De nieuwste onderzoeken doen vermoeden dat milieuvervuiling een oorzaak is van borstkanker, wereldwijd de meest voorkomende invasieve kanker bij vrouwen.

‘Gewone’ chemicaliën in ons milieu – van schoonmaakmiddelen tot verkeersgassen – zouden de kans op borstkanker significant kunnen vergroten, zo blijkt uit onderzoek. Van verschillende erfelijke of leefstijlfactoren – zoals genetische mutaties, een familiehistorie van de ziekte en alcoholconsumptie – is al bekend dat ze de kans op borstkanker verhogen. Van vervuilingen in het milieu was de rol altijd punt van discussie. Sinds dit jaar nemen de bewijzen echter toe dat chemicaliën die we via de lucht en ons voedsel binnenkrijgen de kans op borstkanker doen stijgen, en mogelijk verantwoordelijk zijn voor de stijging van het aantal borstkankerpatiënten de laatste decennia.

Luchtvervuiling
Een recente baanbrekende studie in Canada vond een schrikbarend verband tussen borstkanker en luchtvervuiling door verkeer. Het onderzoeksteam combineerde de gegevens van enkele oudere studies om twee ‘kaarten’ van luchtvervuiling te maken. Deze kaarten tonen het stikstofdioxidegehalte (NO2, een bijproduct van wegverkeer) in verschillende delen van Montreal in 1996 en 1986. Daarna werd de relatie bekeken met de woonadressen van bijna achthonderd postmenopauzale vrouwen met en zonder borstkanker. Daaruit bleek dat vrouwen die in gebieden met een hoog NO2-gehalte wonen vaker borstkanker ontwikkelden. Het risico nam met ongeveer 25 procent toe voor elke toename van vijf ppm (deeltjes per miljoen deeltjes lucht) NO2 in de lucht waaraan ze blootgesteld stonden.
Volgens een van de auteurs, dr. Mark Goldberg, is ‘een andere manier om dit uit te leggen, te zeggen dat vrouwen die in de gebieden met de meeste vervuiling woonden, een bijna twee keer zo hoge kans hadden om borstkanker te ontwikkelen als degenen in de minst vervuilde gebieden’1.
Hoewel de bevindingen geen direct bewijs zijn dat blootstelling aan vervuiling door verkeer borstkanker veroorzaakt, is die aanname zeker plausibel. Ze wordt gesterkt door het feit dat veel vormen van vervuiling afkomstig van auto’s en andere voertuigen, zoals benzeen en polycyclische aromatische koolwaterstoffen (PAK’s), bekende carcinogenen zijn.
Daar komt bij dat ook in eerdere onderzoeken al eens een verband is gevonden tussen luchtvervuiling en borstkanker. Eén daarvan – de Western New York Exposures and Breast Cancer (WEB)-studie – concludeerde dat blootstelling aan een relatief hoge concentratie verkeersuitstoot vroeg in het leven samenging met een significant verhoogd risico op postmenopauzale borstkanker bij niet-rokers2.
Hoewel er duidelijk meer onderzoek nodig is, lijkt het zeer aannemelijk dat borstkanker het zoveelste gezondheidsprobleem is als gevolg van luchtvervuiling – samen met hartziekten en longkanker (zie het artikel Het vuil dat we ademen, in Medisch Dossier april 2008).

Schoonmaakmiddelen
De chemicaliën waarmee we onze huizen schoonmaken, kunnen ook samenhangen met borstkanker, aldus recent onderzoek. Amerikaanse onderzoekers ondervroegen meer dan 1500 vrouwen over hun gebruik van schoonmaakartikelen. Ze ontdekten dat onder degenen die aangaven meer luchtverfrissers en producten tegen schimmel en meeldauw te gebruiken, borstkanker vaker voorkwam. De studie omvatte 787 vrouwen woonachtig in Cape Cod, Massachussets, en 721 controles. In telefonische interviews werd de vrouwen gevraagd naar hun gebruik van schoonmaakmiddelen, kennis van de oorzaken van borstkanker en vastgestelde en verwachte risicofactoren. Over het algemeen hadden de vrouwen met het hoogste gebruik van schoonmaakmiddelen een twee maal zo groot risico op borstkanker, vergeleken met degenen die het laagste gebruik rapporteerden. De onderzoekers concludeerden dat blootstelling aan huishoudelijke schoonmaakproducten de kans op borstkanker kan verhogen. Ze waarschuwden wel dat hun bevindingen mogelijk niet geheel accuraat zijn, aangezien de vrouwen die meenden dat chemicaliën en vervuilingen ‘een hoop’ bijdroegen aan het risico op het ontwikkelen van borstkanker vaker een hoog gebruik rapporteerden.
Desalniettemin benadrukten de onderzoekers dat blootstelling aan huishoudelijke chemicaliën ‘biologisch gezien een plausibele oorzaak van borstkanker is’. Inderdaad bevatten veel producten ingrediënten die in de studie waren aangemerkt als ‘borstkliercarcinogenen bij dieren of stoffen die hormoonklieren ontregelen (EDC’s, endocrine-disrupting compounds), waaronder stoffen die effect hebben op de groei van oestrogeengevoelige menselijke borstkankercellen, of op de ontwikkeling van borstklieren’3.

Ftalaten
Een groep chemicaliën om voor op te passen in schoonmaakmiddelen is de groep van ftalaten, de plastics die vooral gevonden worden in lijmsoorten, vloeren, voedselverpakkingen en cosmetica. Van deze verbindingen is bekend dat ze endocriene klieren verstoren. Ze komen in groten getale ons lichaam binnen met de voeding (ze kunnen vanuit verpakkingsmateriaal en bakken in voedsel en dranken terechtkomen), inademing (ze zijn veel aanwezig in huisstof) en door absorptie via de huid.
De laatste jaren zijn ftalaten in verband gebracht met vele gezondheidsproblemen, van astma en allergieën tot onvruchtbaarheid en hormonale veranderingen4. Een vooruitstrevend onderzoek heeft nu gevonden dat deze chemicaliën ook de kans op borstkanker verhogen.
Een groep onderzoekers onder leiding van Lizbeth López-Carrillo van het Mexicaanse Nationale Instituut van de Volksgezondheid analyseerde urinemonsters van 454 Mexicaanse vrouwen – 233 met borstkanker en 221 controles – en vond ftalaatmetabolieten (afbraakproducten) bij minstens 82 procent van de vrouwen.
Nog ernstiger is mono-ethylftalaat (MEP). Deze metaboliet van di-ethylftalaat (DEP) werd in hogere concentraties gevonden in de patiënten met kanker dan in de controlegroep, wat suggereert dat DEP de kans op borstkanker kan verhogen. Vrouwen met de hoogste concentratie MEP in hun urine hadden twee keer zo veel kans op borstkanker als de vrouwen met de laagste concentraties. In het geval van postmenopauzale vrouwen waren de kansen nog hoger: zij hadden een vier zo grote kans om de ziekte te krijgen. Opvallend was dat de gevonden MEP-concentraties niet abnormaal hoog waren, maar ongeveer gelijk aan de concentratie bij de meeste inwoners van de VS5.

Onderneem actie
Deze resultaten zijn schokkend, maar suggereren dat – naast het volgen van een gezond dieet en regelmatig sporten – het minimaliseren van de blootstelling aan giftige chemicaliën kan helpen om borstkanker te voorkomen. Hoewel het onmogelijk is om geheel vrij van chemicaliën te leven, zijn er wel stappen te ondernemen tegen de risicofactoren (zie het kader ‘chemicaliën ontwijken’).
Joanna Evans

Environ Health Perspect, 2010; 118; 158-83
2Cancer Causes Control, 2007; 18; 947-55
3Environ Health, 2010; 9; 40
4Altern Med Rev, 2010; 15; 190-6
5 Environ Health Perspect, 2010; 118; 539-44

Andere chemicaliën om voor uit te kijken
• Pesticiden. Huishoudpesticiden zijn in een Amerikaans onderzoek in verband gebracht met borstkanker1.
• Bisphenol A. Voornamelijk gevonden in blikvoedsel. BPA is een bekende verstoorder van endocriene klieren en speelt mogelijk een rol bij borstkanker2.
• Chemicaliën in sigaretten. Zelfs passief roken kan het risico op borstkanker verhogen, volgens een recente Amerikaanse studie3.
• Synthetische muskus. Bepaalde synthetische muskusgeuren, voornamelijk gebruikt in parfums, versterken de groei van menselijke borstkankercellen in reageerbuisonderzoek4.
1Am J Epidemiol, 2007; 165; 643-51
2Arch Toxicol, 2009; 83; 281-5
3BMJ, 2011; 342; d1016
4Arch Environ Contam Toxicol, 2002; 43; 257-64

Chemicaliën vermijden
• Luchtvervuiling. Houd de luchtvervuiling in uw omgeving in de gaten door contact op te nemen met de lokale monitor van de luchtkwaliteit (in Nederland: www.lml.rivm.nl .

Als het vervuilingsniveau hoog is:
o blijf zoveel mogelijk binnen, waar het gehalte van veel vervuilers over het algemeen lager is dan buiten;
o als u naar buiten moet, beperk activiteiten buiten de deur dan tot voor zonsopgang en na zonsondergang, vooral bij een hoge concentratie smog;
o blijf weg van gebieden met veel verkeer en vermijd buitenactiviteiten in de buurt van deze gebieden;
o ga niet buiten sporten of inspanningen leveren als de luchtkwaliteitsrapporten duiden op ongezonde omstandigheden, aangezien bij een snelle ademhaling de hoeveelheid vervuiling die de longen binnenkomt groter is, en;
o draag uw steentje bij door het gebruik van de auto zoveel mogelijk te vermijden. Als u moet rijden, gebruik dan een zo ‘groen’ mogelijke auto, ook door hem zo goed mogelijk te houden – een zuinige benzineauto kan schadelijke uitstoot behoorlijk verminderen. Rijd niet te hard: een langzaam rijdende auto verbrandt minder brandstof en produceert daardoor minder uitstoot. Voor meer informatie over groen rijden, zie www.thegreencar.nl of zie de pagina hierover op de website van de ANWB (www.anwb.nl/auto/dagelijks-rijden/zuinig-rijden,/wat-kunt-u-doen).

• Schoonmaakmiddelen. Wees u ervan bewust dat de meeste schoonmaakmiddelen een mengsel van mogelijk schadelijke chemicaliën bevatten. Kies alternatieve merken als Ecover, Bio-D en Method, of maak uw eigen natuurlijke schoonmaakmiddelen. Een simpel mengsel van één deel water met één deel azijn levert bijvoorbeeld een prima allesreiniger op.

• Ftalaten. Volgens Pollution in People, een rapport van de Toxic-Free Legacy Coalition in de VS (zie www.pollutioninpeople.org) is de blootstelling aan ftalaten te verminderen door de volgende zaken in acht te nemen:
o PVC (polyvinylchloride)-vrije bouwmaterialen. Vermijd ramen en deuren van vinyl, en gebruik in plaats daarvan hout. Kies voor vloeren voor linoleum, kurk, bamboe of hout. Lijmen, breeuwmateriaal, metselspecie en isolatiemateriaal kunnen ook ftalaten bevatten, dus bekijk altijd de ingrediënten voordat u tot aankoop overgaat.
o PVC-vrije douchegordijnen. Neem in plaats van vinyl douchegordijnen van natuurlijke vezels, polyester of nylon.
o PVC-vrij verpakkingsmateriaal. Bekijk het recyclesymbool op producten die u koopt en die zijn verpakt in plastic, aangezien materialen gemarkeerd met het nummer ‘3’ in het symbool PVC bevatten.
o PVC-vrije voedselopslag. Koop plastic folie en bewaarzakken gemaakt van polyethyleen in plaats van PVC. Voor het bewaren van voedsel kunt u glazen bakken gebruiken, of plastic bakken die gemarkeerd zijn met recyclesymbolen en nummers anders dan ‘3’ en ‘7’ (om ook BPA te ontwijken).
o Ftalaat-vrije cosmetica. Bekijk de ingrediëntenlijst en koop geen producten die ‘parfum’ of ftalaten bevatten. Kies producten van merken als Dr Hauschka, Lavera en Green People, die zich laten voorstaan op hun gebruik van natuurlijke ingrediënten.