenals water, de neiging de weg van de minste weerstand te kiezen, zodat impulsen het beschadigde gebied gewoon links laten liggen. Dit leidt tot een geringere bloeddoorstroming en een veel tragere genezing12. Door heel kleine elektrische stroompjes naar een beschadigd of ontstoken gebied te sturen kan de bloedtoevoer naar dat gebied worden bevorderd en kan het genezingsproces bespoedigd worden. Verder beweren sommige fabrikanten dat elektrische prikkeling de afgifte van pijnstillende endorfinen bevordert, hoewel het bewijs daarvoor minder overvloedig is.
Bij het beoordelen van de verschillende producten hebben we gekeken of er een duidelijke uitspraak wordt gedaan over wat het product wel en niet kan en of er negatieve effecten verbonden zijn aan gebruik van het product. We hebben ook gezocht naar eventuele onderzoeksgegevens over het product of de achterliggende theorie.
Verder hebben we beoordeeld in hoeverre het product praktisch in het gebruik is. Dit geldt met name voor de energiebehandelingen. Zo kunnen TENS-apparaten bijvoorbeeld pijn verlichten, maar slechts bij sommige mensen13. Vaak zijn deze apparaten ook moeilijk mee te nemen, terwijl de draden en bevestigingspunten zorgvuldig moeten worden aangebracht en de bewegingsvrijheid kunnen belemmeren. Een beter alternatief zijn apparaatjes die in een handtas of koffer kunnen worden meegenomen of in een bureaula of medicijnkastje bewaard kunnen worden, zodat ze gemakkelijk te gebruiken zijn wanneer de pijn toeslaat.
Zoals gebruikelijk hebben we ook gekeken of we waar voor ons geld kregen. In tegenstelling tot een supplement dat elke dag wordt ingenomen, worden producten voor pijnverlichting meestal maar sporadisch gebruikt en zullen sommige mensen meer pijnverlichting nodig hebben dan anderen, want pijnervaring is subjectief. Daarom is althans op dit vlak niet gemakkelijk vast te stellen of producten hun geld waard zijn. Sommigen zullen trouwens aanvoeren dat snelle pijnverlichting onbetaalbaar is.

• Pain Ease Patch. Distributeur: Lifes2good (0845 602 1632). Prijs: GBP 24,95. Beoordeling: ****.
Verkrijgbaar via Engelse en Amerikaanse webwinkels die naar het buitenland verzenden, zoals www.patient-pharmacy.co.uk of www.wellcene.co.uk. In Nederland is verkrijgbaar de Pain Away Patch (€ 29,50 bij www.takecare.nl).
Dit simpele apparaatje heeft twee bevestigingsplaatjes, elk met een heel kleine geïntegreerde accu, die verbonden zijn door een dun draadje. De werking ervan wordt onderschreven door rugbyspeler Keith Wood en voormalig Wimbledonkampioene Virginia Wade. Het wordt aanbevolen voor rugpijn, verkrampte spieren, pijnlijke schouders, knie- en gewrichtspijn en andere chronische spierpijn en spierklachten (zie www.lifes2good.com). De plaatjes zijn getest in verschillende ongepubliceerde onderzoekjes in Engeland en Duitsland en ze blijken onder andere verlichting te geven bij fibromyalgie en menstruatiepijn. De plaatjes vallen bijna niet op en zijn herbruikbaar voor in totaal 500 uur therapie. Om het beste resultaat te verkrijgen moeten ze drie tot vijf dagen continu worden aangebracht. Hoewel ze bijzonder sterk kleven, vinden wij dat ze hun geld waard zijn (omgerekend 7,5 eurocent per uur) en dat hun effectiviteit redelijk is aangetoond.

PAIN®GONE. Distributeur: UK Care Products (0114 281 3030). Prijs: € 52,95, verkrijgbaar bij bijv. www.wellsana.nl. Beoordeling: ****.
Bij elke ‘klik’ van de PAIN®GONE-pen wordt een waarneembaar, maar gereguleerd elektrisch stroompje (1-2 Hz) afgegeven dat, aldus de fabrikant, de aanmaak van endorfinen stimuleert en het pijngevoel vermindert.
Onderzoeken in ziekenhuizen in Sheffield, Gwent en elders die niet (in medische vakbladen) gepubliceerd zijn, bevestigen dat de pen inderdaad tijdelijk verlichting geeft bij tenniselleboog, lagerugpijn, pijn in grote gewrichten en aandoeningen in het kniegewricht. De distributeur voert aan dat het ook helpt bij artritis, reuma, ischias, osteoporose, kiespijn, migraine, menstruatiepijn, sportblessures en spierpijn. Niet iedereen zal echter in staat zijn zichzelf de aanbevolen 30 of 40 (soms pijnlijke) ‘prikken’ toe te dienen om pijn te verlichten.
Het is een dure aankoop, maar het is een stevig en handig apparaatje dat wel 100.000 stroomstootjes kan geven (35 keer ‘prikken’ kost 3 eurocent), waarmee het op de lange duur goedkoper is dan alle andere producten die we hier bespreken.

• Acustat. Distributeur: Transpen Marketing Ltd (01254 263 174). Prijs: GBP 11,99 (verpakking met twee pleisters). Verkrijgbaar via Engelse en Amerikaanse webwinkels die naar het buitenland verzenden, zoals www.goodhealthmatters.co.uk of www.kaysmedical.com. Beoordeling: ***.
Het ziet eruit als een gewone pleister, maar er zijn gepubliceerde onderzoeksgegevens die de werking te staven. Acustat is een microporeus polymeermembraan dat een sterke negatieve elektrostatische lading opslaat om een therapie met heel kleine elektrische stroompjes te geven. Zodra het met de huid in aanraking komt, geeft het meer dan 48 uur een constante, pijnloze stroom van 20 microampère af.
Het is mogelijk om hiermee spierpijn te behandelen die pas na verloop van tijd ontstaat14; talloze rapporten en gevalsstudies, vaak van sporttherapeuten, stellen dat het werkt (zie www.drugfreepainrelief.co.uk). In vergelijking met de andere middelen in deze consumententest is het een duur product: één pleister kost per gebruikte dag omgerekend 4,15 euro en na ontlading is de pleister uitgewerkt. Wel is de bijgeleverde informatie duidelijk en de pleister is gemakkelijk in het gebruik. Maar het is mogelijk dat men allergisch op de pleister reageert.

• Traumeel. Distributeur: Heel Inc. Prijs: € 9,48 (tube 50 gram). Beoordeling: ***.
Traumeel is een homeopathische, ontstekingsremmende gel die gemaakt is uit veertien plantenextracten, waaronder valkruid (Arnica), goudsbloem, kamille, Echinacea, toverhazelaar, sint-janskruid, duizendblad en smeerwortel. Het is in verschillende kleine klinische studies getest bij kinderen en volwassenen en blijkt een veilig en effectief middel voor de behandeling van traumaletsel en ontsteking. De meeste onderzoeken zijn gepubliceerd in het Journal of Biomedical Therapy, het officiële blad van de Society of Homotoxicology for North America, en door een divisie van Heel Inc, de fabrikant van het product.
Dat het onderzoek van de distributeur zelf is, wil niet zeggen dat de uitkomst per se niet klopt, maar we hadden graag een onafhankelijke analyse gezien. In 1997 was Traumeel het eerste homeopathische preparaat in de geschiedenis dat in de Physicians’ Desk Reference, de Amerikaanse ‘geneesmiddelenbijbel’, werd opgenomen voor pijnverlichting. De zalf is op oliebasis, de gel niet.
De bijsluiter geeft voldoende informatie en er worden geen bijwerkingen gemeld voor dit product. Hoewel Traumeel prijziger is dan bijvoorbeeld een gemiddelde tube homeopathische Arnica, lijkt het aantal toepassingen een breder gebied te bestrijken.

1 JAMA, 1998; 280: 147-151
2 Lancet, 1999; 353: 2233-2237
3 Med Clin North Am, 1999; 83: 787-808
4 Am J Med, 1998; 105: 31S-38S
5 Arch Intern Med, 1996; 156: 1530-1536
6 J Rheumatol, 1991; 18 [Suppl 28]: 6-10
7 Akt Rheumotol, 1999; 24: 127-134
8 Arch Intern Med, 2000; 160: 777-784
9 Arch Intern Med, 1998; 158: 1108-1112
10 Med Clin North Am, 1999; 83: 555-583
11 Becker RO, The Body Electric; NY: William Morrow & Co, 1985
12 Physician Sportsmed, 1993; 21: 85-93
13 Cochrane Database Syst Rev, 2001; 3: CD003222
14 Med Sci Sports Exerc, 2002; 34: 602-607
 

kader
Wat bepaalt hoe wij met pijn omgaan?
Uit waarnemingen bij soldaten tijdens de Tweede Wereldoorlog is gebleken dat de geest een heel belangrijke rol speelt bij pijngewaarwording. Van soldaten met even verwoestende verwondingen vroeg de een om meer, de ander om minder morfine. De wijze waarop zij hun verwonding ervoeren en wat het voor hun leven betekende, bleek hierbij een centrale rol te spelen. Voor de een betekende die verwonding dat hij de veldslag had overleefd en naar huis ging. Voor de ander betekende het een zware operatie en een lager inkomen, minder mogelijkheden en andere negatieve consequenties.
Wanneer we tegenwoordig naar de behandeling van pijn kijken, is de emotionele reactie bijna net zo belangrijk als het pijngevoel zelf om te bepalen hoe goed iemand met die pijn omgaat en welke maatregelen er genomen moeten worden om de pijn te verlichten. Daarvoor zijn hypnose, psychotherapie en andere vormen van gedrags- en relaxatietherapie goede methoden om een positieve verandering in iemands pijngewaarwording tot stand te brengen.1 Uit onderzoek blijkt dat wanneer men chronische pijn leert aanvaarden, dit samengaat met een minder hevige pijn, minder angst, minder depressie en minder handicap2 terwijl daarmee ook andere problemen zoals slapeloosheid verlicht kunnen worden.3
1 J Adv Nurs, 1998; 27: 476-487
2 Pain, 1998; 74: 21-27
3 Pain, 1998; 80: 1-13