Dane Johnson was doodsbang toen hij op zijn negentiende achter zich in de toiletpot keek en zag dat die rood was van het bloed. Jarenlang hield hij voor iedereen verborgen dat hij bij vlagen bloed bij zijn ontlasting had, maar uiteindelijk kon hij het niet langer negeren.

Toen Johnson 23 jaar oud was, werkte hij 60 uur per week als IT’er, sliep aan zijn bureau en at onderweg; ook was hij geïsoleerd, eenzaam en altijd gestrest. Hij had zijn leven als persoonlijk trainer in de stad waar hij studeerde opgegeven om het ‘te gaan maken’ in het bedrijfsleven, en dat was hem niet in de koude kleren gaan zitten.

Johnson kreeg te horen dat hij colitis ulcerosa had: een ontstekingsziekte van de darmen (inflammatory bowel disease of IBD) die wordt beschouwd als het gevolg van een fout in het immuunsysteem, waardoor het eigen lichaam wordt aangevallen. Een klassieke auto-immuunziekte dus.1 In Nederland hebben ruim 80.000 mensen IBD. Naar schatting heeft iets meer dan de helft daarvan colitis ulcerosa, en iets minder dan de helft de ziekte van Crohn.2

In Amerika hebben 1,4 miljoen mensen IBD en wereldwijd zijn het er miljoenen.3 Zoals de naam al zegt, zijn deze ziekten het gevolg van ontstekingen in verschillende delen van het spijsverteringskanaal. Die leiden tot akelige zweren in de darmen, chronische diarree, koorts en een verstoorde opname van voedingsstoffen, wat zorgt voor vermoeidheid, een lekkende darm en gewichtsverlies. De diagnose is niet heel duidelijk: er is een overlap tussen colitis en Crohn, en in 15 procent van de gevallen is onduidelijk welke van de twee iemand heeft. Bij nog eens ongeveer 15 procent wordt de diagnose na verloop van tijd bijgesteld.4

Dat was ook het geval bij Johnson. Zijn diagnose was slechts het begin van een lang verhaal met veel darmproblemen. ‘Ik kreeg te horen dat er niets aan te doen was, dat ik de rest van mijn leven ziek zou zijn en ermee moest leren omgaan, dat ik een verhoogd risico op dikkedarmkanker had en dat ik zonder behandeling zou afstevenen op een operatie om mijn dikke darm te verwijderen.’

Het immuunsysteem is de aanstichter

Hoewel artsen darmziekten in het verleden altijd beschouwden als puur een aandoening aan de spijsverteringsorganen, weten ze tegenwoordig dat het immuunsysteem de aanstichter is. Er worden daarom nieuwe diagnostische onderzoeken ontwikkeld om biomarkers van het immuunsysteem op te sporen, zoals cytokines. Die kunnen per aandoening verschillen.5

De afgelopen jaren is ook uit onderzoek gebleken dat de balans tussen bacteriën, virussen en zelfs wormpjes die in de darmen leven (de darmmicrobiota) – en die ons voedsel helpen verteren, voedingsstoffen produceren en signalen naar ons immuunsysteem sturen – een belangrijke rol speelt bij het ontstaan van ziekten. En IBD is een systemische ziekte (d.w.z. die het hele lichaam treft) die zich kenmerkt door ontsteking. Daarom houdt ze verband met veel andere aandoeningen zoals gewrichtsontsteking, coronaire hartziekte (ziekten van de kransslagaders) en osteoporose (botontkalking). En doordat de behandeling van IBD-symptomen vaak bestaat uit geneesmiddelen die de afweer onderdrukken (immunosuppressiva) en corticosteroïden, hebben IBD-patiënten meer kans op infecties en lymfeklierkanker.

Als de medicijnen niet werken, nemen artsen hun toevlucht tot chirurgie: ze snijden de zieke gedeelten van de darmen weg. Maar dat kent vele risico’s en de resultaten zijn lang niet altijd bevredigend. Uit een literatuurstudie blijkt dat bij 70 tot 90 procent van de patiënten de ziekte al binnen een week na de operatie terugkeert, en 60 procent van de patiënten krijgt binnen tien jaar weer symptomen. Een derde van de IBD-patiënten die een operatie hebben ondergaan, moet opnieuw worden geopereerd.6

In stilte lijden

Corticosteroïden en ontstekingsremmende middelen hielpen Johnson aanvankelijk om zijn opvlammende colitis onder controle te krijgen. Hij zegde zijn stressvolle baan op en zocht als remedie in Californië de zon, de zee en het goede leven op. Hij was knap en had het juiste postuur om als fotomodel voor kledingmerken aan het werk te gaan; het duurde niet lang of hij werd ingehuurd door het prestigieuze modellenbureau Ford Models in New York.

In 2011 – Johnson was toen 24 – ging hij in een modellenhuis in Miami wonen (‘met een paar van de mooiste vrouwen die ik ooit heb gezien’). Er werd veel gefeest en hij verdiende tienduizenden dollars met fotoshoots voor kledingmerken als Gap en Tommy Hilfiger.
‘Ik vond mezelf een coole gast en had het idee dat niets me meer in de weg stond om de top te bereiken,’ zegt hij. Behalve dan dat ‘ik amper op mijn benen kon staan en mijn ontlasting waar ik telkens bloed in had, niet kon ophouden.’

Johnson probeerde de werkelijkheid van zijn ziekte te negeren en de schone schijn op te houden, maar dit bleek onmogelijk. Zijn remedie werkte niet. Zijn buikpijn was niet te harden, hij moest 25 tot 30 keer per dag naar de wc rennen. Hij had daarnaast cystische acne (een hardnekkige vorm) ontwikkeld en viel erg af.

Acht maanden nadat hij zijn contract bij Ford Models getekend had, had hij een keer een afspraak met zijn agent, die hem niet eens herkende. Hij kon zijn ziekte niet langer verborgen houden. Een campagne voor Sketchers-schoenen werd afgeblazen: Johnson werd binnen een uur naar huis gestuurd omdat hij te zwak en te mager was. De druppel die de emmer deed overlopen, was dat hij een keer de controle over zijn darmen verloor terwijl hij kwaliteitskleding aanhad ter waarde van duizenden dollars. ‘Toen was het over,’ zegt hij en hij zette een punt achter zijn loopbaan als model. ‘Ik was ten einde raad en ik schaamde me kapot,’ vertelde hij ons.

De omgeving

Waarschijnlijk hebben IBD-patiënten een genetische aanleg voor hun ziekte, maar erfelijkheid is niet het hele verhaal. De ziekte is pas vanaf de industriële revolutie in de literatuur terug te vinden, en de ziekte van Crohn is pas in 1932 voor het eerst beschreven. Daarom gaan er vermoedelijk nieuwe omgevingsoorzaken schuil achter het ziekteproces. Daarvan zijn er al veel geïdentificeerd: van roken, flesvoeding voor baby’s en infecties7 tot receptgeneesmiddelen zoals de anticonceptiepil, NSAID’s (niet-steroïdale ontstekingsremmers), antibiotica8 en zelfs vaccinaties, vooral die met aluminium als hulpstof.9

Deze factoren hebben allemaal één ding gemeen: het vermogen de samenstelling van de darmmicrobiota te veranderen. Waarschijnlijk zorgt deze onderliggende ‘dysbiose’ (de disbalans in de darmmicrobiota) ervoor dat het afweersysteem op hol slaat en de aan de ziekte gerelateerde ontsteking de kans krijgt.

Artsen zijn zich nog maar sinds kort serieus gaan verdiepen in dieetfactoren, zoals vezels10 en vetten,11 als drijvende kracht achter de ziekte… en dus ook als factoren die onze microbiota weer in evenwicht kunnen brengen.

‘Laat voeding uw medicijn zijn’

Nadat Johnson bijna 30.000 dollar (27.000 euro) had uitgegeven om beter te worden, vond hij de oplossing in het onderzoek naar holistische voeding en boeken zoals The maker’s diet van Jordan Rubin, die zichzelf van Crohn genas; Doorbreek de vicieuze cirkel van biochemicus Elaine Gottschall; en Self-healing colitis and Crohn’s van fruitvegetariër David Klein, ook iemand die op eigen kracht van IBD genas.

Deze auteurs adviseren alle drie om bewerkte voedingsmiddelen, geraffineerde suikers en ook de meeste granen te laten staan, en om gezonde oliën zoals van lijnzaad, pompoenzaad en kokos te gebruiken. Johnson volgde hun advies op, en kreeg zijn gezondheid en gewicht terug. Hij had geen medicatie meer nodig en al snel had hij het gevoel dat hij weer een normaal leven kon leiden.

Maar niet lang nadat hij zijn modellenwerk weer had opgepakt, inclusief de bijbehorende leefstijl met veel feesten, kreeg hij weer last van zijn darmen. Dit keer eindigde hij in het ziekenhuis nadat hij op een modeshow niet goed was geworden. Ruim een maand later, nadat hij behandeld was met een cocktail aan medicatie zoals antibiotica en corticosteroïden, mocht hij naar huis. Hij was zwak en mager (meer dan 22 kg afgevallen) en zat in een rolstoel. Hoewel zijn artsen zeiden dat hij een operatie nodig had, was Johnson ervan overtuigd dat ‘het mijn taak was om mezelf te genezen, aangezien de artsen niets voor me konden doen.’

‘Ik begon te bidden,’ vertelt hij en hij startte elke dag met de belofte dat hij er alles aan zou doen zichzelf te genezen. En hij eindigde elke dag met dankbaarheid voor het feit dat hij dat had gedaan. Hij mediteerde, visualiseerde zijn genezing, zorgde voor lichaamsbeweging, vastte en hield een dagboek bij om de veranderingen in zijn voeding, supplementen en kruiden te noteren, zodat hij kon achterhalen wat werkte. Inmiddels volgde hij een voedingsprogramma en wierp hij zich op zijn studie.

Niet alleen de voeding, alleen het bidden of alleen de supplementen hielpen hem beter te worden, zegt hij nu. Het was de combinatie van al die dingen. ‘Het allerbelangrijkste was de controle los te laten, vertrouwen te hebben,’ zegt hij. ‘Het gaat erom vertrouwen te krijgen: geloof plus hard werken is vertrouwen!’

Op dit moment heeft Johnson een gezond gewicht van 80 kilo, gebruikt hij helemaal geen medicatie meer en heeft hij geen ziekteverschijnselen. Hij wil graag aan anderen vertellen hoe je met natuurgeneeskunde de symptomen van Crohn en andere auto-immuunziekten kunt genezen. ‘Ik heb het gevoel dat het doel in mijn leven is om anderen te informeren over deze ziekte en de opties die ze hebben,’ zegt hij.

Johnson is medeoprichter van de Amerikaanse Crohn’s & Colitis Nutrition Foundation: een stichting die zich inzet voor betaalbare voeding voor mensen met een chronische ziekte. Binnenkort verschijnt zijn boek Going with your gut en hij bereidt een realityshow over natuurlijke genezing voor. Hij heeft een studie holistische voeding gevolgd en begeleidt andere mensen met IBD, overal ter wereld (zie www.crohnscolitislifestyle.com).
Hieronder volgen enkele leefstijladviezen die Johnsons aan zijn cliënten geeft.

1 Eet minder koolhydraten

Veel mensen ervaren enorme verbeteringen als ze gluten uit hun dieet schrappen. Als ze minder graanproducten zoals tarwe, rogge en gerst gaan eten, verlagen ze daarmee hun totale hoeveelheid koolhydraten significant. Koolhydraten, vooral die uit zetmeel- en suikerrijke voedingsmiddelen, gaan als ze niet helemaal verteerd kunnen worden in de darmen gisten en rotten. Als er wondjes in de darmwand zitten, zoals bij IBD, lekken er giftige stoffen en onverteerde voedselbestanddelen naar de bloedbaan, waardoor ze elders in het lichaam schade kunnen aanrichten.
Ook complexe (meervoudige) koolhydraten vormen voeding voor slechte bacteriën en gisten, waardoor er een overgroei kan ontstaan.

2 Eet minder lectinen

Johnson merkte verschil als hij minder voedingsmiddelen at die veel lectinen bevatten: eiwitten in plantaardige voeding, met name granen. In onze darmen binden lectinen zich aan koolhydraatmoleculen, waardoor ze de celmembranen kunnen beschadigen en het slijmvlies van de darmen kunnen irriteren. De meeste mensen hebben mechanismen ontwikkeld om zich tegen lectine te beschermen, maar bij IBD-patiënten van wie het darmslijmvlies al beschadigd is, kan voedsel met veel lectine de ontsteking in de darmen verergeren.
Johnson adviseert om nachtschadeplanten die veel lectinen bevatten, te schrappen (zoals rauwe tomaten en paprika’s), en verder cashewnoten, quinoa, de meeste bonen en peulvruchten, en de zuivel van koeien die maïs en soja gevoerd krijgen.

3 Vermijd koffie

Johnson adviseert IBD-patiënten geen koffie te drinken, omdat het slecht is voor het spijsverteringskanaal en een tekort aan voedingsstoffen kan veroorzaken.

4 Kies de juiste vetten

Uit onderzoek blijkt dat een hoge consumptie van omega 3-vetzuren verband houdt met een verminderde kans op colitis ulcerosa. Omega 3-vetzuren zitten in walnoten, lijnzaad en vette vis zoals zalm, makreel, haring en forel.

Omgekeerd is er een verband tussen veel transvetten in de voeding en een verhoogd risico op ontstekingsziekten.11 Transvetten zijn vetten die (deels) gehard zijn door verhitting. Ze worden als emulgator aan voedingsmiddelen toegevoegd: mogelijk is dat de reden waarom emulgatoren in verband zijn gebracht met de stijging van Crohn en andere spijsverteringsziekten.12 Laat alles staan waar mono- en diglyceriden van vetzuren op de ingrediëntenlijst staan.

Er zijn ook goede verzadigde vetten, waar al veel patiënten met Crohn en colitis baat bij hebben gehad. Kokosolie bijvoorbeeld, is een plantaardig verzadigd vet, rijk aan middellangeketenvetzuren, laurinezuur en decaanzuur (of caprinezuur). Deze olie blijkt antivirale, antibacteriële en antifungale eigenschappen te hebben en blijkt zeer effectief te zijn tegen Candida-infecties.

Onderzoekers van de Case Western Reserve Universiteit in Ohio ontdekten dat muizen met de ziekte van Crohn die kokosolie en cacaoboter te eten kregen, een belangrijke verandering in de samenstelling van hun microbioom te zien gaven. (Deze dierproeven hoeven niet per se ook voor mensen te gelden.) De hoeveelheid bacteriën die verband hield met de ziekte daalde bij de muizen met maar liefst 30 procent, en hun ziekteverschijnselen werden ook minder. Zelfs muizen die lage concentraties kokosolie of cacaoboter kregen, vertoonden een vermindering van de ontsteking van hun dunne darm.13

‘De vondst is opmerkelijk omdat het betekent dat iemand met de ziekte van Crohn, alleen door over te stappen op andere vetten in zijn dieet een gunstige invloed kan uitoefenen op zijn darmbacteriën en ontsteking. Patiënten hoeven alleen maar ‘slechte’ vetten door ‘goede’ te vervangen, en een normale hoeveelheid te eten,’ zegt hoofdonderzoeker Alexander Rodriguez-Palacios.

Essentiële vetzuren hebben een sterk ontstekingsremmend effect, en ze zijn cruciaal voor het functioneren van het zenuwstelsel en het hormoonstelsel en bij het herstel van darmweefsel. Maar ze zijn vaak moeilijk uit voeding te halen, dus bij IBD is het belangrijk om supplementen te gebruiken.

5 Drink bouillon

Bottenbouillon van kip, rund, hert, lam of vis is zeer voedzaam voor de darmen en wordt ook makkelijk opgenomen.
Het is een goede bron van de bouwstenen van het darmslijmvlies: collageen, aminozuren zoals arginine, glutamine en glycine, en mineralen zoals magnesium, fosfor, silicium en zwavel.

Door het koken van collageen ontstaat er gelatine, dat helpt bij de afbraak van eiwitten en het darmslijmvlies kalmeert. Het is niet alleen nuttig bij het lekkendedarmsyndroom, maar ook voor de afgifte van maagsappen en herstel van het darmslijmvlies. (Recept bottenbouillon zie kader.)

6 Maak uw eigen zuurkool

Het is een goed idee om probiotica te gebruiken om uw darmmicrobiota van nieuwe microben te voorzien. Traditioneel gefermenteerde voedingsmiddelen zoals zuurkool en kimchi bevatten veel meer probiotica (oftewel ‘goede’ darmbacteriën die het microbioom in evenwicht brengen) dan de capsules die te koop zijn. Joseph Mercola, een bekende voorstander van een natuurlijke gezondheid, stuurde een monster van zijn zuurkool naar een laboratorium om te laten testen. Wat bleek? Een portie van 170 gram van zijn gefermenteerde groenten bevatte letterlijk 10 triljoen bacteriën. Dat betekent dat 50 gram zelfgemaakte zuurkool al meer probiotica bevat dan een hele pot met 100 capsules.

Als u een ontstekingsziekte van de darmen hebt, kan het in het begin lastig zijn om gefermenteerde voedingsmiddelen te eten. Die kunnen namelijk de darmen irriteren of te veel ‘slechte’ bacteriën ineens om zeep helpen. Dat zorgt ervoor dat er veel giftige stoffen door de beschadigde darmwand lekken en in de bloedbaan terechtkomen, wat nieuwe symptomen kan veroorzaken. Daarom wordt vaak aangeraden langzaam met gefermenteerde voedingsmiddelen te beginnen: eerst een theelepel zuurkoolsap die u door een kop bouillon roert (niet te heet, want dan gaan de bacteriën dood), en vervolgens de hoeveelheid die u neemt langzaam opbouwen.

7 Zorg voor voldoende slaap

Maak een prioriteit van een goede nachtrust: dat is volgens Johnson essentieel om uw lichaam te laten genezen. ‘De slaap voor middernacht is twee keer zo heilzaam als de slaap daarna. Dat is het moment waarop we de meeste melatonine in ons lijf hebben en we de meeste remslaap [diepe slaap] krijgen.’

8 Sta positief in het leven

Johnson kreeg tijdens zijn weg naar genezing een keer ruzie aan de telefoon met een bezorgd familielid, dat vond dat hij het advies van zijn artsen moest opvolgen. ‘Ik raakte van streek en kreeg hevige pijn in mijn buik. Echte pijn.’ Op dat moment realiseerde hij zich dat het omgaan met stress cruciaal was voor zijn genezing, en hij besloot actief op zoek te gaan naar positieve energie en die in zijn leven te ontwikkelen.

Johnson ging zich verdiepen in alle kleine manieren waarop hij zijn leven een positieve wending kon geven: zijn energie te vergroten, net zoals hij als economiestudent en belegger geleerd had zijn rijkdom te vergroten.

Nu zegt hij tegen IBD-patiënten die hem raadplegen dat genezing niet alleen hun lichamelijke gezondheid betreft. Volgens Johnson gaat het erom dat ze het leven gaan leiden dat ze willen. Hij raadt ze aan de worsteling met hun ziekte positief te gaan bekijken, als een stimulans om te groeien en te worden wie ze kunnen zijn. ‘Wie had gedacht dat het ergste wat me ooit is overkomen datgene is waar ik nu juist zingeving, passie en een nieuwe loopbaan als ondernemer aan te danken heb?’

De ziekte die je gezondheid en leven vernielt ‘kan het beste zijn wat je in je leven overkomt,’ zegt hij. ‘Dit gaat over het ervaren van hoe je optimaal kunt functioneren, het ervaren van het hoogste hoogtepunt in het leven…’ Veel positiever kan het niet worden.

Literatuur:
1. Nature, 2011;474:307-17
2. https://www.mlds.nl/chronische-ziekten/crohn-ziekte-van/cijfers-crohn/
3. Gastroenterology, 2004;126:1504-17
4. World J Gastroenterol, 2015;21:21-46
5. J Crohns Colitis, 2013;7:622-30
6. Gastroenterol Hepatol (N Y), 2010;6:587-96
7. Urology, 2015 Feb 7. pii: S0090-4295(14)01380-6
8. Inflamm Bowel Dis, 2013;19:445-56
9. Clin Gastroenterol Hepatol, 2015;13:1405-15.e1
10. Gastroenterology, 2013;145:970-7
11. Gut, 2014;63:776-84
12. J Crohns Colitis, 2013;7:338-41
13. Digestive Disease Week annual conference, juni 2017; Chicago, Illinois

[kadertekst] Dane Johnsons basisshake om Crohn of colitis te genezen

Een natuurlijke smoothie met onbewerkte ingrediënten is net babyvoeding: het laat uw darmen tot rust komen, en maakt het makkelijker om voedingsmiddelen die belangrijk zijn voor genezing te verteren en te absorberen, zegt Johnson. Hier is een basisrecept dat hij graag gebruikt en dat iedereen aan zijn eigen situatie kan aanpassen, eventueel in overleg met een behandelaar.

Ongeveer 250 ml gefilterd water
Ongezoete kokosmelk (als u niet in een opvlamming zit: een periode van verergering)
1-2 theel. (5-10 ml) Udo’s oil: een mengsel van lijnzaad-, zonnebloem- en andere gezonde soorten olie.
1-2 bevroren rijpe bananen (schil ze voordat u ze invriest, dan zijn ze geschikt om in de blender te doen). Bananen bevatten geen zaden en schillen, maar wel veel voedingsvezels (en weinig niet-oplosbare vezels) en kalium, en zijn daarom ook een goede vervanger van ijs.
100-200 gram van uw favoriete biologische fruit. Bijvoorbeeld blauwe bessen, aardbeien, perzik, mango of papaja (zonder schil en zaadjes, bevat weinig niet-oplosbare vezels)
1/2-1 rijpe avocado: een rauwe groene vrucht die veel gezonde vetten en eiwitten bevat
100 gram babyspinazie (optioneel, als u rauwe bladgroenten aankunt)
1-2 theel. (5-10 ml) biologische kokosolie: rijk aan laurinezuur, bevat viruswerende eigenschappen en is een gezond, ontstekingsremmend vet
1 theel. gemalen (rode)iepenschors, een natuurlijke schors die plantaardig slijm bevat: een stof die bij vermenging met water gelachtig wordt, en een natuurlijke maagbeschermer, die ook de beschadigde darmwand kan kalmeren

1-2 theel. (5-10 ml) psylliumzemelen, gebroken lijnzaad of chiazaad als verdikkingsmiddel. Als u last hebt van diarree of problemen met aandrang, kan dit helpen. Maar als u er juist last van krijgt, schrap het dan.
1 portie L-glutamine (met circa 3-5 gram per capsule): een essentieel aminozuur dat ons lichaam nodig heeft voor talloze functies, met name voor het herstel en de opbouw van darmepitheel (darmbekleding); het bevorderen van de slijmproductie die zorgt voor een goede stoelgang; en de opbouw van spieren.

Bereiding:
In de blender en genieten maar
[einde kader]

[kadertekst] Andere supplementen ter overweging

Probiotica
De bewoners van onze darmen worden beschouwd als een belangrijke speler bij de ziekte van Crohn. Maar het onderzoek naar welke goede microben precies missen, of welke slechte microben de overhand hebben, staat nog in de kinderschoenen. Het kan zijn dat de ecologie van de microbiota per individu met een darmaandoening verschilt, en dat er niet één bepaald probioticum is dat voor iedereen met dezelfde symptomen werkt.
Bovendien kunnen in de productie volgens de gepatenteerde formule verschillende partijden verschillende stammen van een bepaalde bacteriesoort bevatten, en dus uiteenlopende effecten opleveren, en zelfs de doorlaatbaarheid van de darmen verhogen. Dat bleek in een dierstudie.1
Als u een probioticum kiest, kies dan een product met minimaal 100 miljard levende cellen per capsule.
Zorg ervoor dat het product Lactobacillus acidophilus bevat. Uit dierproeven blijkt deze bacteriesoort goed voor het voorkomen en genezen van de complicaties van een operatie bij colitis ulcerosa.2

Absorb Plus
Een heilzame shake in elementaire vorm, speciaal voor mensen met IBD, ontwikkeld door Jini Patel. Zij is ook een Crohnpatiënt die zichzelf genas en ze richtte ‘Listen to your gut’ op. Dit maaltijdvervangende poeder bevat weipoeder zónder de zuiveleiwitten die de darmen ziek kunnen maken. Het poeder is ontworpen om ontsteking te verminderen en in gewicht aan te komen.

Astralaguspoeder
Astragalus is een traditioneel Chinees kruidengeneesmiddel en een adaptogeen die het immuunsysteem stimuleert, de reactie op stress (namelijk de aanmaak van adrenaline door de bijnier) vermindert, en antioxidante en ontstekingsremmende eigenschappen heeft. De dosering is afhankelijk van of u een tinctuur, poeder, pil of thee gebruikt. Volg de instructies op de verpakking of raadpleeg een behandelaar.

Kurkuma
Dit traditionele Indiase kruid (een wortel die op gember lijkt, maar vanbinnen fel oranje is) bevat curcumine en andere moleculen die zeer ontstekingsremmend zijn. Uit een studie in 2017 bleek dat curcumine de schade aan de cellen waarmee de darmen zijn bekleed kon voorkomen,3 en uit een studie in 2015 bleek dat curcumine diezelfde darmbekleding tegen aanvallen door bacteriën beschermt.4

Macawortel
Deze Zuid-Amerikaanse wortel, die verwant is aan radijs, wordt al duizenden jaren gebruikt om de hormonen te reguleren die de vruchtbaarheid en het libido verhogen. Hij verbetert ook de stemming en energie, en zit barstensvol vitamine B1, B2, C en E, aminozuren, allerlei vetzuren, calcium, magnesium, kalium, koper, zink, mangaan, fosfor, seleen, zwavel, natrium en ijzer.
Roer een halve eetlepel macawortelpoeder door uw shake of smoothie. Sommige mensen gebruiken dit supplement afwisselend drie maanden wel en één maand niet, om gewenning te voorkomen.

Literatuur
1. Front Pharmacol, 2017;8:505
2. World J Gastroenterol, 2017;23:4735-43
3. Nutrients, 2017 Jun 6;9(6). pii: E578. doi: 10.3390/nu9060578
4. Nutr Res Pract, 2015; 9: 117-22
[einde kader]

[kadertekst] Recept bottenbouillon

Botten van biologische vrije-uitloopkippen, rund, lam, wild hert, fazant, vis, enzovoorts. Vaak kunt u die voor weinig geld of zelfs gratis bij de plaatselijke slager krijgen.

2 eetl. appelciderazijn
Verse ui, knoflook, selderij, wortels en andere groenten en kruiden, zoals rozemarijn, tijm of oregano (optioneel)
Zeezout
Gefilterd water

Bereiding:
1. Doe de botten en groenten in een grote pan en voeg water toe tot alles onder staat.
2. Voeg de azijn toe en breng aan de kook. Laat alles 24-48 uur zachtjes sudderen.
3. Zeef en laat afkoelen.

Gebruik de bouillon als basis voor soepen en stoofgerechten of drink het zo, met zeezout naar smaak.