Muziek heeft positieve effecten na een beroerte, hartziekte en zelfs kanker, zo blijkt uit onderzoek.

Door Bryan Hubbard

Geluid is onlosmakelijk verbonden met ons menselijk wezen en we reageren er zo sterk op dat we mensen zelfs zouden kunnen omschrijven als ‘trillende entiteiten’. Eigenlijk, zegt bioloog Rupert Sheldrake, zijn we allemaal afzonderlijke systemen van ‘hiërarchisch geordende trillende structuren’, die weer deel uitmaken van grotere, complexere, trillende structuren in een universum van trillende energie.1
Dit idee van de mens als trillende entiteit is het uitgangspunt van geneeswijzen die werken op basis van energie en trillingen, zoals homeopathie, acupunctuur en zelfs muziektherapie. Allemaal streven ze ernaar het lichaam opnieuw af te stemmen op een gezonde trillingsfrequentie.

Muziek als therapie
Muziek als behandelwijze staat bekend als een nuttige aanvulling op de reguliere medische zorg. Muziektherapie is goed onderzocht en wordt sinds eind jaren veertig van de vorige eeuw vaak gebruikt, nadat werd ontdekt dat ziekenhuispatiënten sneller herstelden als er op hun afdeling muziek werd gespeeld.
In de 20e eeuw zorgde de Zwitserse arts en natuurwetenschapper Hans Jenny voor een stevige wetenschappelijke basis voor het effect van trillingen en geluid op materie. Hij inspireerde veel wetenschappers om onderzoek te doen naar de therapeutische toepassingen van geluid. Een van hen was de Britse natuurgenezer Peter Guy Manners. Hij stelde dat elke levende vorm trilt binnen zijn eigen specifieke frequentiebereik, maar dat dit verandert bij ziekte.

Vingerafdruk
Volgens Manners heeft elke lichaamscel dus een eigen trillingsfrequentie, waardoor ook elk lichaam een samengestelde, harmonieuze frequentie heeft die net zo uniek is als een vingerafdruk. Bij gezonde mensen is dit frequentiepatroon stabiel en constant. Maar wanneer een stoornis of ziekte het evenwicht in het lichaam verstoort, ontstaan er afwijkingen in de trillingsfrequenties. Door het lichaam aan de oorspronkelijke, gezonde trillingen bloot te stellen, gaat het zieke weefsel of orgaan meetrillen (resoneren), waardoor het lichaam weer kan herstellen.2

Muziekeffecten
De Australische holistische genezer en psychiater John Diamond gebruikt muziek en musiceren als een essentieel onderdeel van zijn behandelingen. ‘Ik heb duizenden muziekopnames getest die over een periode van tachtig jaar zijn opgenomen, en deze muziek blijkt vrijwel zonder uitzondering en vaak in hoge mate heilzaam te werken’, vertelt Diamond.
‘Muziek wordt gebruikt voor stressvermindering, ontspanning, algehele stimulerende werking, pijnverlichting en verdoving, en ook als onderdeel van speciale acupunctuurtechnieken en aanvullende behandeling bij ontwenningskuren voor medicijnen of drugs. Verder wordt muziek toegepast in programma’s om angsten en fobieën te overwinnen en slapeloosheid te verminderen, en zelfs als “kalmeringsmiddel” voor acuut psychotische patiënten.’
Diamonds ervaringen worden bevestigd door een scala aan onderzoeken dat laat zien dat muziek een gunstig effect heeft op allerlei aandoeningen, variërend van hartaandoeningen tot hyperactiviteit en depressies. Zo blijkt muziek positief te werken bij:

Beroerte: Onderzoek wijst erop dat muziek kan helpen bij de revalidatie na een beroerte. Door naar muziek te luisteren, kunnen slachtoffers van een beroerte een neurologische stoornis te boven komen die ‘visueel neglect’ wordt genoemd. Bij deze stoornis verwerken de hersenen de visuele prikkels niet goed. Daardoor is de patiënt zich niet bewust van een deel van zijn gezichtsveld, waardoor hij dat deel niet waarneemt. Als deze patiënten naar prettige muziek luisteren, verbetert hun vermogen om te zien en de aandacht te richten, zo ontdekten onderzoekers van het Imperial College in Londen. Direct na een beroerte helpt muziek ook andere cognitieve vermogens (verstandelijke vermogens) te herstellen, waaronder het verbale geheugen. Bovendien maakt muziek patiënten minder verward en depressief.3

Hartaandoeningen: Uit een grote overzichtsstudie van 23 onderzoeken waaraan bijna 1500 hartpatiënten deelnamen, blijkt dat muziek helpt de bloeddruk te verlagen, de hartslag en ademfrequentie te verbeteren, en pijn en angst te verminderen.4

ADHD: Luisteren naar muziek kan gunstige effecten hebben op het sociale gedrag van agressieve tieners met ADHD (aandachtstekortstoornis met hyperactiviteit).5

Dementie: Muziek helpt ouderen met dementie beter te functioneren.6

Pijn: Twintig minuten per dag naar muziek luisteren, blijkt pijn bij artrose sterk te verminderen.7

Kanker: Muziek verbetert de kwaliteit van leven van terminale kankerpatiënten. Ook andere kankerpatiënten die medicijnen tegen kanker gebruiken, voelen zich beter door muziek.8

Geheugenverlies: Muziek kan patiënten met posttraumatische amnesie, die zich na hersenletsel niet kunnen herinneren wat er is gebeurd, helpen hun geheugen terug te krijgen.9

Bevalling: Muziek luisteren tijdens de bevalling vermindert de pijn van de weeën.10

Angst voor medische ingrepen: Muziek blijkt kalmerend te werken bij patiënten die wachten op een stamceltransplantatie, een onaangename medische ingreep. Patiënten die een coloscopie (inwendig dikkedarmonderzoek) moesten ondergaan en naar muziek luisterden, hadden minder kalmerende middelen nodig en hadden een lagere hartslag en bloeddruk dan degenen die niet naar muziek luisterden.11

Stress: In een onderzoek voerden Japanse studenten een stressvolle taak uit en luisterden daarna naar ‘zeer opwekkende’ en ‘licht opwekkende’ muziek. Vervolgens werden de afweerfuncties, de reacties van het zenuw- en hormoonstelsel, en de emotionele toestand onderzocht. De licht opwekkende muziek verhoogde het gevoel van welbevinden. De zeer opwekkende muziek zorgde daarentegen voor een hogere adrenalinespiegel en meer energie, en verminderde depressie.12
Muziek heeft een belangrijk kalmerend en stressverminderend effect, zowel op gezonde als zieke mensen. Zo blijken gezonde mensen die luisteren naar het muziekstuk Canon in D-majeur van Pachelbel, minder angstgevoelens te hebben, en een lagere bloeddruk en hartslag.13 Hetzelfde resultaat is gevonden voor muziek van Bach, Vivaldi en Mozart. Muziek vermindert dus niet alleen stressgevoelens, maar ook lichamelijke stress.

Luistertherapie van Tomatis
Muziek is niet alleen goed voor het lichaam, maar kan kinderen ook helpen bij het leren. Alfred Tomatis, een Franse keel-, neus- en oorarts die in 2002 overleed, ontwikkelde een luistertherapie om het leervermogen van kinderen te verbeteren en ADHD te behandelen. Zijn therapie draait om het vermogen om actief te luisteren – in tegenstelling tot het passieve horen – naar geluidsgolven en -frequenties waarin subtiele veranderingen en variaties worden aangebracht.
Tomatis ontdekte dat dit actieve luisteren onze mentale ontwikkeling kan bevorderen, evenals het vermogen om onszelf uit te drukken en met anderen te communiceren. Uit een overzichtsstudie van vijf onderzoeken waaraan in totaal 231 kinderen meededen, is bijvoorbeeld gebleken dat de methode van Tomatis aanzienlijke verbeteringen gaf op het gebied van taal, psychomotorische vaardigheden, persoonlijke en sociale vaardigheden, en luisteren.14
Verder werd ook bij het Listening Centre in Toronto (Canada), dat in 1978 werd opgericht door Tomatis en Paul Medaule, onderzoek gedaan naar het effect van de luistertherapie. Dat gebeurde bij ruim vierhonderd kinderen en tieners met goed omschreven leerproblemen die onderpresteerden bij diverse onderwijstoetsen. In dit onderzoek gaf 95 procent van de ouders desgevraagd aan dat hun kind door de therapie was geholpen. De communicatieve vaardigheden van de kinderen bleken het sterkst te zijn verbeterd, gevolgd door de concentratieduur en het leesbegrip. Uit een vervolgonderzoek van een halfjaar later bleek dat de verbeteringen bij 83 procent van de kinderen hadden aangehouden, terwijl sommige kinderen zelfs nog verder waren vooruitgegaan.15
In een derde onderzoek kregen dertig kinderen met een ernstige ontwikkelingsachterstand de Tomatistherapie, een ‘gewone’ muziektherapie of geen behandeling. De kinderen in de twee behandelde groepen verbeterden, maar de kinderen die de Tomatistherapie hadden gekregen, gingen het meest vooruit.16 Ten slotte bleek uit een vierde onderzoek bij vijf dyslectische jongens dat de Tomatistraining bij alle jongens de leervaardigheden verbeterde. Bovendien was bij één jongen het IQ aanzienlijk gestegen.17

Het Mozarteffect
Van muziek kunnen kinderen dus beter gaan leren, maar worden ze er ook intelligenter van? Het bekendste, en misschien ook wel meest omstreden voorbeeld van de positieve werking van muziek, is het ‘Mozarteffect’. Deze term werd bedacht door Tomatis toen hij had ontdekt dat de muziek van Mozart de hersenfuncties van heel jonge kinderen beïnvloedde.
Het idee werd overgenomen en onderzocht door natuurkundige Gordon Shaw en musicus Frances Rauscher. Deze Amerikaanse onderzoekers leerden kinderen om de eerste tien minuten van Mozarts Sonate voor twee piano’s (K.448) te spelen op een keyboard of computer. Vervolgens keken ze welk effect dat had op hun cognitieve vaardigheden. Het ruimtelijk inzicht bleek in een IQ-test tijdelijk te verbeteren, maar alleen bij kinderen die Mozart hadden leren spelen op een keyboard.18
Sindsdien heeft niemand dit echter kunnen reproduceren. In een poging dit verschijnsel te verklaren, hebben onderzoekers van de Universiteit van York in Toronto een sonate van Mozart vergeleken met een Adagio van Albinoni. Hun conclusie was dat het Mozarteffect niets meer inhield dan een verhoogde alertheid en stemmingsverandering als reactie op de muziek.19 Toch doet zelfs deze bevinding vermoeden dat er iets aan de hand is, ook al maakt muziek ons niet direct slimmer.

Epilepsie en Mozart
Onderzoekers van de Universiteit van Illinois keken ook nog naar een ander ‘Mozarteffect’. Epilepsiepatiënten blijken namelijk minder epileptische aanvallen te krijgen als ze naar muziekstukken luisteren van Mozart, J.S. Bach en diens zoon J.C. Bach, terwijl dat niet het geval is bij muziekstukken van Chopin en 55 andere componisten. Een mogelijke verklaring die de onderzoekers hiervoor vonden, was dat de patronen in de muziek van Mozart en beide Bachs op dezelfde manier in de hersenen resoneren als het proces waarbij informatie in de hersenschors wordt gecodeerd.20

Sterk of zwak
Wie de muziek ook heeft gecomponeerd, het is duidelijk dat muziek een positieve invloed op de gezondheid kan hebben. Genezers als John Diamond hebben allerlei soorten muziek onderzocht en hebben zo ‘muziekmenu’s’ samengesteld met nummers die gunstig werken bij allerlei aandoeningen, toestanden en stemmingen.
Diamond werd daarbij geïnspireerd door George Goodheart. Deze Amerikaanse arts uit Detroit is de grondlegger van de toegepaste kinesiologie, een methode waarmee kan worden bepaald wat het effect is van allerlei stoffen op het lichaam. Goodheart bedacht hiervoor de zogenoemde spiertests (zie kader). Met deze tests wordt gekeken hoeveel weerstand iemand met zijn arm kan bieden, terwijl hij aan een bepaalde stof wordt blootgesteld. Meestal lukt dat goed en test de ‘indicatorspier’ sterk. Maar zodra iemand wordt blootgesteld aan een schadelijke stof, zoals suiker, voedseltoevoegingen of allergenen, lukt dat niet meer en test de indicatorspier zwak.
Diamond ontdekte dat hij met Goodhearts spiertests ook allerlei andere soorten goede of slechte prikkels kon opsporen. Zo blijkt de indicatorspier zwak te testen als iemand negatieve gedachten heeft of aan bepaalde soorten muziek wordt blootgesteld. Diamond noemt zijn methode ‘gedragskinesiologie’ en heeft deze door de jaren heen bij duizenden mensen toegepast om op een snelle manier te bepalen hoe ze door bepaalde muziek of gedachten worden beïnvloed.
Opvallend is dat Diamond, als enige, wijst op de nadelige effecten van digitale muziek, zowel cd-opnames als digitale opnames op ouderwetse lp’s. Door jarenlange ervaring heeft hij geleerd dat luisteraars zwak testen bij het horen van een muziekstuk op een cd, maar sterk testen als ze hetzelfde muziekstuk horen in een analoge versie.21

De juiste frequentie
In de klassieke muziek hebben vooral de composities van Beethoven en Brahms een positieve werking, zegt Diamond. Dat geldt ook voor traditionele jazzmuziek en nummers uit de jaren twintig en dertig, zoals Ain’t she sweet, dat later door beroemdheden als The Beatles en Frank Sinatra werd gecoverd. Zelfs traditionele rock-’n-rollnummers en muziek van The Beatles slagen voor de spiertests van Diamond.22
Ook anderen, waaronder psycholoog en componist John Ortiz, en de musici Kate en Richard Mucci, hebben ‘menu’s’ samengesteld met muziek waarmee je verschillende negatieve toestanden kunt opheffen en positieve toestanden bevorderen.23 Ortiz, die met een wat ruimere blik te werk ging, ontdekte bijvoorbeeld dat ook veel hedendaagse bands en nummers een gunstige invloed hadden op zijn patiënten.
Muziek is dus niet alleen leuk om naar te luisteren, maar kan ook een uitstekend hulpmiddel zijn om uw lichaam af te stemmen op de juiste frequentie.

Muziek voor het leven
Muziek beïnvloedt onze stemming. Muziek kan boosheid als sneeuw voor de zon laten verdwijnen, maakt korte metten met een neerslachtige bui of geeft ons extra energie. Maar hoe vindt u de juiste muziek? Vaak leidt uw gevoel u daar vanzelf naartoe. Als vertrekpunt kunt u de onderstaande lijst gebruiken, een kleine selectie uit het muziekmenu van John Ortiz, waarmee hij al duizenden patiënten heeft geholpen.

Opbeurende muziek:
Beethoven, 1e deel, pianosonate nr. 14 (Mondscheinsonate)
Schubert, Militärmarsch
Mendelssohn, Mailüfte
Wagner, Liebestod uit Tristan und Isolde
The Beatles, She’s leaving home
The Beach Boys, Good vibrations

Stimulerende muziek:
Mozart, symfonie nr. 35 in d-majeur (K.385, Haffner), symfonie nr. 41 in c-majeur (K.551, Jupiter)
Beethoven, 3e deel, symfonie nr. 7 in a-majeur, opus 92
David Bowie, Let’s dance
Oasis, What’s the story?
Stevie Wonder, Innervisions

Inspirerende muziek:
Schubert, ouverture, Rosamunde, opus 26
Sjostakovitsj, 2e deel, symfonie nr. 5 in d-mineur
Händel, Hallelujah-chorus van Messiah

Muziek om boosheid te verwerken:
Berlioz, Symphonie fantastique
De Falla, Danza ritual del fuego uit El amor brujo
The Beatles, Revolution
The Jam, The modern world
John Lennon, Cold turkey

Spiertest voor de beste muziek
Wilt u een eigen muziekmenu samenstellen dat goed voor u werkt? Selecteer dan uw favoriete muziekstukken door gebruik te maken van de toegepaste kinesiologiemethode van John Diamond. Met deze eenvoudige spiertest brengt u onmiddellijk in beeld wat uw reactie is op muziek. Vraag uw partner, een vriend of familielid om u te helpen.
• Ga rechtop staan en kijk uw partner aan. Laat uw rechterarm ontspannen langs uw lichaam hangen en strek uw linkerarm recht voor u uit.
• Vraag uw partner om de linkerhand op uw rechterschouder te plaatsen om u te stabiliseren, en met de andere hand uw linkerarm net boven de pols vast te pakken.
• Vraag uw partner snel en krachtig op uw arm te duwen – zodanig dat u uw arm voelt meeveren. U biedt daarbij zoveel weerstand als u kunt. Vrijwel altijd zal uw spier dan ‘sterk testen’. Met andere woorden: zelfs als uw partner snel en hard duwt, zal uw arm niet ver naar beneden gaan.
• Zet dan een van uw favoriete muziekstukken op.
• Laat uw partner uw linkerarm weer naar beneden duwen, maar nu terwijl u naar de muziek luistert.
• Als de muziek uw energie verlaagt, zult u de druk op uw arm niet kunnen tegenhouden en zal de deltaspier (schouderspier), die Diamond de ‘indicatorspier’ noemt, zwak testen. Als de muziek een positieve werking heeft, kunt u de druk op uw arm wel weerstaan.
• Muziek beïnvloedt ook al uw andere spieren. De schouderspier wordt echter gebruikt omdat die het gemakkelijkst is te testen.

Bronnen:

1 Sheldrake, R. Of sound mind and body: music and vibrational healing. Cymatics video, citaat uit de film van Jeff Volk
2 Manners, P.G. ‘Cymatics healing by sound’, in: The eclectic viewpoint, 10 februari 2001
3 Proc Natl Acad Sci USA, 2009; 106: 6011-6; Brain, 2008; 131: 866-76
4 Cochrane Database Syst Rev, 2009; 2: CD006577
5 J Music Ther, 2003; 40: 283-301, 302-23
6 Nurs Health Sci, 2004; 6: 11-8
7 J Adv Nurs, 2003; 44: 517-24
8 J Music Ther, 2003; 40: 113-37; Hawaii Med J, 2007; 66: 292-5; Zhongguo Zhong Xi Yi Jie He Za Zhi, 2001; 21: 891-4
9 J Music Ther, 2001; 38: 170-92
10 Pain Manag Nurs, 2003; 4: 54-61
11 Cancer, 2003; 98: 2723–9; Appl Nurs Res, 2002; 15: 126-36
12 J Music Ther, 2003; 40: 189-211
13 South Med J, 2005; 98: 282-8; J Music Ther, 2001; 38: 254-72; Schweiz Rundsch Med Prax, 1999; 88: 951-2
14 Intl J Listening, 1999; 13: 12-23
15 Stutt HA. The Tomatis method: a review of current research. Montreal: McGill University, 1983
16 De Bruto CME. ‘Audio-psycho-phonology and the mentally retarded child: an empirical investigation’, gepresenteerd op de First Congress on Audio-psycho-phonology, 1983
17 Roy RT. ‘Perceptual processing abilities and academic skills: intensive case studies of audio-psycho-phonological remedial training with five dyslexic boys.’ Academisch proefschrift, University of Ottawa, 1980
18 Neurol Res, 1997; 19: 2-8
19 Psychol Sci, 2001; 12: 248-51
20 Clin Electroencephalogr, 2000; 31: 94-103
21 Diamond J. Your body doesn’t lie. New York: HarperCollins, 1979
22 Diamond J. The life energy in music, vol. I-III. New York: Archaeus Press, 1986
23 Mucci K, Mucci R. The healing sound of music. Tallahassee, FL: Findhorn Press, 2000